Moskvadan səslənən örtülü-aşkar mesajların arxasında hansı niyyət gizlənir?
Azərbaycan Parlamentinin sədri Sahibə Qafarovanın səfərdə olduğu Moskvada çox maraqlı açıqlamalar verilib. Rusiya Dövlət Dumasının sədri Vyaçeslav Volodin onunla görüş zamanı Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsində Avropa strukturlarını, xüsusən də Avropa Parlamenti və AŞPA-nı münaqişənin həllinə cəlb etmək cəhdlərinə qarşı tərəflərə xəbərdarlıq edib.
“Gəlin ondan çıxış edək ki, Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya Federasiyası dövlət başçıları səviyyəsində qəbul olunmuş qərar var. Biz bunu rəhbər tutacağıq və öz tərəfimizdən bu sazişlərin həyata keçirilməsi üçün hər şeyi edəcəyik. Avropa institutları istiqamətində bəyanatlar verənlər isə sadəcə olaraq ölkələrini itirə bilərlər”, - deyə Volodinin sözlərindən Dövlət Dumasının rəsmi saytı sitat gətirir.
Duma spikerinin fikrincə, AŞPA və Avropa Parlamentinin məsələlərin həllinə cəlb olunması “vəziyyəti gərginləşdirəcək, getdikcə daha çox problemlər yaradacaq və əgər bunu edərlərsə, nəticələrinə görə cavab verməlidirlər”.
Bu, təhdid deyilsə, bəs nədir? Çoxlarının tələsik qərar verdiyi kimi, təkcə İrəvana yox. Unutmayaq ki, Azərbaycan da Ermənistanla münasibətlərinin tənzimlənməsində Avropa (eləcə də Amerika) formatlarından imtina etmir. Volodin isə açıq deyir: “imtina etməsən, müstəqilliyini itirmək riski var”.
Qafarova ilə görüşdə Federasiya Şurasının sədri Valentina Matviyenko bir qədər fərqli məcrada çıxış edib. Onun sözlərinə görə, iki ölkə arasında əməkdaşlıq "strateji tərəfdaşlıq və müttəfiqliyin görünməmiş yüksək səviyyəsinə çatıb". Sonra o, əlavə edib ki, “Rusiyanın Azərbaycanda baş konsulluğunun açılması müttəfiqliyin bariz nümunəsi olacaq”.
Bəs bu əlavə konsulluq nədir? Və harada yerləşməlidir? Azərbaycanın hansı şəhərlərində? Nəhayət, konsulluğun açılması Rusiya diplomatlarının əlavə heyətinin ölkəmizə gəlməsi deməkdir. Bu, ölkəmizi Rusiyanın (bir çox dövlətlər indi ondan uzaqlaşmağa çalışır) siyasi orbitinə çəkmək üçün açıq cəhddir. Bu, Azərbaycanın maraqlarına uyğundurmu?
AYNA mövzunu tanınmış əcnəbi ekspertlərlə müzakirə edib.
Vasil Stus adına Donetsk Milli Universitetinin (Vinnitsa) Siyasi elmlər və dövlət idarəçiliyi kafedrasının professoru, siyasi elmlər doktoru, Mikola Polovıy:
“Volodinin bəyanatının Rusiya hakimiyyətinə tanış olan paradiqmada - Qərb dövlətləri öz müdaxilələri ilə keçmiş SSRİ ölkələrinin müstəqilliyinə təhlükə yaradırlar - səsləndirilməsi tamamilə açıq-aydın görünür. Ancaq söhbət Rusiyanın başa düşdüyü mənada - Moskvanın nəzarətində olan “müstəqillik”dən gedir.
Bu ritorika həm Rusiya Federasiyasının Ukraynaya genişmiqyaslı işğalından əvvəl, həm də ondan sonra Ukraynaya münasibətdə fəal şəkildə istifadə olunub. Üstəlik, Rusiyanın təcavüzünə qarşı mübarizədə Ukraynaya hərbi, təşkilati və ya humanitar dəstək baxımından Qərb ölkələrinin hər hansı hərəkəti Rusiya hakimiyyəti tərəfindən hələ də inadla “Ukraynanın Qərb tərəfindən daha da tabe edilməsi və ya əsarətinə salınması” ruhunda inadla şərh olunur.
Və bu baxımdan, Ukraynadakı vəziyyət Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin nizamlanması ətrafındakı problemlər kompleksinə kifayət qədər simmetrikdir. Hər iki halda özünü Yalta razılaşmalarının ruhuna uyğun olaraq Avrasiyanın bu hissəsinə nəzarət edən əsas regional oyunçu kimi aparan Rusiya “qardaş narahatlığını” “AŞPA və Avropa Parlamentinin cəlb edilməsinə” alternativ kimi görür.
Aydındır ki, Volodinin qeyd etdiyi Qərb vasitəçilərinin cəlb edilməsinin “nəticələrinə görə məsuliyyəti” Azərbaycan və Ermənistan rəhbərliyindən tutmuş Avropa Parlamenti və AŞPA-ya qədər geniş bir təbəqənin – mənəviyyatından tutmuş hərbi-siyasi “məsuliyyətinə” qədər kifayət qədər geniş şərh etmək olar. Bu ifadəni Rusiyanın xarici siyasətinə xas olan boş ifadələrdən biri kimi təsnif etmək olar. Bununla belə, Rusiya Federasiyası ilə Ukrayna arasındakı münasibətlər praktikası bizə bu ifadənin təfsirinə silahlı basqın təhlükəsini də daxil etməyə imkan verir.
Tamamilə qamçı və kökə taktikası ruhunda fəaliyyət göstərən Rusiya hakimiyyəti yuxarıda müzakirə edilən qamçı təhlükəsini Matviyenkonun strateji tərəfdaşlığın səviyyəsi ilə bağlı sözləri ilə şirinləşdirdi. Onlar, həmçinin adi rejimdə də Azərbaycanda və regionda öz təsirlərini genişləndirməyə cəhd etdilər. Əgər Matviyenkonun baş konsulluq açmaq təkliflərini sadəcə söz kimi deyil, bir növ niyyət nümayişi kimi qəbul etsək, o zaman Azərbaycanın nəinki Rusiyanın siyasi orbitinə sürüklənməsi, həm də regionda onun nəzarətsiz fəaliyyətinin genişləndirilməsi perspektivi açılır.
Konsulluq problemi təkcə Rusiyadan gələn Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının “poqon”ları pis gizlədilmiş əlavə 30-100 məmurun Azərbaycanda leqallaşdırılması problemi deyil. Belə bir kəşfiyyatın və Avropa ölkələrinin təcrübəsindən anladığımız kimi, potensial terror mərkəzinin Azərbaycanın istənilən şəhərində yerləşdirilməsi onun maraqlarına açıq şəkildə ziddir. Amma diplomatik toxunulmazlıqla qorunan belə bir mərkəz Qarabağın dağlıq hissəsində yerləşərsə, vəziyyət daha da ağırlaşır.
Belə bir addım ilk baxışdan Azərbaycan üçün də kifayət qədər faydalı görünə bilər, belə ki, Rusiyanın ölkənizin ərazi hüquqlarına birbaşa dəstəyini ifadə edir. Lakin ümid etmək qalır ki, Azərbaycan rəhbərliyi bu xarici üstünlüklərə tamah salmayacaq, çünki, konsulluq Qarabağda yerləşərsə, Rusiya hakimiyyətinin münaqişəni uzun müddət öz nəzarətində saxlamaq üçün digər ölkənin bayrağı altında təxribatçı hərəkətlər etmək üçün sadəcə qeyri-məhdud imkanları olacaq. Və şübhəsiz ki, onlar bu imkanlardan yararlanmaqdan imtina etməyəcəklər.
Azərbaycanın istənilən şəhərində minimum sayda işçi ilə belə konsulluq açmağın Rusiya hakimiyyəti üçün daxili siyasi dəyərini istisna etməməliyik. Rusiyanın bütün diplomatik uğurlarının Lavrovun Afrikanın ən kasıb ölkələrinə səfərləri ilə məhdudlaşdığı bir şəraitdə, hətta hörmətli Azərbaycanda konsulluğun formal şəkildə genişləndirilməsi də Rusiya mediası istehlakçısına diplomatik sıçrayış kimi təqdim edilə bilər. Bu, rus təbliğat maşınının rusların şüuruna təsirini bir neçə zaman daha uzatmaq demək olardı. Bu maşın nə qədər tez dayansa, Rusiya Federasiyası bir o qədər tez dağılacaq. Bu isə Azərbaycanda belə bir konsulluğun açılmamasının başqa səbəbidir.
İndi dünyada heç kimə sirr deyil ki, Rusiya həmişə və hər yerdə müstəsna olaraq öz maraqlarını güdür və ona uyğun olaraq, onun tərəfindən ən səxavətli tərəfdaşlıq təklifləri heç bir uzaq gələcəkdə Azərbaycanın maraqlarına cavab verə bilməz”.
Latviyalı politoloq, filologiya elmləri doktoru, müstəqil jurnalist, Amerika Milli Demokratik Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun (NDİ) keçmiş əməkdaşı Aleks Qriqoryevs:
“Rusiya həm Ermənistanı, həm də Azərbaycanı özünün haqsız yerə itirilmiş əraziləri, əslində müstəmləkələri hesab edir. Qarabağ ətrafındakı vəziyyət Rusiyanın həm Ermənistanı, həm də Azərbaycanı saxladığı qarmaqdır ki, bu da Rusiyanın Cənubi Qafqazda hərbi mövcudluğunun yeganə əsasıdır.
Buna əsaslanaraq başa düşmək lazımdır ki, nə qədər ki, Rusiya münasibətlərin tənzimlənməsi üzrə danışıqlarda iştirak edir, heç bir nizamlanma olmayacaq. Ermənistanla Azərbaycan arasında baş vermiş son müharibə nəticəsində Azərbaycan bir tərəfdən bir çox ərazilərini geri qaytarmağa nail olub, digər tərəfdən isə rus əsgərlərinin öz ərazisinə daxil olmasına icazə verməli olub. Bu, Azərbaycan tərəfdən çox təhlükəli addım idi.
Rusiya qoşunları - terrorçu dövlətin qoşunları (Latviya Rusiyanın Ukraynadakı hərbi əməliyyatlarını terrorçu hesab edir) oranı tərk etməyəcək. Onlardan üstün hərbi qüvvələr bunu etməyə məcbur etmədikcə, qətiyyən tərk etməyəcəklər. Bunu etiraf etmək lazımdır.
Və onların guya konsulluqlarını harada - Qarabağın dağlıq hissəsində açmaq istədikləri bəllidir. Konsulluq Rusiya pasportlarını paylayacaq, Azərbaycan və Ermənistan özlərinə gəlmədən bir də ayılacaqsınız ki, Qarabağ Rusiyanın tərkibinə daxil olacaq.
Cənubi Qafqazda partlayıcı vəziyyətin qorunub saxlanması başqa səbəbdən Rusiya üçün faydalıdır. Cənubi Qafqaz regionu Mərkəzi Asiyanın neft və qazı üçün qərbə, Avropaya təbii çıxış yeridir. Əgər regionda gərginlik davam edərsə, onun belə bir marşrut kimi istifadəsi sual altındadır.
Neft və qaz kəmərlərinin çəkilməsi bahalaşır, sığorta xərcləri artır. Müvafiq olaraq, münaqişənin bütün tərəflərinə uyğun olan sülh yolu ilə həll Avropa İttifaqı və bütövlükdə Qərb üçün faydalıdır. Məhz buna görə də terrorçu dövlətin rəhbərliyi Qərbin Ermənistanla Azərbaycan arasındakı məsələlərin qarşılıqlı məqbul həlli axtarışında iştirak etməsi xəbərindən çox əsəbiləşir. Əslində isə, istək olarsa, belə bir həll yolu tapmaq olar”.