Təbii adaları turizm zonalarına çevirmək daha məqbuldur, amma...
İqlim dəyişikliyi Xəzər dənizinə də təsir edir - o, sürətlə dayazlaşır. Bizdə isə süni torpaq sahələri yaratmaqla kifayət qədər narahatedici bu vəziyyəti öz xeyirlərinə çevirmək qərarına gəliblər.
Milli Məclisdə “Xəzər dənizinin (gölünün) Azərbaycan Respublikasına mənsub hissəsində süni torpaq sahələrinin yaradılması haqqında” qanun layihəsinə baxılıb. Bununla bağlı baş plan hazırlanacaq. Təşəbbüsçülərin fikrincə, layihə həm ölkəmizin Konstitusiyasına, həm də Azərbaycanın qoşulduğu beynəlxalq konvensiyalara uyğundur.
Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin sədri Rəşad İsmayılov deyib ki, layihəyə dövlətin deyil, investorların cəlb edilməsi nəzərdə tutulur. Ancaq infrastrukturdan danışmaq hələ tezdir. Eyni zamanda, tikintinin həm hüquqi, həm də fiziki şəxslərin istifadəsinə veriləcəyi ehtimal edilir.
İlk dəfə olaraq belə adaların hələ 2011-ci ildə Qaradağ rayonunda neft bumu və iqtisadi canlanma dövründə yaradılması qərara alınmışdı. Layihə “Khazar İsland” adlanırdı və sonra bütöv bir şəhər tikilməli idi. Onun dayandırılmasının səbəbləri müxtəlif olub - ərizənin gec verilməsindən və kredit vəsaitlərinin sahibi tərəfindən mənimsənilməsindən tutmuş, rentabelsizliyə qədər. İndi yarımçıq qalan layihə dövlətin balansındadır. Ancaq ilk uğursuzluğa baxmayaraq, bizdə məsələni ortada buraxmamağa qərar verilib.
Yeri gəlmişkən, hazırda Nardaran kəndində “Sea Breeze Resort” sağlamlıq kompleksinin ərazisində süni adanın yaradılması istiqamətində işlər aparılır və burada gəmi formalı mehmanxana tikilir.
Dənizdə süni ərazilərin yaradılması ilə bağlı yeni-köhnə ideya cəmiyyətdə necə qarşılandı? Gözlənildiyi kimi, birmənalı deyil. Bəziləri bunu uğurlu, iddialı və vaxtında hesab etsə də, digərlərinin fikrincə, bu, çoxlu ekoloji, iqtisadi və sosial problemlər yaradır. Birincisi, qorxular var ki, bu halda əksər vətəndaşlar yalnız uzaqdan dənizə heyran qalacaqlar və sahil zolağına çıxışı itirəcəklər. Zatən, indi də sahildə aparılan irimiqyaslı tikintiyə görə dənizə asanlıqla çıxa biləcəyiniz yer tapmaq asan deyil. Təbii ki, qanunda yəqin ki, lazımi norma və qaydalara əməl olunması nəzərə alınmaqla hər şey açıqlanacaq, amma tam icra olunacaqmı?
Ekoloji tərəfə gəlincə, qeyd edirik ki, artıq böyük miqdarda təmizlənməmiş tullantı suları Xəzər dənizinə axıdılır. Dənizdə aparılan irimiqyaslı tikinti onun onsuz da acınacaqlı durumda olan ekologiyasına növbəti zərbə olacaqmı?
Narahatlığa daha bir səbəb: Xəzər, bildiyimiz kimi, qeyri-sabitliyi ilə seçilən dənizdir. İndi dünyanın ən böyük gölü əhəmiyyətli dayazlaşma mərhələsindədir, lakin bu, artıq dəfələrlə baş verib və suyun səviyyəsi yenidən yüksəlməyə başlayıb. Belə dövrlər orta hesabla 250 ildən birdir. Bugünkü səviyyə öz tarixində ən aşağı səviyyə deyil. Bəziləri artımın 2030-cu ilə, bəziləri isə 2050-ci ilə qədər başlayacağını proqnozlaşdırır. Bəs əhəmiyyətli artım halında bu adaların taleyi necə olacaq?
Coğrafiya İnstitutunun Xəzər dənizinin hidrometeorologiyası şöbəsinin müdiri, coğrafiya elmləri doktoru Səid Səfərov AYNA-ya açıqlamasında söyləyib ki, belə adaların salınması kommersiya layihəsidir və orada istirahət üçün şərait yaradılır. Əsas məqsədi turizmdən qazanc əldə etməkdir. Naviqasiyaya təsirinə gəlincə, bu, gəmilərin marşrutu əsasında tikinti zamanı, şübhəsiz ki, nəzərə alınacaq.
“Bir çox ölkələrdə, xüsusən də Aralıq dənizi ölkələrində, eləcə də Qara dənizdə süni adalar var. Dubaydakı süni adalar çox məşhurdur. Amma tikinti zamanı nəzərə almaq lazımdır ki, bir çox dənizlərdə süni adalar olsa da, orada suyun səviyyəsi kəskin şəkildə dəyişmir. Xəzərdə, məlum olduğu kimi, səviyyə qalxır və enir. İndi ciddi azalma var, amma ola bilər ki, müəyyən müddətdən sonra yenidən qalxmağa başlayacaq. Bu məqam da diqqətdə saxlanılmalıdır”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Bu cür tikintinin dünyanın ən böyük gölünün ekologiyasına mənfi təsir göstərib-etməyəcəyi sualına cavab verən ekspert qeyd edib ki, bu, hər şeyin necə təşkil olunmasından asılıdır: “Əgər iş bütün ekoloji standartlara cavab verirsə, o zaman narahatlığa əsas yoxdur”.
İqtisadi fakta gəlincə, söhbətləşdiyimiz bəzi ekspertlər qeyd ediblər ki, bu layihənin gəlirliliyini qiymətləndirmək üçün onun texniki-iqtisadi əsaslandırması ilə tanış olmaq lazımdır. Lakin, onların fikrincə, ona quruda digər ərazilərdə daha faydalı istifadə edilə bilən böyük həcmdə yaşıl elektrik enerjisi istehsal etmək üçün xərclənə biləcək qədər böyük məbləğdə pul xərclənməli olacaq.
İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli AYNA-ya şərhində deyib ki, bu qərar ilk növbədə Xəzər dənizinin güclü dayazlaşması ilə bağlıdır və bu səbəbdən Bakı limanı üçün yeni şəraitin yaradılmasına ehtiyac var: “Mövcud reallıqlarda limanımız, nəhayət, böyük quru yük gəmilərini qəbul edə bilməyəcək və onu Xəzər dənizinə daha da dərinləşdirmək üçün bəndlər çəkilməli olacaq. Digər səbəb Azərbaycanda turizmin inkişafıdır. Əgər turizm infrastrukturu dövlətin cəlb edə biləcəyi özəl investisiyalar hesabına qurulursa, bu, müsbət haldır. Bu, ölkəmizin turizm potensialının əhəmiyyətli dərəcədə artmasına, yeni iş yerlərinin açılmasına töhfə verə bilər. Söhbət dövlət investisiyalarından gedirsə, o zaman hər şeyi diqqətlə düşünmək lazımdır, xüsusən də bundan dövlətin hansı dividendlər alacağı barədə”.
İqlim dəyişikliyi öz qaydalarını diktə edə bilər və son illər haqqında çox danışılan turizmin inkişafı da təbii ki, vacibdir. Amma Xəzər dənizindən danışsaq, onlarla ada var ki, onların bəzilərini süni adalar tikmək əvəzinə turizm zonalarına çevirmək olar. Özü də onlar əsasən sahil yaxınlığında yerləşir.