Hesablama Palatası araşdırmalara başlamaq üçün kimdən təlimat gözləyir?
Milli Məclis Hesablama Palatasının son bir ildəki işinin yekunlarına dair hesabatını dinlədi və təsdiqlədi. İlk baxışdan “beynəlxalq standartlara uyğun” tərtib edilmiş 176 səhifəlik bir ağır sənəd ciddi görünə bilər, amma əslində bu, sadəcə bir formallıq - ümumi söz yığınından ibarət bir foliantdır.
Bunu AYNA-ya açıqlamasında sabiq maliyyə naziri, "Ekonomiks" Beynəlxalq İqtisadi Araşdırmalar Birliyinin sədri, professor Fikrət Yusifov deyib. Bildirib ki, hesabatda Hesablama Palatası (HP) tərəfindən dövlət vəsaitlərinin istifadəsində həyata keçirilmiş nəzarət tədbirləri, o cümlədən 34 audit, 3 analitik və 4 monitorinq yoxlamaları barədə məlumatlar yer alıb: “Dövlət mülkiyyətində olan 9,2 milyard manat vəsait xərclənməsinin araşdırıldığı və 130,3 milyon manatlıq maliyyə pozuntularının aşkar edildiyi 41 yoxlamanın nəticələrinə daha yaxından baxmaq lazımdır. Bu məbləğin yalnız bir hissəsini dövlət xəzinəsinə qaytardılar - 51.9 milyon manat. Qalan 75,1 milyon manatın taleyinin necə olacağı sualına gəldikdə, 14.4 milyon manatlıq məhkəmə işləri hüquq-mühafizə orqanlarına göndərildi, lakin bərpa edilməli olan 58,7 milyon manatla bağlı sükut hökm sürür. Bununla birlikdə, müəyyən edilmiş pozuntuların miqdarı, ümumiyyətlə dövlət vəsaiti ilə layihələr həyata keçirilərkən, adətən qəbul olunan maliyyə pozuntularının miqyası ilə müqayisədə çox azdır. İstəsələr, pozuntuların onqat daha çox olduğunu aşkarlaya bilərlər”.
“Görəsən, Hesablama Palatası dövlət vəsaitlərinin xüsusilə geniş miqyasda dövriyyədə olduğu qurumlarda korrupsiya və rüşvət yolu ilə talan edilmiş pulların taleyi ilə niyə maraqlanmır? İstintaqa başlamaq üçün kimdən təlimat gözləyirlər? Palatanın bu istiqamətdəki işinin ilkin şərtləri onsuz da mövcuddur. Dövlət başçısından son illərdə dövlət şirkətlərində dövlət vəsaitlərinin xərclənməsində ciddi qanun pozuntularına yol verildiyi barədə həyəcan siqnalları gəlir. Dövlət Neft Şirkəti, “Azərenerji”, “Azəriqaz”, “Azərişıq”, “Azərsu”, AZAL, Azərbaycan Dəmir Yolları və digər bu kimi strukturlar büdcədən büdcəyə ödədiklərindən daha çox subsidiya alır. Əslində isə bu qurumlar dövlət xəzinəsinin gəlirlərinin formalaşmasında aparıcı rol oynamalıdır”, - deyə həmsöhbətimiz vurğulayıb.
Xatırladaq ki, ötən il 6 avqustda pandemiya ilə mübarizə tədbirləri və sosial-iqtisadi vəziyyətə dair videokonfrans zamanı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dövlət şirkətlərini haqlı tənqid etmişdi: “Dövlət Neft Şirkəti yalnız qazlaşdırma üçün deyil, həm də qazma işləri, xarici tərəfdaşlarla konsorsiumlardakı payının maliyyələşdirilməsi və digər infrastruktur layihələrinin həyata keçirilməsi üçün pul alır. Bu vəsaitlər haradan gəlir? Dövlət büdcəsindən, özü də məbləğlər heç də az deyil. Xəzər Dəniz Gəmiçiliyindəki vəziyyət digər dövlət şirkətlərinə nisbətən daha yaxşıdır. Bəs gəmilər və tankerlər hansı pula alınır? Dövlət büdcəsi hesabına. Gəmiləri idarə edib sonra pulu qaytarırlar? Bu, böyük bir sualdır. “Azərenerji”yə nə qədər pul ayrılır? Bəli, çox işlər görülüb, stansiyalar və yarımstansiyalar tikilir, Mingəçevir İES demək olar ki, yenidən qurulub. Bəs pul haradan gəlir, qazanılan pullar buna xərclənirmi? Xeyr, bu pul dövlət büdcəsindən gəlir. AZAL dövlət hesabına təyyarələr alır. Bütün hava limanları dövlət tərəfindən tikilmişdir. Bundan dövlətə nə fayda var? Bu təyyarələr alınıb, istifadə olunur. Bəs gəlir haradan gəlir? Bu xərclər nə vaxt ödənəcək? Kreditləri dövlət zəmanəti ilə ödəməli olacaqsınız? Dəmir yolu ilə də vəziyyət eynidir. Yeni xətlər tikilir, yeni maşınlar, yeni lokomotivlər alınır, yüz milyonlarla manat ayrılır. Bəs gəlir haradadır? Axı onlar gəlirli olmalıdır”.
Yusifovun sözlərinə görə, bu təşkilatlar tərəfindən həyata keçirilən layihələrdə və alışlarda ciddi korrupsiya halları mövcuddur: “Dövlət şirkətlərinin mənfəətsizliyinin səbəbi budur. Eyni zamanda, əhali və müəssisələrə xidmətlərin dəyəri əsassız olaraq artırılıb ki, bu da müxtəlif tender prosedurları çərçivəsində xərclərin süni şəkildə şişirdilməsinin nəticəsidir”.
“Hesablama Palatası dövlət vəsaitlərinin təyinatı və istifadəsinə nəzarət etməlidir. Ancaq onun fəaliyyətini əvvəlki və hazırkı rəhbərlik ciddi şəkildə məhdudlaşdırıb. Nəticədə maliyyə nəzarəti orqanı əsasən kiçik müəssisələrdə yoxlamalar aparır. Palata öz səlahiyyətlərinin 10-15%-dən də istifadə etmir. Bu yaxınlarda mətbuatda Hesablama Palatasının Elmlər Akademiyasında 10 milyon manat dəyərində qanun pozuntusu aşkarladığını və işi Respublika Prokurorluğuna göndərdiyini oxudum. Qəribədir ki, büdcəsi 27 milyard manat olan bir ölkədə ümumi standartlara görə, belə kiçik pul məbləği bu qədər diqqət mərkəzinə çevrilib. Digər tərəfdən, ölkəyə 1 milyard manata başa gələn və 30 illik zəmanətlə yenidən tikilən Bakı-Quba magistral yolu 5 il sonra çökdü. Hesablama Palatasının bu istiqamətdə yoxlamalar aparıb-aparmadığı və milyardın niyə boşa getdiyini araşdırmamasının səbəbi məlum deyil”, - deyə keçmiş nazir qeyd edib.
O, digər bir məqama da toxunub: “Bu yaxınlarda bir mənbə deyir ki, Hesablama Palatasının heyəti dəyişikliyə uğradı, beş auditordan dördü işdən çıxarıldı. Bir vaxtlar bu qurumun yaranmasının mənşəyində dayanan bir şəxs kimi fəaliyyətini diqqətlə müşahidə etdim. Düşünürəm ki, bir neçə auditoru eyni səviyyəli kadrlarla əvəzləmək problemi həll edə bilməz. Ali Audit Qurumu kiçik büdcə maliyyəsi olan təşkilatların yoxlamaları ilə məşğul olur, lakin dövriyyəsində iri dövlət vəsaitləri olan böyük dövlət təşkilatları nəzarətsiz qalır. Bir az əvvəl dövlət başçısı Palataya yeni səlahiyyətlər verdi. Palatanın normal işləmək imkanları var, lakin səlahiyyətlərinin cüzi hissəsindən istifadə edir. Yuxarıda göstərilən hallar nəzərə alınaraq, bu strukturun fəaliyyətində inteqrasiya olunmuş bir yanaşma, ciddi dəyişikliklər tələb olunur”.