Bakı ilə İrəvan arasında diplomatik əlaqələrin qurulması mümkündürmü?
Ermənistanda aparılan “əcinə ovu” fonunda bir erməni deputat tərəfindən verilən bəyanat çox cəsarətli və mütərəqqi kimi görünür. “Qarabağ müharibəsindəki məğlubiyyəti qəbul etmək üçün dürüst, tam və məsuliyyətlə davranmaq lazımdır” – Ermənistan parlamentinin Müdafiə və milli təhlükəsizlik komissiyasının sədri, hakim “Mənim addımım” fraksiyasının üzvü Andranik Köçəryan parlamentdəki çıxışında belə dedi.
“Həm mənəvi, həm psixoloji cəhətdən, həm də döyüş meydanında məğlub olduq. Bu vəziyyətdən ən qısa müddətdə çıxmaq lazımdır. Qalib gələn tərəflə nə qədər çətin olsa da, dialoqa başlamağa çalışmaq lazımdır. Azərbaycanla diplomatik münasibətlərin qurulması gözlənilən perspektivləri dəyişdirə bilər”, - o bildirdi.
Görünür, bu, bütün erməni cəmiyyətinin keçməli olduğu mövqedir və nə qədər tez olsa, bir o qədər yaxşıdır. Məhz Azərbaycanla əməkdaşlıq sayəsində bu ölkə tam və ləyaqətli azad həyata, bütün qonşularla normal münasibətlərə qayıda bilər.
Erməni deputatın fikirlərini AYNA-ya tanınmış ekspertlər şərh ediblər:
Politoloq Zərdüşt Əlizadə:
“Deputat Andranik Köçəryan tamamilə ağlı başında olan və düzgün bir mövqe bildirdi. Erməni siyasətçilər ölkəni müharibələr, avtoritarizm, korrupsiya və millətçi-sosialistlərin qanunsuzluqlarının bataqlığından çıxarmaq istəyirlərsə, sadəcə Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətlərdə beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq realist mövqe tutmalıdırlar. Mənim və sülhməramlı həmkarlarımın Ermənistanda eyni düşüncəli bir çox tanışı var, lakin Georgi Vanyandan başqa heç kimin bu mövqeyi bəyan etmək cəsarəti yox idi. Xəstə erməni cəmiyyəti Georgi Vanyanı təkləmişdi. O, tənha qəhrəman idi.
İndi erməni cəmiyyətinin ayılmaq vaxtı gəlib. Bu ayıqlığa görə həm erməni, həm də Azərbaycan xalqı minlərlə gənc əsgər və zabitin həyatı bahasına yüksək hesab ödədi. Məğlubiyyət ayıq düşünən erməni siyasətçilərinə ən yaxın qonşuları ilə yaxşı münasibətlər qurmağın zəruriliyi ilə bağlı bu normal təklifləri səsləndirmək üçün cəsarət verdi.
İrəvan küçələrində baş verən hadisələr göstərir ki, kriminal keçmiş mütləq azlıq təşkil etsə də, cəsarətlə hakimiyyətə iddia edir və alovlanmış millətçi şüurun ximeraları uğrunda son erməniyə qədər döyüşməyə hazırdır. Necə deyərlər, gec olsun, güc olsun. Ağrılı bərpa prosesi başladı. Lakin tam və qəti bir bərpa üçün erməni faşizminin mühakimə olunması, “Böyük Ermənistan” kimi vəhşi ideyanı, qonşu dövlətlərin ərazilərinin istilasını meydana gətirən bütün dövlət qurumlarının denasifikasiyası lazımdır”.
Rusiyalı politoloq, publisist, tarix elmləri doktoru, “North&Eastern Europe Research Political Center”-in rəhbəri Aleksandr Sıtin:
“Səsləndirilən fikirlə razıyam, amma Ermənistan üçün Azərbaycanla əməkdaşlıq müəyyən dərəcədə öz milli-tarixi kimliyini rədd etməkdir. Bu, bir almanın bütün həyatı və gələcəyinin Rusiya ilə işbirliyində və ya hər hansı bir simbioz şəklində olduğunu qəbul etməsi ilə eynidir. Bəlkə də belə daha düzdür, amma o zaman artıq həmin alman alman olmayacaq.
Biz belə bir tarixi nümunə bilirik - Rusiya imperator ailəsi və Rusiyanın inqilabdan əvvəl hakim sinifinin əhəmiyyətli bir hissəsi bu hissləri yaşadıblar. Demək istədiyim odur ki, Ermənistanda öz içərisində Azərbaycana qarşı düşmənçilikdən imtina etmiş bir erməninin artıq erməni olmadığını düşünürlər. Mənim ermənilərə münasibətimə baxmayaraq, bu, belədir!”
Gürcüstanlı politoloq, hərbi və siyasi elmlər doktoru Vaxtanq Maisaya:
“Göründüyü kimi, Ermənistanda sağlam düşüncə tədricən qalib gəlir, 1992-94-cü illərin birinci Qarabağ müharibəsindən sonra qazandıqları, uğur hesab etdikləri barədə yenidən düşünməyə başlayıblar. Bu, Ermənistan üçün yeni imkanlar açır. Ermənistanın blokada vəziyyətindən çıxması, iqtisadi və hərbi-siyasi potensialını artırması və regional təhlükəsizliyin gücləndirilməsinə öz töhfəsini verməsi üçün bir şans yaranıb.
Axı, tarixdə oxşar bir prosesin artıq formalaşmağa başladığı bir dövr var idi. Respublikalarımızın ilk müstəqillik dövrünü nəzərdə tuturam. Gürcüstanın təşəbbüsü ilə 1919-cu ilin sentyabrında bir konfransın çağırıldığı və üç ölkənin belə bir “kiçik Versal” - yəni Cənubi Qafqazda kollektiv təhlükəsizlik sistemi yaratmaq istəyi kimi çox maraqlı bir model var idi. Və sonra iqtidar partiyaları - Müsavat, Daşnaksütyun və Sosial Demokratlar bu istiqamətdə əməkdaşlıq etməyi qəbul etdilər və hətta, müəyyən bir mexanizm yaratdılar. Ancaq sonra təəssüf ki, XI Qızıl Ordu gəldi və bütün bu ideyalar dəfn edildi.
İndi isə Azərbaycan və Ermənistan üçün ümumi geosiyasi və iqtisadi maraqlar kontekstində əməkdaşlığa başlamaq üçün bir fürsət var. Düşünürəm ki, burada mümkünsüz bir şey yoxdur. Yeri gəlmişkən, Prezident Əliyev də bu barədə danışıb. Oktyabrın 28-də Rusiya telekanallarından birinə verdiyi müsahibəsində bu gün 2 + 2 modelinə görə yeni regional təhlükəsizlik sistemi yaratmaq mümkün olduğunu söylədi, yəni iki yerli aktor - Ermənistan və Azərbaycan, iki regional hegemon - Rusiya və Türkiyə.
Düşünürəm ki, Rusiya Federasiyası artıq Azərbaycan ərazisində hərbi qüvvələrini yerləşdirdikdən sonra, Bakı ilə İrəvanın əməkdaşlığa başlayacağı yeni qüvvələr balansı meydana çıxacaq. Bu sxemdə Gürcüstana hansı yeri verildiyini bilmirəm. Bu, hələ konkret olaraq ortaya çıxmır və məni narahat edir”.