“Artıq ermənilərin ənənəvi “anamın canı” andı keçərli deyil və Ermənistan məğlubiyyət və rəzalət şərabını dibinə qədər içməli olacaq”
Rusiyanın Qarabağdakı sülhməramlı missiyasına rəhbərlik edən general Rüstəm Muradovun altı aylıq xidmət müddəti başa çatdı və mətbuatın yazdığına görə, onun yerinə general-leytenant Andrey Avdeyev təyin edildi. Bu, sülhməramlı missiyanın rəhbəri postundakı ilk dəyişiklikdir və Rüstəm Muradovun fəaliyyətini qiymətləndirmə, həmçinin Azərbaycanın yeni təyin olunan şəxsdən - Andrey Avdeyevdən sülhməramlı qüvvələrin məsuliyyət zonasında nələrin gözlədildiyini anlamaq vaxtı gəldi.
Mövzunu AYNA-ya tanınmış rusiyalı politoloq Oleq Kuznetsov şərh edib.
- General Rüstəm Muradovun mandatı bitdi və yerinə Andrey Avdeyev təyin edildi. Muradovun səlahiyyət müddətinin nəticələrini necə qiymətləndirirsiniz?
- Sözlərlə daha diqqətli olardım - “mandat” terminini nəzərdə tuturam, çünki bu, müəyyən bir müddət üçün və ya müəyyən şərtlərdə hərəkətlər üçün bir növ səlahiyyət deməkdir. Bu konsepsiyanın bütövlükdə generallara, xüsusən də taleyi çox vaxt Ali Baş Komandanın və ya müdafiə nazirinin iradəsindən asılı olan bir fərdi generala münasibətdə tətbiq olunması ehtimalı azdır.
Bu rokirovka haqqında danışarkən aşağıdakı vəziyyətə diqqət yetirməliyəm: bu iki generalın açıq səhifələrdə mövcud olan bioqrafiyalarına diqqətlə baxsanız, Muradovun döyüşçü və döyüş generalı olduğunu, Avdeyevin isə heç vaxt komanda vəzifələrində yüksək və yuxarı zabit rütbələrində olmamış bir heyət zabiti olmasını görə bilərsiniz. RF Silahlı Qüvvələrinin Cənub Hərbi Dairəsinin Baş Qərargah rəisi kimi 2014-cü il Krım-Ukrayna hadisələri zamanı döyüş əməliyyatlarının iştirakçısı statusunu qazandığı aydındır, lakin sonralar Rusiyadakı bu status minlərlə hərbçi tərəfindən alındı və general Avdeyevin də iştirakçı olması heç bir xüsusi məna vermir. Ancaq bir hərbi zabitin qərargah zabiti ilə əvəzlənməsi özlüyündə diqqətəlayiqdir.
General Muradov səriştəsi çərçivəsində, Rusiyanın sülhməramlı kontingentinin Qarabağda yerləşdirilməsinin əsas vəzifələrini həll etdi. Onun rəhbərliyi altında sülhməramlıların məsuliyyət zonasının sərhədləri müəyyənləşdirildi, ərazi nəzərə alınaraq vəzifələrinin yerləşdirilməsi üçün ən əlverişli mövqelər seçildi, daxili və xarici qarşılıqlı sxemlər quruldu, hərbi qulluqçuların xidmət yerləri və döyüş fəaliyyətləri alt quruluşu, məhəllələri, rabitə yolları inşa edildi, rabitə və xəbərdarlıq sistemi quruldu.
Bir sözlə, sülhməramlı missiyanı yerinə yetirmək üçün yalnız daimi yerləşdirmə yerinin deyil, həm də ölkənin xaricində silahlı bir kontingentin olması ilə bağlı hər bir hərbi şəxs tərəfindən yaxşı anlaşılan bir sıra tədbirlər həyata keçirildi. Başqa sözlə, Qarabağdakı komandanlığı altında olan Rusiya sülhməramlıları lazım olduğu qədər möhkəmləndilər, özlərini “torpağa basdırdılar” və bununla da 10 noyabr 2020-ci il tarixli Qarabağla bağlı Üçtərəfli Sazişdəki bəndlərin həyata keçirilməsi üçün bütün lazımi maddi-texniki bazanı hazırladılar. Üstəlik, bütün bunlar qəsdən nümayiş olunmadan, səssizcə, səriştəli və peşəkarlıqla həyata keçirildi ki, nə Azərbaycan, nə də erməni cəmiyyətində çox hay-küy yaratsın.
Diqqətinizi daha bir məqama yönəltmək istərdim: general Muradova qarşı həm Azərbaycan, həm də erməni icmalarından kifayət qədər çox şikayətlər səslənirdi və rəsmi xəttlə də iddialar var idi. Beləliklə, onun şəxsiyyətinə münasibət neytral-pozitivdən daha çox neytral-neqativ idi. Bundan əlavə, Rusiya sülhməramlı kontingenti daxilində sülhməramlıların məsuliyyət zonasında sayı dəfələrlə qəsdən şişirdilmiş erməni əhalisinə humanitar yardım tədarükü ilə bağlı qalmaqallar ortaya çıxdı.
Rusiya Hərbi Prokurorluğunun da Rusiya sülhməramlılarının erməni əhalisi ilə təmaslarının mənəvi vəziyyəti barədə şikayətləri var idi, bəzi həbçilər təcili olaraq, hətta Ulyanovskdakı sülhməramlı briqadanın daimi yerləşdirildiyi yerə göndərildi. Beləliklə, general Muradova qarşı həm xarici, həm də daxili iddialar var idi, buna görə bacardığı bütün müsbət işlərin sonradan dəyərsizləşməməsi üçün onu uzaqlaşdırmağa qərar verdiklərini düşünürəm.
- Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin yeni rəhbərindən gözləntilər nədir? Bu gün qalan problemlər həll ediləcəkmi?
- General Avdeyevin general Muradovdan fərqli bir xarakter, düşüncə və davranış tərzinə sahib bir adam olduğuna əminəm. Hərbçi üçün çox yaxşı və sistemli bir təhsilə sahibdir. Baş Qərargah rəisi olaraq əvvəl bölmənin, sonra ordunun, daha sonra hərbi dairənin mülki rəhbərliyi ilə ünsiyyət bacarığına və zəngin təcrübəyə sahibdir, hərbi personalın və hərbi infrastrukturun mülki həyata necə daxil edilməli olduğunu mükəmməl başa düşür, burada hərbi və mülki yurisdiksiya arasında xətt çəkilir. Ona avans vermək istəmirəm, amma mənə elə gəlir ki, bu generalın Qarabağdakı Rusiya sülhməramlı kontingentinin başçısı təyin olunması bölgədəki müharibədən sonrakı məskunlaşma prosesində yeni bir mərhələnin başlanğıcı deməkdir.
General Muradovun rəhbərliyi altında rus sülhməramlıları bir çəkindirici rol oynadı, indi inteqrativ bir funksiyanı yerinə yetirməyə başlamalıdılar - nəzarət etdikləri ərazilərin Azərbaycanın yurisdiksiyasına qaytarılmasını asanlaşdırmaq, Qarabağdakı erməni ordusunun qalıqlarını tərksilah etmək və onların oradan çəkilməsinə nail olmaq. Bunun üçün general Muradovda görünməyən fərqli bir temperament tələb olunur. Bir insanın temperamentinin onun genetik cəhətdən təyin olunmuş xüsusiyyəti olduğunu xatırlasaq, burada qəbahət yoxdur, sadəcə bir nəfər bəzi problemləri daha yaxşı həll edir, digəri isə başqalarını. Rusiyanın Qarabağdakı sülhməramlı missiyasında yeni bir mərhələ başlayır, bunun üçün fərqli bir psixotip və xarakterə sahib fərqli bir komandir tələb olunur. Bunlar, fikrimcə, Rusiya sülhməramlı kontingent komandirinin dəyişdirilməsini şərtləndirən amillərdir.
Sülhməramlıların rəhbərinin Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun Bakı səfəri və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və xarici işlər naziri Ceyhun Bayramovla görüşləri başa çatdıqdan dərhal sonra məlum olmasına da diqqət yetirməmək mümkün deyil. Düşünürəm ki, bu hadisələr ardıcıllığı təsadüfi deyil və siyasətsiz və ya siyasi motivlərsiz deyil. Yuxarıda mən artıq general Muradova fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində iddiaların olduğunu və Azərbaycan tərəfinin bu narazılıqların erməni tərəfindən çox olduğunu söylədim. Buna görə də düşünürəm ki, general Muradovu əvəzləməyin səbəblərini burada da axtarmaq lazımdır. Çox güman ki, Bakının iradlarına cavab olaraq Moskvanın xoşməramlı bir jest etdiyi və bunun əvvəlcədən planlaşdırıldığı, beləliklə Kreml rəsmi elan olunmazdan əvvəl bu addıma getməyə hazır idi.
- Ermənistanla Azərbaycan arasındakı sərhəd insidentini necə qiymətləndirirsiniz? Silahlı qarşıdurma gözləyirsinizmi?
- Şəxsən mən Rusiya FSB-nin Moskva Sərhəd İnstitutunun keçmiş əməkdaşı olduğum üçün Ermənistan-Azərbaycan dövlət sərhədinin demarkasiyası və delimitasiyası prosesini bu və ya digər sərhəd hadisələrinin birləşməsi və ya ardıcıllığı hesab etmirəm. Onları müstəsna olaraq bu mürəkkəb və çox əsəbi, son dərəcə zəhmət tələb edən və məsuliyyətli bir məsələnin iş anları kimi qəbul edirəm. Vaxtilə mən iştirakçı kimi yox, yalnız müşahidəçi kimi 2011-ci ildə müvafiq müqavilənin imzalanması ilə başa çatan Rusiya-Azərbaycan sərhədindəki oxşar gərgin işin şahidi olmuşam. Hər iki tərəfdə də narazılıqlar var idi, ziddiyyətlər bəzən həll olunmayan kimi görünürdü, amma sonunda hər şey razılaşdırıldı və ya hər şeydə razılığa gəlindi. Ermənistan-Azərbaycan sərhədindəki mövcud vəziyyət onun demarkasiya və delimitasiyasının Azərbaycanla Rusiya sərhədində olduğu kimi dinc yolla deyil, müharibədən sonrakı vəziyyətdə baş verməsi ilə xarakterizə olunur ki, bu da obyektiv olaraq əsəb və gərginlik dərəcəsini dəfələrlə artırır. Gərəksiz mübahisələrin qarşısını almaq üçün Azərbaycan bu məsələdə olduqca sərt və qətiyyətli davranır, 1975-ci il xəritələrinə görə özününkü hesab etdiyi əraziləri əlində silahla geri alır.
Erməni tərəfinin Azərbaycan Ordusunun və AR Dövlət Sərhəd Xidmətinin bu addımlarına birtəhər mütəşəkkil şəkildə müqavimət göstərməyə nə gücü var, nə də iradəsi. Onların imkanları olan yeganə şey yerli mətbuatda “Azərbaycanın ekspansiyası barədə” qışqırmaqdır. Ancaq erməni yalanlarına öyrəşən Dünya birliyi artıq bu bəyanatlara əhəmiyyət vermir və Azərbaycanın Qarabağ uğrunda müharibədə qalib gəldiyini və ən güclülərin bölgədəki sərhədlər konfiqurasiyanı dəyişdirmək hüququna sahib olduğunu və buna heç kimin mane ola bilməyəcəyini yaxşı başa düşür. Necə deyərlər, ənənəvi erməni “anamın canı” andı bu halda artıq arqument deyil. Ermənistan məğlubiyyət və rəzalət kubokunu “dibinə qədər içməli olacaq” və iki ölkə arasındakı sərhədin müəyyənləşməsi prosesi nə qədər davam edəcəksə, erməni cəmiyyətinin bunun üçün acı əbəbləri o qədər çox olacaq.