Bu məhsulun Azərbaycana ixracı idxaldan bir neçə dəfə aşağıdır
Çay sadəcə içki deyil, bütün dünyada milyonlarla insanı birləşdirən bütöv bir mədəniyyətdir. Lakin bu gün çay sənayesi ciddi problemlərlə üz-üzədir: qiymət dəyişkənliyi, texnologiya çatışmazlığı, iqlim riskləri və maliyyələşməyə məhdud çıxış. Belə şəraitdə istehsalın lokallaşdırılmasına daha çox diqqət yetirmək xüsusilə vacibdir: yerli istehsalçıları dəstəkləmək və bu məhsulu dünya bazarında tanıtmaq üçün yeni yanaşmalar axtarmaq.
Azərbaycanda çayçılığın inkişafına dair 2018-2027-ci illər üçün Dövlət Proqramının icrası davam etdirilir. Plana görə, 2027-ci ilə qədər bu məhsulun əkin sahəsi 3 min hektara çatdırılmalıdır. Yerli fermerlərə çay yetişdirmək üçün subsidiyalar, eləcə də yağışlı suvarma sistemlərinin dəyərinə görə qismən kompensasiya verilir. Ancaq bu cür dəstəyə baxmayaraq, sənayedə əhəmiyyətli bir irəliləyişdən danışmağa əsas yoxdur.
Ötən il ölkədə 12 min 424 ton çay istehsal olunub ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 7,2 faiz çoxdur. Bununla belə, artıq 2025-ci ilin yanvar-aprel aylarında ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə hasilatda 8,2% azalma qeydə alınıb. 4 ayda 3602 ton çay istehsal olunub. Mayın 1-nə ölkədə 48,5 ton hazır məhsul ehtiyatı olub ki, bu da bir il əvvəllə müqayisədə 39,1% azdır.
Bu bazar idxaldan çox asılı olaraq qalır. Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına görə, 2024-cü ildə Azərbaycana 76,5 milyon dollar dəyərində 14 min 388 ton çay idxal olunub. Eyni zamanda, ixracın həcmi 6,63 milyon dollar olan cəmi 747 ton təşkil edib. Hələlik yerli istehsal daxili tələbatı ödəyə bilmir, bu isə o deməkdir ki, xaricdən tədarükdən asılılıq qaçılmazdır.
İqtisadçı ekspert Xalid Kərimli AYNA.AZ-a açıqlamasında deyib ki, idxal 2025-ci ilin ortalarından etibarən azalmağa başlaya bilər, lakin bu, daxili bazarda qiymət artımına səbəb olmayacaq.
Ölkəmizdə ən məşhur çaylardan bəziləri Lənkəranda istehsal olunur. Bu sahədə çayların çeşidi daim genişlənir - zəngindən məxməri və buket çeşidlərinə qədər. Alıcılara keyfiyyət, dad xüsusiyyətləri və emal üsulu ilə fərqlənən çayların geniş seçimi təklif olunur. Satıcılar qeyd edirlər ki, ən çox satılanlar gündəlik istifadə üçün alınan kiloqramı 15-25 manata olan sərfəli çeşidlərdir. Qiyməti 450 manata çatan elit çay növləri daha çox hədiyyə olaraq alınır. Amma bu, təbii ki, kütləvi deyil.
Dayanıqlı İnkişaf Araşdırmaları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev mövzuya dair AYNA.AZ-a söyləyib ki, ölkəmizdə keyfiyyətli yerli çayın kiloqramı 40 manatdan 200 manata qədərdir: “Azərbaycan çayı öz qrupunda yaxşıdır. Eyni zamanda, məhdud ərazini nəzərə alaraq, yerli istehsalın həcminin artırılmasından danışmaq problemlidir. Torpaq məhdudiyyətləri ilə yanaşı, iqlim məhdudiyyətlərini də unutmaq olmaz. Məsələn, Astara rayonunda iqlimlə əlaqədar çəltik əkinə bir ay sonra başlanılıb - iqlim dəyişikliyi çay əkinlərinə də təsir edir. Yaxşı çay yetişdirmək üçün dağın ətəyi, səhər dumanı, mümkünsə su hözəsinə yaxın ərazi olmalıdır”.
Həmsöhbətimizin sözlərinə görə, qlobal çay bazarında monosort çaylar nadir hallarda olur: “Çox vaxt bunlar bir neçə növün qarışıqlarıdır. Təbii ki, Azərbaycan çaydan çox pul qazanmayacaq. Amma bu, o demək deyil ki, bu sənaye inkişaf etməməlidir. Biz çay bazarında öz yerimizi tapsaq, bu, artıq uğurdur”.
Ağayev məhsulun tanıtımı üçün mümkün tədbirlər sırasında marketinq ideyalarından istifadə etməyi təklif edir: “Azərbaycan çayının alıcıları həmişə olacaq. Əsas odur ki, onun reklamı düzgün aparılsın. Məsələn, ölkəyə gələn hər bir əcnəbiyə suvenir paket çay hədiyyə etmək olar. Bu, yaxşı vizit kartı olardı və çayımızı dünyada daha çox tanıdardı”.
O, həmçinin meyvə qatqıları olan çaylara, ABŞ-da isə buzlu çaya xüsusilə tələbat olan Avropa bazarlarının potensialını göstərir: “Ölkəmizdə klassik qara çay ən populyar olaraq qalır. Yeni bazarlar tapmaq olar, əsas məsələyə yaradıcılıqla, cəsarətlə və zəhmətlə yanaşmaqdır. Qlobal rəqabət şəraitində təkcə ənənələri qorumaq deyil, həm də dəyişən istehlak tələbinə uyğunlaşmaq vacibdir”.
Beynəlxalq çay arenasında Çin (ildə 3 milyon tondan bir qədər çox), Hindistan (təxminən 1,4 milyon ton), Keniya (450+ min ton) və Şri-Lanka liderdir. Ən məşhurları arasında qara, yaşıl, ulun, pu-er, matça növləri var. Amma bu ölkələrin üstünlüyünə baxmayaraq, digər oyunçular üçün hələ də yer var.
Azərbaycan çayı özünəməxsus xüsusiyyəti olan yerli məhsuldur. Amma onun dünyada nəzərəçarpacaq yer tutması üçün sistemli iş lazımdır: sahədən tutmuş qablaşdırmaya, keyfiyyətdən logistikaya qədər.