Azlıq yüksək əməkhaqqı alır, əksəriyyət isə orta səviyyəyə də çatmır
2023-cü il başa çatmaq üzrədir və ölkədə növbəti maliyyə dövrü üçün dövlət büdcəsinin hazırlanması tam sürətlə aparılır. Və bunun fonunda ənənəvi olaraq vətəndaşlarımızın pensiya, maaş və sosial müavinətlərin gələcəyi ilə bağlı suallar ön plana çıxır.
Son illər əhali minimum əməkhaqqı və pensiyaya hər ilin əvvəlində yenidən baxılmasına vərdiş edib. Yerli təcrübədə minimum əməkhaqqının, minimum pensiyanın və sosial müavinətlərin indeksləşdirilməsi adətən “sosial paketlər” adlanır, baxmayaraq ki, nəzəri cəhətdən bu tərif adətən əlavə sosial müavinətlərin verilməsi kimi başa düşülür.
Media və hökumət əhalinin rifahını xeyli yaxşılaşdıran dörd sosial paketdən danışır. Düzdür, bu müavinətləri, sözün əsl mənasında, yeyən son illərin rekord inflyasiyasını unudurlar.
Buna görə də gəlin, “sosial islahatlar paketləri”ni bir kənara qoyub, müntəzəm indeksləşdirməni müzakirə edək. Nəzəri olaraq, minimum əməkhaqqı və minimum pensiya adətən inflyasiyanı nəzərə almaq üçün tənzimlənir. Lakin gələn il Hesablama Palatasının bu yaxınlarda açıqladığı proqnozlara əsasən, minimum əməkhaqqı və pensiyaya yenidən baxılmayacaq və onlar 345 və 280 manat səviyyəsində qalacaq. Pensiya minimumu yalnız ilin əvvəlində pensiya ödənişlərinin əmək haqqı artımı və inflyasiya səviyyəsinə qədər artırılmasının vahid mexanizmi çərçivəsində indeksləşdiriləcək.
Yadında olmayanlar üçün: pensiyamıza yenidən belə baxılır - sığorta ödənişləri, yəni ələ alınan məbləğlər maaş artım tempinə uyğun olaraq, pensiya kapitalı isə qiymət artımına uyğun olaraq artırılır. Amma pensiyaların indeksləşdirilməsi üçün əsas təşkil edən bu göstəricilərin hər ikisi bu il ötən illə müqayisədə xeyli aşağıdır. Məsələn, Mərkəzi Bank inflyasiya proqnozlarını 4,3 faizə, Maliyyə Nazirliyi isə 5,3 faizə endirib. Eyni zamanda, Hesablama Palatası pensiyaların indeksləşdirilməsinin 10,7 faizi ötməyəcəyini gözləyir.
Ali audit orqanının məlumatına görə, orta aylıq əmək pensiyası 2019-cu ilin sonuna 263,59 manat, 2020-ci ilin sonuna 302,24 manat, 2021-ci ildə 331,75 manat, 2022-ci ildə 372,13 manat təşkil edib. 2023-cü ilin sonuna qədər ölkədə orta pensiyanın 435 manata yüksələcəyi gözlənilir. Hesablama Palatası onu da bildirir ki, gələn il orta əməkhaqqı 980 manat təşkil edəcək. Yada salaq ki, ötən il orta əməkhaqqı 839,4 manata çatıb, bu il isə 930 manat məbləğində proqnozlaşdırılır.
“Keçən illə builki orta nominal əməkhaqqı arasındakı fərqi nəzərə alsaq, yeni ildə pensiyalar 10,7-11 faiz arasında artacaq”, - deyə iqtisadçı ekspert Eldəniz Əmirov AYNA-ya bildirib.
Onun sözlərinə görə, gələn il maaşların 5,37 faiz artaraq 980 manata çatacağı gözlənildiyi üçün 2025-ci ildə pensiyalar daha 6 faiz artacaq: “Bu gün 400 manat alan pensiyaçı gələn ilin yanvarından 440 manat alacaq, bir ildən sonra onun pensiyası da eyni sürətlə artaraq 470 manat olacaq. Bütün bu hesablamalar orta əməkhaqqının artım tempinə əsaslanır”.
Bunun fonunda pensiya yaşının aşağı salınması ilə bağlı çox danışılır. Lakin iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərlinin fikrincə, bütün bunlar qeyri-peşəkar səviyyədə müzakirə olunur: “Azərbaycanda əsas problem pensiya yaşı deyil, pensiyaların az olmasıdır. Bir çox sahələrdə çalışanlar, xüsusən də dövlət sektorunda çalışanlar təqaüdə çıxmaq istəmirlər. Yeri gəlmişkən, bu sahədə 900 minə qədər insanımız var”.
“Vətəndaşlarımızın pensiyaya çıxmağa tələsməməsinin səbəbi pensiyaların azlığı ilə bağlıdır. Bu, çox ciddi problemdir və onu həll etmək əvəzinə pensiya yaşı məsələsini birdən-birə gündəmə gətirmək yanlış və məntiqsizdir. Axı biz insanların pensiya yaşını qaldırmazdan və ya endirməzdən əvvəl normal pensiyanın qayğısına qalmalıyıq ki, o, xərclərə və əhalinin real həyat səbətinə uyğun olsun”, - deyə həmsöhbətimiz vurğulayıb.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, orta əməkhaqqı və pensiyanın hesablamaları etibarlı deyil, çünki rəqəm bunun üçün ayrılan bütün vəsaitləri işçilərin və ya pensiyaya çıxan vətəndaşların sayına bölmək yolu ilə əldə edilir. Analitiklərin fikrincə, azlıq nisbətən çox yüksək maaş və pensiya alır, əksəriyyət isə orta səviyyəyə də çatmır.