Deputat: “Sülh müqaviləsinin olmaması Azərbaycan üçün planlarının həyata keçirilməsində keçilməz çətinliklər yaratmır”
Politoloq: “Azərbaycan ilə Ermənistan arasında qarşıdurma ritorikası Moskva və İrəvanın maraqlarına uyğundur”
Praqada Avropa Siyasi Birliyinin sammiti çərçivəsində (oktyabrın əvvəlində) Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin danışıqlarından sonra tərəflərin bu ilin sonuna qədər sülh müqaviləsinin imzalanmasına nail ola bildikləri açıqlanıb. Əvvəlcə Bakı və İrəvandan yüksək rütbəli məmurların səsləndirdiyi bəyanatlar bu xəbərin mənasına tam uyğun gəlirdi.
Həm Əliyev, həm də Paşinyan öz çıxışlarında həmin tarixə qədər sülh sazişinin imzalanmasının tərəfdarı olduqlarını təsdiqləyiblər. Heç kim belə bir ehtimalı inkar etmirdi, iki dövlətin xarici işlər nazirlərinin görüşlərinin intensivləşdirilməsi nəzərdə tutulurdu ki, onlar sülh sazişinin mətnini Azərbaycan Prezidenti və Ermənistanın Baş naziri imzalamazdan əvvəl tərtib etməli və razılaşdırmalıdırlar. Bir sözlə, nikbin gözləntilər var idi.
Bəs bu gün, noyabrın sonunda bu vəziyyətlə bağlı nə deyə bilərik? İlin sonuna bir ay qalır, amma Praqadan sonra nə gördük? Oktyabrın sonunda Soçidə üçtərəfli danışıqlar aparıldı və bunun ardınca birgə bəyanat qəbul edildi. Ümumiyyətlə, bu bəyanatların “məzmunsuz” olduğu ortaya çıxdı, açıq-aydın, ona görə ki, Ermənistan və Rusiya öz mətninə “sülhməramlıların” qalma müddətinin uzadılması və gələcəkdə “Qarabağ ermənilərinin məsələsi”nin həlli ilə bağlı müddəaları daxil etməyə çalışıblar. Lakin Azərbaycan buna müqavimət göstərə bildi.
Bundan sonra İrəvan yenidən tanış ritorikaya qayıdıb - deyirlər ki, Qarabağ erməniləri ilə bağlı məsələ danışıqların gündəliyinə salınmalı və hansısa formada sülh sazişinin mətnində öz əksini tapmalıdır. Açığı, Ermənistan rəhbərliyinin bu davranışına Fransa tərəfinin qəribə jestləri - Makronun Azərbaycan əleyhinə bəyanatları, Senatın qətnaməsi ruhlandırıcı təsir göstərib.
Yeri gəlmişkən, məhz Makronun Brüsselin vasitəçiliyi ilə dekabrın 7-nə planlaşdırılan danışıqlarda iştirak etmək istədiyinə görə İlham Əliyev Brüsselə getməkdən imtina etdiyini bəyan edib.
İrəvan başa düşməyə bilməz ki, onların yenidən tutduqları mövqe Bakı ilə konsensusa heç bir töhfə vermir. Paşinyan niyə buna gedir? Və belə bir vəziyyətdə Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin Yeni ilə qədər bağlanacağına ciddi ümid etmək olarmı?
AYNA mövzunu tanınmış ekspertlərlə müzakirə edib.
Azərbaycan Milli Məclisinin üzvü, politoloq, Rasim Musabəyov:
“Yeni ilə qədər Azərbaycan və Ermənistan sülh müqaviləsi bağlayacaq, yoxsa danışıqlar prosesi uzanıb gələn ilə keçəcək – bu, vacib deyil. Azərbaycan ermənilərin və onların xarici havadarlarının çığırtılarına məhəl qoymadan Qarabağdakı ərazisində və Ermənistanla sərhəddə öz maraqlarına uyğun fəaliyyət göstərməkdə davam edəcək. Sülh müqaviləsinin, sərhədin delimitasiyasından, nəqliyyat kommunikasiyalarının açılmasının gecikməsindən Ermənistanın özü son nəticədə uduzacaq.
Ermənistanın mövqeyinin dəyişməsini gözləməklə boş oturmuşuq? Təbii ki, yox. Azərbaycan sərhədlərinin möhkəmləndirilməsi, silahlı qüvvələrin qüdrətinin artırılması, işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpası, yeni yolların salınması istiqamətində işləri davam etdirir. Gələn il məcburi köçkünlərin keçmiş yaşayış yerlərinə qaytarılması prosesi kütləvi xarakter alacaq.
Özü də Bakı ilə İrəvan arasında danışıqlar dayandırılarsa, o zaman uzun sürməyəcək. Brüssel formatı olmayacaq, yalnız Moskva və Vaşinqton qalır. Paşinyanın həftədə yeddi istirahət günü var. Baxın, o, nə vaxtsa birdən ayıla və düz dekabrda, Tbilisidə sülh müqaviləsini imzalamağa hazır olduğunu bildirə bilər. Amma təkrar edirəm. Sülh müqaviləsinin olmaması Azərbaycan üçün planlarının həyata keçirilməsində keçilməz çətinliklər yaratmır”.
Gürcüstan Strateji Təhlil Mərkəzinin (GSAC) aparıcı eksperti Gela Vasadze:
“Hər cür proqnoz vermək özünü doğrultmur, lakin Rusiya sülh müqaviləsinin baş tutmaması üçün əlindən gələni edib və edir. Moskva birmənalı şəkildə sülh müqaviləsinin əleyhinə çıxış edib və bu, prinsipcə Ermənistanın işinə kifayət qədər yarayır.
Hər iki tərəfin qarşıdurma ritorikası Moskva və İrəvanın maraqlarına uyğundur. Nə qədər ki, gərginlik var, sülh müqaviləsi olmayacaq. KTMT-nin sammiti də bunu bir daha təsdiqlədi.
Putin artıq onunla çoxdan müttəfiq olmaq istəməyən müttəfiqləri topladı və izah etdi: bəli, Rusiya Federasiyası Ukraynada özünü biabır etdi və bu və ya digər şəkildə sürünmək məcburiyyətində qalacaq. Bəli, Rusiya Federasiyası çətin təcrid dövründədir, lakin Rusiya Federasiyasının ölümü ilə bağlı şayiələr açıq-aşkar şişirdilib.
Müharibənin nəticəsi faktiki olaraq hələ aydın deyil. Sonda Putinin həmişə Ukraynadan tamamilə geri çəkilmək və beləliklə, ölkə üçün dağıdıcı və ölümcül hərbi əməliyyatları dayandırmaq, özünü təcrid etmək imkanı var.
Ancaq hər halda, Rusiya Federasiyası üçün (yeri gəlmişkən, Aİİ sammiti ilin sonuna qədər Bişkekdə keçiriləcək) mövcudluq ekosistemi yaratmaq çox vacibdir, bu da KTMT və Aİİ üzv ölkələri olmadan tamamilə mümkün deyil.
Ermənistan məsələsi Rusiyanın Qafqaz dağları arxasında da az da olsa təsirini saxlamaq məsələsidir. Aydındır ki, indiki vəziyyətdə Gürcüstan və Azərbaycana təsirin qaytarılması real deyil. Aİ və Asiya ölkələri arasında logistika və enerji layihələrinin miqyasını nəzərə alaraq, sadəcə olaraq buna imkan verməyəcəklər.
Amma bu, Ermənistanın Rusiyanın orbitində qalmasının əhəmiyyətini daha da artırır. Üstəlik, Moskva üçün Rusiya Federasiyasının nəzarətində olan Ermənistandan keçən nəqliyyat dəhlizlərinin açılıb-açılmaması, yoxsa həmin dəhlizlərin möhkəm bağlanması qətiyyən vacib deyil. Rusiya üçün bölgədə bayrağını saxlamaq vacibdir və bunlar Ermənistan, Qarabağ, Abxaziya və Sxinvali bölgəsidir.
Bu bayrağı saxlamaq üçün nə lazımdır? Düzdür, status-kvonun uzun müddətə dondurulması. Və burada düşünməməlisən ki, cəhənnəmə gedən adam sadəcə özünə yoldaş axtarır. Cənubi Qafqazdan geri çəkilmə Şimali Qafqazda, daha sonra isə Rusiya Federasiyasının digər regionlarında ciddi hərəkat üçün tətik ola bilər. Bundan əlavə, Moskvaya sanksiyalara uyğunlaşmaq üçün vaxt lazımdır. Bunu nə dərəcədə bacara biləcəkləri sual altındadır”.