Tel-Rıfat və Mənbicdə Rusiya və İran faktorları necə olacaq?
Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın mayın 23-də verdiyi açıqlama ilə Türkiyənin Suriyada mümkün hərbi əməliyyatı beynəlxalq siyasətin gündəminə düşüb. Ərdoğan bu açıqlamada Suriya sərhədində təhlükəsiz zonanın yaradılması üçün başladılan işlərin yarımçıq hissələri ilə bağlı tezliklə yeni addımlar atılacağını bildirib.
Sonrakı günlərdə də Prezident bu mövzunu israrla gündəmdə saxladı. Bunun ardınca Fəratın həm qərbində, həm də şərqində müəyyən bölgələrə diqqət yetirərək Türkiyənin hərbi əməliyyatlarının hara istiqamətləndiriləcəyi ilə bağlı gərgin müzakirələr başladı.
Digər tərəfdən, Ərdoğan ötən gün qrup çıxışında daha geniş miqyasda bəyan etdiyi hədəfinin diapazonunu daraldıb, diqqətini Fəratın qərbinə yönəltdi: “Cənub sərhədlərimiz boyunca 30 kilometr dərinlikdə təhlükəsiz zona yaratmaq qərarımızın yeni mərhələsinə qədəm qoyuruq. Tel-Rıfat və Mənbici terrorçulardan təmizləyirik. Sonra tədricən digər bölgələrdə də eyni şeyi edəcəyik”.
Burada diqqətçəkən məqam odur ki, Ərdoğan bütün Suriya sərhəd xəttini nəzarət altına almaq kimi uzunmüddətli hədəfi təkrarlasa da, dolayısı ilə bu hədəfin tədricən, xüsusilə Fəratın şərq hissəsində həyata keçiriləcəyini bəyan edir.
Oktyabr ayının atmosgeri
Bu qərardan sonra diqqətlərimizi Tel-Rıfat və Mənbicə yönəldək. Bununla belə, bunu edərkən yadda saxlamalı olduğumuz bir şey var. Bir sözlə, hər iki bölgə orada gizlənən PKK/YPG ünsürlərinə görə uzun müddətdir ki, Türkiyənin təhlükə altında olan meşələrinin yaxın hədəfindədir.
Ancaq oktyabr ayında Türkiyənin Tel-Rıfata girəcəyi atmosferi yaradıldı. Prezident oktyabrın 11-də “Bizim səbrimiz qalmadı. Biz buradan gələn təhlükələri ya orada fəaliyyət göstərən qüvvələrlə birlikdə, ya da öz resurslarımızla aradan qaldırmağa qərarlıyıq”, - deyə açıqlama verdi.
Lakin həm Rusiyadan, həm də ABŞ-dan gələn mənfi reaksiyalardan sonra bu açıqlamalar bir daha gəlmədi və bir müddət sonra məsələ gündəmdən düşdü. Digər tərəfdən, hazırda verilən qəti açıqlamalar belə qənaət yaradır ki, indiki durumda hərbi əməliyyat gözləntisi ötən ilin payızı ilə müqayisədə daha inandırıcıdır.
Hər iki bölgədə Rusiya əsas amildir
Bu arada, Ərdoğanın ötən gün verdiyi açıqlamalar ABŞ dövlət katibi Entoni Blinkeni əks bəyanatına səbəb olub. Blinken Türkiyənin əməliyyat planına qəti şəkildə qarşı çıxsa da, nəzərə almalıyıq ki, əməliyyat zonası Tel-Rıfat və Mənbiclə məhdudlaşacaqsa, Türkiyənin buradakı əsas tərəf müqabili ABŞ deyil, Rusiya olacaq. Çünki 2019-cu ilin oktyabrında baş verən qarşıdurmalardan sonra ABŞ Suriyanın şimalında Fəratın qərbindən ayrılaraq Fəratın şərqinə çəkildi.
Əvvəlcə Tel-Rifata baxaq. Bu, cənubda rejimin nəzarətində olan Hələb, qərbdə Afrin, şimal və şərqdə isə Afrinə bitişik, “Fərat Qalxanı” bölgəsi ilə əhatə olunmuş və Türkiyə Silahlı Qüvvələri və Azad Suriya Ordusunun nəzarətində olan bir bölgədir. Onun eni qərbdən şərqə 40 kilometrdir. Şimal-cənub xəttində dərinlik 15 ilə 6 kilometr arasında dəyişir. Tel-Rifat şəhər mərkəzindən şimalda Kilis sərhədinə qədər olan məsafə təxminən 16 kilometrdir.
Bundan əvvəl də Tel-Rifatda ABŞ əsas faktor deyildi. Bu regionda əsas oyunçu həmişə Rusiya olub.
Minnakdakı rus hərbi hava bazasına diqqət
Amma başqa oyunçular da var. Tel-Rifatın əhəmiyyəti Rusiya, İran, Əsəd rejimi və PKK-nın Suriyadakı uzantısı olan YPG/PYD-nin hərbi güc olaraq mövcud olduğu çoxaktyorlu bir coğrafiya olmasıdır. Tel-Rifat mərkəzinin şimalında yerləşən Minnak qəsəbəsində də Rusiyanın nəzarətində olan hərbi hava limanı var. Türk ordusu 2018-ci ilin əvvəlində həyata keçirilən “Zeytun budağı” əməliyyatı zamanı cənub cəbhəsində Tel-Rifata doğru irəliləyərkən Rusiya amilini nəzərə alaraq, bu hava limanına yaxın bir nöqtədə dayanıb.
Mümkün bir əməliyyatda nəzərə alınması lazım olan çox kritik məsələ Rusiyanın Fəratın qərbində Suriyanın hava məkanına nəzarət etməsidir. Fəratın şərqindəki hava məkanı ABŞ-ın nəzarəti altındadır. Əgər belə olarsa, Rusiya və Suriyanın hava hücumundan müdafiə sistemlərinin radarlarının Türkiyə ordusunun əməliyyatı zamanı Türkiyə döyüş təyyarələrinə və pilotsuz uçuş aparatlarına bağlanmaması üçün hava məkanı açıq saxlanmalı olacaq.
Yollar Tel-Rıfatdan Moskvaya aparır
Tel-Rıfatın əhəmiyyətinin başqa bir ölçüsü də Türkiyə ilə Rusiya arasında 22 oktyabr 2019-cu ildə Soçidə imzalanan anlaşma memorandumunda qeyd olunmasıdır. Bu memorandumun altıncı maddəsində Rusiya “Bütün YPG ünsürləri Mənbic və Tel-Rifatdan silahları ilə birlikdə çıxarılacaq” öhdəliyi götürüb. Lakin o, bu öhdəliyi yerinə yetirməyib.
2018-ci ildə “Zeytun budağı” əməliyyatının sonrakı mərhələsində ruslarla YPG arasında əldə olunan razılaşma çərçivəsində Afrin sahəsində YPG ünsürlərinin əhəmiyyətli bir hissəsi Tel-Rifata doğru hərəkət edib. YPG ilə birlikdə Afrində yaşayan mülki kürd əhalinin əhəmiyyətli bir hissəsi də buraya köçmüşdü. Axı Tel-Rıfatda bir çox amillərin dar və sıxılmış məkanda bir-birinə qarışdığı son dərəcə mürəkkəb geosiyasi tənlik var.
İran amili də nəzərə alınmalıdır
Tel-Rifat həm də birbaşa İranın nəzarətində olan şiə milis qruplarının mövcud olduğu bölgədir. İşin bu hissəsində Türkiyənin Tel-Rifatda həyata keçirəcəyi hər hansı əməliyyatda İran faktorunu da nəzərə almalı olacaq. Keçən həftə verdiyi açıqlamada İran Xarici İşlər Nazirliyi Türkiyənin Suriyada yeni hərbi əməliyyatına qarşı olduğunu açıqlayıb.
Bundan əlavə, dəyişiklik olmasa, iki həftə sonra Qazaxıstanın paytaxtı Nur Sultanda Astana formatı çərçivəsində Türkiyə, Rusiya və İranın iştirakı ilə Suriyadakı prosesləri müzakirə etmək üçün üçtərəfli görüş keçiriləcək. Ola bilsin ki, burada da Türkiyənin planlaşdırdığı əməliyyatla bağlı məsələlər gündəmdə olsun.
Mənbicdə Türkiyə ilə YPG arasında rus tamponu
Ancaq Ərdoğanın Tel-Rıfatla birgə dilə gətirdiyi Mənbicdə vəziyyət bir qədər fərqlidir. Tel-Rifatın şərqində yerləşən Mənbic keçmişdə ABŞ və YPG-nin birgə nəzarəti altında olub. Bu bölgə Türkiyə ilə ABŞ arasında çoxsaylı danışıqların mövzusu olub.
2019-cu ilin oktyabrında yaşanan gərginlik zamanı ABŞ buradan geri çəkildi. Bununla da o, maraqlı strategiyaya əməl edib. ABŞ şərq-qərb istiqamətində Mənbicin ortasından keçən M-4 avtomobil yolunun yuxarı hissəsini Rusiyaya (və rejim ordusuna) buraxdığı halda, yolun aşağı hissəsi YPG-nin nəzarətində qalıb.
Bu vəziyyətin əməliyyat planlaşdırma baxımından yaratdığı çətinlik budur. M-4-ün şimal hissəsində Rusiyanın nəzarətində olan ərazi Türk ordusunun nəzarətində olan “Fərat qalxanı” əməliyyat bölgəsinə bitişikdir. Yəni ruslar M-4 altında yerləşdirilən YPG ünsürləri ilə şimalda Türk ordusunun nəzarətində olan ərazi arasında bufer yaradıblar. Bu səbəbdən TSQ və ASO “Fərat qalxanı” bölgəsindən cənuba, YPG hədəflərinə doğru hərəkət etmək istədiyi zaman ilk növbədə rus və rejim ordusunun əsgərləri ilə üzləşəcəklər.
Diqqətlər Lavrovun Türkiyə səfərində
Göründüyü kimi, bu əməliyyatdan əvvəl həm Tel-Rıfat, həm də Mənbic üçün Rusiya ilə ciddi danışıqlar prosesinin tələb olunacağı göz qabağındadır. Bu, istər-istəməz Rusiya ilə danışıqlar məsələsinə çevriləcək, çünki Türkiyənin əməliyyat niyyətləri 2019-cu ilin oktyabrında Rusiya ilə əldə edilmiş razılaşmada müəyyən edilmiş status-kvonun dəyişməsinə gətirib çıxaracaq.
Hər halda Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun gələn həftənin çərşənbə günü Türkiyəyə səfəri Tel-Rifat və Mənbic məsələsi, eləcə də Ukrayna müharibəsi, üzərindən açılacaq dəhliz kimi həyati əhəmiyyətli mövzular baxımından kritik əhəmiyyət qazanıb.
Müəllif: Sedat Ergin
Mənbə: "hurriyet.com.tr"
Tərcümə AYNA-ya məxsusdur