Rauf Mirqədirov: “Kazimirov nəinki Azərbaycanı münaqişəyə səbəb olmaqda ittiham edirdi, hətta deyirdi ki, guya, biz Ermənistan ərazisini işğal etmişik”
Aprelin 19-da ATƏT-in Minsk Qrupunun birinci rusiyalı həmsədri Vladimir Kazimirov vəfat etdi. O, fəaliyyəti boyunca Ermənistana xüsusi rəğbəti ilə seçilib. Bu siyasətçinin mövqeyinə qarşı ən tutarlı və ardıcıl münasibəti isə tanınmış azərbaycanlı siyasi şərhçi, AYNA-nın bugünkü həmsöhbəti Rauf Mirqədirov sərgiləyirdi. Beləliklə:
- Siz uzun müddət Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ilə bağlı məqalələr yazmısınız və bir vaxtlar Kazimirovla mətbuat vasitəsilə müzakirələr aparmısınız. Fəaliyyətinizin Kazimirovla təmasda olduğu dövrü haqqında nə deyə bilərsiniz?
- Vladimir Kazimirov mənim əbədi rəqibim olub. Mən onu çoxdan, 1990-cı illərin ortalarından ATƏT-in Minsk Qrupunun rusiyalı həmsədri təyin olunandan tanıyırdım. Və elə oldu ki, mən Kazimirova ən çox Qarabağ məsələsində qarşı çıxan adam oldum, çünki həmsədrliyi başa çatdıqdan sonra Kazimirov uzun müddət ictimai sahədə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həlli ilə bağlı çıxış edirdi. Mən təkcə “Zerkalo” qəzetinin səhifələrində deyil, müxtəlif beynəlxalq tədbirlərdə də ona opponentlik etməli olurdum.
- Onu necə bir diplomat kimi xatırlayırsınız?
- Onu ermənipərəst diplomat kimi xatırlayıram. O, Qarabağla bağlı Kremlin narrativlərini səsləndirirdi ki, bu da onun şəxsi mövqeyi ilə üst-üstə düşürdü. O, şübhəsiz ki, Ermənistana çox rəğbət bəsləyirdi. Amma Kazimirovu şəxsən tanıdığım üçün onu birtərəfli qiymətləndirmək istəməzdim. Qeyd etmək istərdim ki, o, yüksək mədəniyyətə malik, mübahisə etməyi bilən, Qarabağ münaqişəsinin nüanslarına yaxşı bələd olan, Kremlin mövqeyini əsaslandırmaq üçün bu detallardan məharətlə istifadə edən insan idi.
O, savadlı diplomat idi, ədəbiyyatı yaxşı bilirdi, hətta şeir də yazırdı. Yadımdadır, onu Bakıda bir tədbirə dəvət etmişdilər. Redaksiyamıza gələrək mənimlə görüşəndən sonra şeirlər toplusunu mənə hədiyyə etdi. Yəni kifayət qədər hörmətli münasibətimiz var idi. Kazimirov mənim yazılarıma fəal cavab verir, hətta redaksiyamıza da məktublar göndərirdi. Bir dəfə o, hətta qeyd etdi ki, redaksiya onun məktubunu dərc etməyəcək, amma biz onun fikrini dərc etdik. Mənə qarşı kifayət qədər hörmətli münasibətə baxmayaraq, Kazimirov heç vaxt özünü Azərbaycanın dostu hesab etmirdi. Bunu aydın şəkildə ifadə etmək lazımdır. Kazimirov səhvlərini etiraf edə bilən nadir insanlardan idi. O, vurğulayırdı ki, Azərbaycan atəşkəsi daim pozur və s. Bir dəfə “Zerkalo” qəzetinin səhifələrində onunla bu barədə mübahisə etmişdim.
Kazimirov ən çox “Regnum” xəbər saytında yazılarıma cavab verirdi. Mən ona işarə etdim ki, atəşkəs razılaşmasının müddətsizliyinə sonsuz istinadlar etməsin. Bu razılaşma tərəflərin bu sənəddən geri çəkilə bilməyəcəyi anlamına gəlmir. Müddətsizlik, sadəcə olaraq, müqavilənin uzadılmasını tələb etməməsi, yəni tərəflər tərəfindən bu müqavilənin şərtlərinə sadiq olduqlarının vaxtaşırı təsdiqlənməsi deməkdir. Və tərəflər münaqişənin sülh yolu ilə həlli ilə bağlı razılığa gələ bilmədiklərinə görə, tərəflərdən hər hansı biri istənilən vaxt bu sazişdən çıxdığını bəyan edə bilər. Və bu sənəd tərəfləri Qiyamətə qədər münaqişənin sülh yolu ilə həlli üçün sonsuz danışıqlar aparmağa məcbur edən bir növ hüquqi sənəd deyil. Hətta Kazimirovun bir vaxtlar atəşkəs razılaşmasının müddətsiz, amma əbədi olmadığı barədə dediyi sözləri xatırladım. Kazimirov belə şeylər dediyini inkar etməyə başladı. Onun bu məsələ ilə bağlı açıqlamasını tapdım, ona göndərdim və qəzetdə dərc etdirdim. Kazimirov açıq şəkildə səhvini etiraf etdi.
- Kazimirovun ermənipərəst mövqeyi konkret nəyə əsaslanırdı?
- Mübahisələrimizdə o, əsas vurğunu münaqişənin guya Azərbaycan tərəfindən törədildiyini, həmçinin Azərbaycanın atəşkəs rejiminin pozulması ilə bağlı reallıqları nəzərə almalı olduğunu vurğulayıdı. Bu, təkcə Kazimirovun deyil, Rusiyanın da mövqeyi idi. Yəni Azərbaycan guya müharibəyə səbəb olub, ərazi itirib, sonra atəşkəsi pozaraq onu təhrik edib. Ona görə də Azərbaycan münaqişəni həll edərkən uduzan tərəf olduğunu və Qarabağ ətrafında yerləşən Azərbaycan rayonlarının Ermənistan tərəfindən işğal edildiyini nəzərə almalıdır.
Kazimirovla mübahisələrimdə qeyd edirdim ki, bu, nəinki beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə ziddir, müəyyən ərazinin zorla zəbt edilməsi beynəlxalq birlik tərəfindən tanınıb hüquqi cəhətdən rəsmiləşdirilə bilməz. Bu, BMT Nizamnaməsinə və BMT Təhlükəsizlik Şurasının Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ilə bağlı qəbul etdiyi dörd qətnaməsinə ziddir. Onlar aydın şəkildə vurğuladılar ki, Ermənistan silahlı qüvvələri işğal olunmuş bütün Azərbaycan ərazilərini tərk etməlidir. Yeganə odur ki, Ermənistana birbaşa istinad olmayıb, çünki o vaxt beynəlxalq ictimaiyyət bu ölkəni münaqişə tərəfi hesab etmirdi.
Ehtimal olunurdu ki, bu münaqişə yerli silahlı erməni qüvvələri ilə Azərbaycan arasındadır. Amma hər halda, BMT Təhlükəsizlik Şurasının bu qətnamələrində işğal olunmuş ərazilərin azad edilməsi ilə bağlı birmənalı tələb var idi. Mən məqalələrimdə qeyd etmişəm ki, əslində həmsədrlər beynəlxalq hüquqa əsaslanan mövqeyə ziddir və onlar təcavüzün nəticələrini əsaslı şəkildə qəbul etmirlər. Həmsədrlər öz təkliflərində BMT-nin onlara verdiyi Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ilə bağlı BMT Təhlükəsizlik Şurasının qəbul etdiyi qətnamələrə əsaslanmalı olduqları mandat çərçivəsindən kənara çıxırdılar. Onlar öz təkliflərini formalaşdırmalı və fəaliyyətlərini BMT Təhlükəsizlik Şurasının dörd qətnaməsi əsasında qurmalı idilər. Və Azərbaycanın reallıqları tanıması tələbi bu qətnamələrin əsas müddəaları ilə ziddiyyət təşkil edirdi.
Bu yanaşma əslində Azərbaycanı qisas almağa sövq etdi. Yəni, hazırkı vəziyyət hərbi təcavüz nəticəsində formalaşıbsa, rəsmi Bakı tərəfindən həmsədrlərin təklifləri Azərbaycana uyğun gəlmədiyi üçün reallığı dəyişmək lazım olduğu qənaətinə gəlinib. Yeni reallıq zorla yaradıla bilərdi. Qəribədir ki, Kazimirov əsas vurğunu təkcə Azərbaycanın guya münaqişəyə səbəb olması faktına deyil, həm də Ermənistan ərazisini - Başkənd anklavını işğal etməsinə yönəldirdi. Eyni zamanda Ermənistanın ələ keçirdiyi Azərbaycan anklavlarını tamamilə “unudurdu”.
- Bu günün reallıqlarının sizin haqlı olduğunuzu sübut etməsinə sevindinizmi?
- Şadam ki, uzun illər orada müdafiə etdiyim haqlı mövqe sonda qalib gəldi. Təəssüf ki, bu illər ərzində ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü nəzərə alan təkliflər hazırlaya bilmədilər. Bu, BMT Təhlükəsizlik Şurasının bütün dörd qətnaməsində ümumi mövzu idi. Həmsədrlər Azərbaycanın ərazi bütövlüyü prinsipini nəzərə alaraq münaqişənin həlli üçün məqbul variantlar hazırlaya bilmədilər və bu, son nəticədə revanşa səbəb oldu.
Azərbaycan işğal altındakı torpaqlarını praktiki olaraq azad edib. Bu gün Kazimirovun ümumiyyətlə danışmaqdan imtina etdiyi Azərbaycan anklavları da danışıqlar mövzusudur. Və bu gün biz görürük ki, bu anklavların qaytarılması ilə bağlı gündəm formalaşır. Ermənistan Qazax rayonunun 4 kəndini bir güllə də atılmadan geri qaytarmağa razılıq verib və bu, əlamətdar hadisədir. Həqiqətən də, təəssüf ki, çox vaxt beynəlxalq hüquq münaqişələrin aydın həlli yollarını inkişaf etdirə və ya onların həyata keçirilməsinə nail ola bilmir. Biz münaqişələri güc yolu ilə həll etməli oluruq.
Kazimirovla mübahisələrimdə mən bu gün hamımızın gördüyümüz yeni reallıqların ortaya çıxacağı barədə xəbərdarlıq etmişdim. Mən ona xəbərdarlıq etmişdim ki, Azərbaycan neft ixracından çox böyük gəlirlər əldə edəcək, bunun da xeyli hissəsi ordunun gücləndirilməsinə sərf olunacaq. Və son nəticədə Azərbaycan öz ərazilərini azad edə biləcək. Təəssüf ki, torpaqların azad olunması danışıqların, Azərbaycanı Ermənistanın hərbi təcavüzünün nəticələri ilə az-çox barışmağa inandıran beynəlxalq ictimaiyyətin səylərinin nəticəsi deyil, güc əməliyyatı nəticəsində, rəsmi Bakının dünyada tanınan özünümüdafiə hüququndan istifadə etməsi ilə əldə edildi.
Bu həm də 2014-cü ildən sonra, Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyalara başlamasından sonra dünyada geosiyasi vəziyyətin dəyişməsi nəticəsində baş verdi. Bu sanksiyalar 24 fevral 2022-ci il tarixindən sonra daha da güclənərək Türkiyənin bölgədəki rolunun artmasına səbəb oldu. Türkiyə Rusiya üçün bir növ dünyaya açılan pəncərəyə çevrilib. Bu səbəbdən də Rusiya Azərbaycanın maraqlarını nəzərə almalı, işğal edilmiş Azərbaycan torpaqlarının azad edilməsinə az-çox dözümlü münasibət nümayiş etdirməli idi.
Bu gün nəzərə almaq lazımdır ki, Rusiya Ermənistanda təsirini itirir. Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan ölkəni Qərbə doğru aparır. Hətta ümumilikdə bəzi Avropa ölkələrində ermənipərəst mövqelərə malik olmaqla bu gün Qərb Ermənistandan onun ərazi bütövlüyünü tanımasını və Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamasını tələb edir.
Təsadüfi deyil ki, Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov bu yaxınlarda bəyan edib ki, Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad edilməsinin hazırkı nəticəsi Ermənistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımasının nəticəsidir. O, eyni zamanda belə bir fikri də bildirib ki, guya Ermənistanın özü də sərhədlərinin harada olduğunu bilmir və s. Baxmayaraq ki, bu sərhədlər az-çox sadə səbəbdən məlumdur ki, sovet respublikalarının inzibati-ərazi bölgüsü mövcud idi və orada hansı yaşayış məntəqələrinin kimə məxsus olduğu aydın şəkildə müəyyən edilmişdi. Lavrov isə bunu çox gözəl bilir, lakin Almatı bəyannaməsinə istinad edərək ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınmasından qıcıqlanır.
Ərazi bütövlüyünün tanınması isə Azərbaycan tərəfinin uzun illərdir bəyan etdiyi kimi, münaqişənin həlli üçün əsasdır. Bu, eyni zamanda Rusiyanın Ukraynadakı maraqlarına zərbədir. İndi orada müharibə gedir, Ukraynanın işğal olunmuş əraziləri şəklində reallıqlar var. Və bu narrativlər Kazimirov tərəfindən həmişə dəstəklənib və onlar Ukraynaya da aid edilir. Ona görə də Kazimirovun həyatda olmamasına baxmayaraq, onunla mübahisəmiz hələ də davam edir. Qərbin Ermənistanı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımağa məcbur edə bilməsi Rusiyanı qıcıqlandırır.