Ölkənin şahmat üfüqündə yeniləri nə vaxt yanacaq?
Kanadanın Toronto şəhərində keçirilən Namizədlər Turniri başa çatıb. Bütün proqnozların əksinə olaraq, rusiyalı Yan Nepomnyaşi qalib ola bilməyib. Finişə ilk çatan 17 yaşlı hindistanlı Dommaraju Qukeş olub. Məhz o, hazırkı çempion çinli Dinq Lijenlə dünya şahmat tacı uğrunda görüşdə çıxış edəcək.
Bu turnirdə iştirak edən 8 iştirakçı arasında Azərbaycan təmsilçisi Nicat Abbasov da olub. Təəssüf ki, heç bir mükafat qazana bilmədi və nəticədə turnir cədvəlində sonuncu oldu. Lakin iştirakçıların reytinqlərinə nəzər salsanız, bu, müəyyən dərəcədə gözlənilən idi. Və bu fonda biz Azərbaycan şahmatının bu gününə və yaxın gələcəyinə nəzər salmaq qərarına gəldik.
Zaman artıq o zaman deyil
Bəli, indi zaman dəyişib. İndi şahmat tacı uğrunda ancaq gənclər mübarizə apara bilər. Əgər 30-40 il əvvəl hətta “qocalar” dünya çempionu titulu uğrunda mübarizə apara bilirdilərsə (məsələn, Vasili Smıslov artıq 64 yaşı olanda Namizədlər Turnirində iştirak edirdi!), indi bu, sadəcə olaraq mümkün deyil.
İstər Nicat Abasovun İddiaçılar Turnirindəki uğursuz çıxışı, istərsə də Şəhriyar Məmmədyarov və Teymur Rəcəbov kimi nəhənglərin karyeralarının pik nöqtəsini geridə qoyması Azərbaycan şahmatının qarşıdakı illərdə hansısa uğur qazanacağı ilə bağlı hər hansı nikbin proqnozlara heç bir şans vermir. Bu, niyə baş erdi və hazırkı acınacaqlı vəziyyəti düzəltmək üçün hansı addımlar atılmalıdır?
Heydər Əliyevin zəhmətinin bəhrəsi
Məsələnin birinci hissəsindən başlayaq. Azərbaycan şahmatının faydası şahmatçıların yalnız bir nəsli ilə bağlıdır: Şəhriyar Məmmədyarov, Teymur Rəcəbov, mərhum Vüqar Həşimov, Rauf Məmmədov və Qədir Hüseynov. Adlarını çəkdiyimiz şahmatçılardan başqa, reytinqi 2700-ü keçən intellektual oyun təmsilçimiz yoxdur. Bu nəslin yetişməsi üçün hər şeyi edən, Azərbaycanın uzun müddət reytinqlərin zirvəsində və qaliblər sırasında qalmasını təmin edən insan Heydər Əliyev idi.
İndi əksər rayonlarımızda şahmat məktəblərinin olmasını təbii bir hadisə kimi qəbul edirik. Hazırda paytaxtımızda 10-dan çox şahmat məktəbi fəaliyyət göstərir. Ölkədə onlarla istedadlı gənclər var. O zaman bütün bunlar yox idi. İndi bunun bizə təbii görünməsi isə Heydər Əliyevin xidmətidir.
Təəssüf ki, bütün sonrakı illərdə biz ümummilli liderin məhz bu fəaliyyətinin bəhrəsini yemişik. Keçmiş ulduzlar sönməyə başlayanda məlum oldu ki, onları əvəz etməyə layiq heç kim yoxdur: ehtiyat skamya boş idi.
Hələ ümid var
Lakin Mahir Məmmədovun Azərbaycan Şahmat Federasiyasının rəhbərliyinə gəlişi ilə vəziyyət dəyişdi, işlər yavaş-yavaş, lakin əminliklə yüksəlir: təlim-məşq toplanışlarının sayı artdı, ölkəyə yüksək ixtisaslı mütəxəssislər dəvət olunmağa, bacarıqlı gənc şahmatçılar beynəlxalq turnirlərə göndərilməyə başlandı və s.
Boris Gelfand (Şahmat Tacı üçün finalda oynayıb və onun maksimum reytinqi 2777 idi) son namizədlər turnirində gördüyümüz hindistanlı qrossmeysterlərin yetişməsində böyük rol oynadı. İndi israilli mütəxəssis AŞF-lə əməkdaşlığına cəlb olunub və istedadlı gənclərimizin yetişdirilməsi üçün əlindən gələni edir.
Digər dəvət olunan mütəxəssis Vladimir Çuçelovdur. Bəlkə də, bu ad adi şahmat həvəskarlarına o qədər də tanış deyil. Halbuki o, Luk van Veli, Aniş Giri, Fabiano Karuana, Teymur Rəcəbov kimi qrossmeysterlərin məşqçisi olub! Və bu gün o, Azərbaycandadır, öz təcrübəsini və biliyini gənc yerli vunderkindlərə ötürür.
Yevgeni Tomaşevski (Aydın Süleymanlının son vaxtlar yüksəlişinin əsas səbəbi) və Mixail Şereşevski (şahmat sonluğu üzrə ən güclü ekspertlərdən biri hesab olunur, şahmatçılarımızın yetişməsində müstəsna payı var) Bakını heç tərk etmirlər. Hər gün işləyən bu tandem qadınlardan ibarət komandaya böyük fayda gətirir.
Kiçik, lakin çox vacib detal
Və nəhayət, qeyd etmək istədiyim daha bir məqam var. Bir neçə gün əvvəl AŞF-in şahmat üzrə məşqçilərin attestasiyasına hazırlaşdığı məlum olub. Bu, ölkənin şahmat həyatında elə də əlamətdar hadisə kimi görünməyə bilər. Ancaq bu, yalnız ilk baxışdan belədir. Əslində yaxşı məşqçi işin yarısıdır. Və etiraf etməliyik ki, son vaxtlar bir çox "mütəxəssislər" var ki, əminik, sertifikasiyadan sonra nəinki uşaq hazırlaşdırmağa, heç şahmat taxtasına yaxın buraxılmayacaq.
ABŞ burada bizim üçün nümunə deyil
Göründüyü kimi, Azərbaycan şahmatının əvvəlki reputasiyasını bərpa etmək üçün əməli işlərə başlanılıb. Amma heç kim düşünməsin ki, biz gələn ildən bunun bəhrəsini görməyə başlayacağıq. Yeni Şəhriyarların, Teymurların, Vüqarların üfüqdə görünməsi üçün ən azı 7-8 il lazımdır.
Və buna baxmayaraq, proses davam edəcək və haradasa yarıda dayanmayacaq. Əlbəttə ki, başqa bir "inkişaf" variantını seçə bilərsiniz. Məsələn, yerli istedadları yetişdirməkdən əziyyət çəkmədən ABŞ-da etməyi üstün tutduqları kimi. Bir vaxtlar Fişerin ulduzunun parladığı Ştatlar indi təcrübəli şahmatçıları öz ölkələrinə şirnikləndirirlər. Məsələn, Kamskini, Karuananı, Aronyanı xatırlamaq olar.
Azərbaycanda isə elə idman növləri var ki, belə edir: onlar öz kadrlarını inkişaf etdirmək üçün heç nə etmədən, sadəcə olaraq, başqalarının əməyini “oğurlayırlar” və “mənimsəyirlər”. Amma şahmatda bu yolla getsək, günah olardı. Axı, bizim sadəcə olaraq müəyyən edilməli və sonra Olympə qalxmağa kömək edən onlarla gənc istedadımız var. İndiki vəziyyətdə isə bizim sıravi idmansevərlərin gözləməkdən və yaxşılığa ümid etməkdən başqa çarəsi yoxdur.