Fuad Rəsulov: “Məhkəmə qərarları onların öz vəhşiliklərinin fərqində olmaları üçün vacibdir və bu amil erməni tərəfinin təcavüzkarlığını azaltmaqda mühüm rol oynayacaq”
İlqar Vəlizadə: “Azərbaycan təzminat tələb etməsə, məlum olacaq ki, torpaqlarımızın 30 illik işğalı və baş verən qanunsuzluqlar erməni tərəfinin cəzasızlığı ilə başa çatır”
Prezident İlham Əliyev aprelin 20-də Azərbaycan Televiziyasına müsahibəsində bir sıra məsələlər, o cümlədən Ermənistanı beynəlxalq məhkəmələrə vermək planlarından danışdı. “Verilmiş ziyanın hesablanması prosesi davam edir, xarici mütəxəssislər cəlb edilib. Bildiyiniz kimi, planlarımız Ermənistanı beynəlxalq məhkəmələrə verməkdir. Təbii ki, bunu edəcəyik və xarici mütəxəssislər bu işdə bizə kömək edəcəklər. Təbii sərvətlərimizi qanunsuz olaraq istismar edən Ermənistan və xarici tərəfdaşları beynəlxalq məhkəmə ilə qarşılaşacaq, çünki ermənilər tərəfindən qızıl, mis və digər təbii sərvətlər yataqlarımızın talan edilməsi, onların qanunsuz istismarı beynəlxalq cinayət sayılır və bu istiqamətdə qanuni prosedurlar da başladıldı. Xarici tərəfdaşlarımız artıq bu işə cəlb olunub”, - deyə dövlət başçısı bildirdi.
Bəs, bütün bu səylərin nəticəsi nə olacaq? Birincisi, aydındır ki, Ermənistan istəsə belə, təbii sərvətlərini qarət etməklə Azərbaycana vurduğu külli miqdarda ziyanı yaxın illərdə ödəmək iqtidarında deyil. Və ümumiyyətlə, Ermənistanın əvvəlki hakimiyyət orqanlarının əldə etdikləri bütün qazancların indi harada olduğu məlum deyil - ola bilər ki, o pullar çoxdan “yuyulub” və xaricdəki investisiyalara yatırılıb.
İkincisi, Azərbaycan Ermənistanın bölgədəki bütün kommunikasiyaların bərpasına könüllü getməsini istədiyi zaman bu problemi qaldırmaq nə dərəcədə məqsədəuyğundur?
Mövzunu AYNA-ya tanınmış ekspertlər şərh ediblər.
Xəzər Universitetinin professoru, iqtisadçı ekspert Fuad Rəsulov:
“Əlbəttə, indi bu məsələləri gündəmə gətirməyin vaxtıdır. Səbəbini izah edim. Müharibə bitdi, işğal altındakı torpaqları azad etdik. Tamamilə psixoloji olaraq nəticələrdən məmnunuq və hər şeyi tez bir zamanda bərpa etməyə başlamaq istəyirik. Önə doğru irəliləyirik.
Ermənistanda isə vətəndaş qarşıdurması və ciddi gərginlik var. Ermənistan siyasi, sosial, iqtisadi və psixoloji sahələr daxil olmaqla, bütün sahələrdə böhran vəziyyətindədir.
Ermənistanda insanlar daha çox apatiya içindədirlər, ölkə özlərinə məxsus hesab etməyə alışmış torpaqları, ehtiyatları, müəssisələri itirdi. Qarşıda yeni parlament seçkiləri var və revanşist çağırışları getdikcə daha çox eşidilir. Bu səbəbdən qarşı tərəf getdikcə daha çox maneçilik törətməyə çalışır.
Məsələn, bugünlərdə AŞPA sessiyasında Ermənistan nümayəndə heyəti Azərbaycanın saxladığı iddia edilən əsirlər məsələsinin gündəmə gətirilməsinə nail oldu. Bu məsələ Parlament Assambleyasını öz siyasi məqsədləri naminə istifadə etmək üçün açıq bir cəhddir.
Müharibə bitməyib. İnformasiya sahəsindəki mübarizə yenidən canlanır. Burada həm Ermənistan dövləti ilə, həm də işğal altında olan ərazilərimizdə fəaliyyət göstərən çoxsaylı erməni və xarici şirkətlərlə məhkəməyə başlamaq çox uyğun olardı.
Bu illər ərzində etdikləri hər şeyi yalnız beynəlxalq birliyin deyil, həm də ermənilərin özlərinin də şüuruna çatdırmaq lazımdır. Ermənistandakı sadə insanların, hətta diaspordakıların çoxunun baş verənlərdən xəbərdar olduğunu düşünməyin. Xarici bir telekanalda bir erməni mütəxəssisin bir müsahibəsi ilə tanış oldum və orada dedi ki, “Müharibə başladıqdan bir neçə həftə sonra da Ermənistanda nə baş verdiyini anlamadıq. Yaxşı, müharibə gedir. Orada bir yerdə, çox uzaqda. Hər şey həmişəki kimi davam edirdi. Və birdən - məğlubiyyət. Necə? Niyə?”
Burada da vəziyyət eynidir. Onların çoxu nə etdiklərinin fərqində belə, deyildi. Və bu həqiqətin açıqlanması yalnız iqtisadi məzmuna deyil, həm də böyük bir psixoloji məzmuna malikdir. Bəlkə də məhkəmə qərarları ilə təsdiqlənən bütün vəhşiliklərinin fərqində olmaları qarşı tərəfin təcavüzkarlığını azaltmaqda da rol oynayacaq.
İndi məhkəmələr haqqında. Bilmirəm, hökumətimiz Ermənistana qarşı BMT beynəlxalq məhkəməsində iddia qaldıracaqmı? Təkrarlayacağam, yalnız çoxsaylı məhkəmə proseslərinin hazırlandığını və xarici mütəxəssislərin cəlb olunduğunu bilirəm. Bu, çox vacibdir. Beynəlxalq məhkəmə prosesində iştirak etmək üçün təcrübə, prosedur və digər incəlikləri bilmək lazımdır.
Ancaq mənə elə gəlir ki, bəzi beynəlxalq məhkəmələr bəzən işlərində ləhgimələrə yol verir, prosedurlar çox uzadılır və s. Mətbuatda Bakının Avropa İnsan Haqları Məhkəməsində Ermənistanın təcavüzü ilə əlaqədar iddia qaldırdığı barədə məlumatlar var idi. Sənəd Azərbaycan vətəndaşları tərəfindən deyil, hökumətimiz tərəfindən göndərilib və bu, dövlətlərarası iddia və Ermənistana qarşı ilk işdir. Yəni buzlar qırıldı.
Yəqin ki, bu cür instansiyalara edilən müraciətlərə paralel olaraq, müxtəlif ölkələrin iqtisadi məhkəmələrinə də müraciət etmək lazımdır. İzahat verim: bu illər ərzində Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində 20-dən çox ölkədən şirkət fəaliyyət göstərib. Müxtəlif sahələrdə - mədən sənayesi, inşaat, ağac emalı, telekomunikasiya və s. sahələrdə fəaliyyət göstərirdilər. Siyahıya Böyük Britaniya, Fransa, İran, ABŞ, Rusiya və s. dövlətlərin şirkətləri daxildir. Bu şirkətlər qızıl yataqlarını istismar edir, nərə və qara kürü istehsalı, elektrik enerjisi istehsalı, kənd təsərrüfatı məhsulları yetişdirmək və s. məsələlərlə məğul olurdu.
Bu illər ərzində Azərbaycan onlarla ölkəyə Qarabağda qanunsuz iqtisadi fəaliyyət göstərən 150-dən çox hüquqi şəxslə bağlı müvafiq hüquqi sənədlər göndərib. Və düşünürəm ki, bu şirkətlərin çoxundan təzminat tələb etmək üçün kifayət qədər məlumat və sənəd toplamışıq. Bu şirkətlər arasında erməni şirkətlərinin də olması çox vacibdir.
Bu, mənim xəyalım olsa belə, amma təsəvvür edirəm ki, müxtəlif ölkələrdə paralel olaraq bu ölkələrin şirkətlərinin Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindəki qanunsuz fəaliyyəti ilə bağlı məhkəmələr keçirilir. Ümid edirəm, bir çox iddialarımız məhkəmədə təmin ediləcək və alınan vəsait azad edilmiş ərazilərin bərpasına sərf ediləcək.
Ancaq düşünürəm ki, bu işlərin informasiya effekti heç də daha az vacib deyil. Nə qədər çox məhkəmə işləri qazanılsa, Ermənistandakı hər hansı bir revanşistin və beynəlxalq strukturlarda olan hər cür “xeyirxahların” mövqeyi o qədər zəif olacaq”.
“Cənubi Qafqaz” politoloqlar klubunun rəhbəri İlqar Vəlizadə:
“Əlbəttə ki, Azərbaycan bölgədə dinc həyatı, Ermənistanla münasibətləri müəyyən şərtlər əsasında bərpa etmək istəyir. Ancaq biri digərinə mane olmur. Dünya praktikasına müraciət etmək lazımdır. Başqa bir dövlətin ərazisinin bir hissəsini işğal etmiş bir ölkənin məğlubiyyətdən sonra zərərini beynəlxalq norma və qaydalara uyğun olaraq ödəməsi halları çoxdur.
Azərbaycan təzminat tələb etməsə, məlum olacaq ki, torpaqlarımızdakı bu 30 illik işğal və qanunsuzluq sadəcə erməni tərəfinin cəzasızlığı ilə başa çatır. Bu, qətiliklə qəbuledilməzdir, xüsusən cəzasızlıq yeni cinayətlərə yol açır.
Bəs, beynəlxalq hüququn müvafiq prosedurlarına əməl edilmədiyi təqdirdə, onlar nəyə lazımdır? Bütün bu norma və konvensiyalar niyə qəbul edildi, təsdiq edildi? Təsirə məruz qalan ölkələr qərarların tətbiq edilməsində israr etmirsə, deməli dəyərsizdir. Yəni bu beynəlxalq sənədlərin nüfuzunun aşağı düşməsinə yol verilməməlidir.
Ermənilər Azərbaycanın təbii sərvətlərinin və ziyarətgahlarının talanması və məhv edilməsi prosesinin nəticələri barədə düşünməli idilər. Axı Azərbaycan o zaman da Ermənistanın diqqətini bu cür hərəkətlərin yolverilməzliyinə yönəldirdi.
ATƏT-in Minsk Qrupu da bu nəticələr barədə danışmalı, İrəvana bunları xatırlatmalı idi, amma bunun əvəzinə laqeyd qaldı. İndi bu, cinayətləri törədənlərin problemidir. Və Ermənistan bütün bu əməllərin nə ilə nəticələnəcəyini bilirdi”.