“ABŞ-ın “Arley Burke” və ya Britaniyanın “Defender” tipli esminesi Qara dənizə gəlsə, vəziyyət Rusiyanın xeyrinə olmayacaq”
Rusiya hələ I Pyotrun dövründən özünü güclü dəniz dövləti kimi göstərib. Həqiqətən də onun Baltik, Qara dəniz, Sakit okean və Şimal donanmaları, eləcə də Xəzər flotiliyası var. Lakin onların döyüş gücü “Soyuq müharibə” dövründəkindən çox fərqlidir. Açıq mənbələrdən əldə edilən məlumatlara görə, hazırda Rusiya Federasiyasının 70 sualtı qayıq və 200-ə yaxın suüstü döyüş gəmisi və qayığı var. Bölmə təmir və ya modernləşdirildiyi üçün döyüş növbətçiliyində olanlar azdır.
Birinci dərəcəli istefada olan ukraynalı kapitan Andrey Rıjenkonun UNIAN-a verdiyi məlumata görə, SSRİ-nin dağılmasından sonra Rusiya donanmasının döyüş gücü xeyli azalıb: “5-10 dəfə desəm, yanılmaram”.
Rusiya "ağcaqanad donanması" qurur
Bununla belə, Rusiyanın böyük dəniz gücü olmaq arzusu bitməyib. Belə ki, 2000-ci illərin ortalarından etibarən Rusiya donanmasını mümkün qədər gücləndirməyə çalışıb. Beləliklə, 2010-cu ildə Rusiya gəmiqayırma proqramını təsdiqlədi və gəmilərin inşasına başladı.
"Onlar bu proqramı 20-30 faiz yerinə yetirdilər. Əsasən Sovet layihələrinin yüngül modernləşdirilməsini həyata keçirdilər: "Admiral" seriyalı freqatlar, "Buyan" korveti... Onların bir neçə yeni gəmisi sularda oldu, məsələn, Vasil Bıkov patrul gəmisi. Bu, yeni idi, lakin o qədər də uğurlu deyil. Onlar "Karakurt" (açıq dənizdə əməliyyatlar üçün nəzərdə tutulmuş kiçik raket gəmiləri) istehsal ediblər, onda da bir qədər dəyişiklik etdilər. Əslində “ağcaqanad donanması” qururlar", - Andrey Rıjenko qeyd edib.
Ekspert qeyd edib ki, Rusiya donanmasının yenilənmə sürətinə, xüsusən də Ukrayna və Almaniya tərəfindən mühərrik tədarükünün dayandırılması təsir edib: “Ukrayna və Almaniya onları mühərriklərlə təmin etməyi dayandıranda, onlar özləri nə isə axtarmağa başladılar. Bizim mütəxəssisləri Nikolayevdən Rıbinskə aparmaq üçün şirnikləndirdilər... Amma məncə, onlar bu yeni mühərrikləri, RLS-ləri qurmaq qabiliyyətinə nail ola bilməyiblər. Əgər biz rus gəmilərinə baxsaq, 30-40 il əvvəl necə idisə, elə də qalıb... Silahlar da, onun kimi...”.
"Hazırda inşa etdikləri maksimum freqat sinfinə aid bir gəmidir, məsələn, "Admiral Qorşkov". Onun da maksimal yerdəyişmə qabiliyyəti 5500 tondur. Onlar 2035-ci ilə qədər üç təyyarədaşıyıcı inşa etməyi planlaşdırsalar da, kreyserlər və ya təyyarədaşıyanlar düzəltmirlər. Hazırda ruslar texnoloji cəhətdən bunu edə bilmirlər. Belə gəmilər Ukraynada, Nikolayevdə tikilirdi. Onların belə imkanları yoxdur. Yaxın gələcəkdə də olacağını düşünmürəm", - Rıjenko əlavə edib.
Bundan əlavə, kapitanın fikrincə, Rusiyanın gəmiqayırma sənayesində korrupsiyanın səviyyəsini də qiymətləndirməmək olmaz: “Gəmilər çox bahadır, texnologiyası isə o qədər də yüksək deyil. Qərb texnologiyalarına çıxışı olanda onlardan birtəhər istifadə edirdilər, indi isə yox”.
“Məsələn, Sankt-Peterburqdakı ruslar Sakit Okean Donanması üçün “Varşavyanka” sualtı qayıqlarını tikirlər. Lakin bu çoxməqsədli sualtı qayıqlar SSRİ dövründə dizayn edilib. Başqa bir layihə - "Lada" - çox uzun müddətə, 20 ildən çox müddətə tikilib və 2023-cü ildə “Lada” layihəsindən sualtı qayıq silindi. Onlar “Lider” esminesi ilə bağlı söhbət ediblər, amma orada heç bir hərəkət yoxdur. Ümumiyyətlə, istehsalat onlar üçün çətindir. Bununla belə, dəniz donanmaları bizimkindən qat-qat üstündür”, - Rıjenko əlavə edib.
Yerli Qara Dəniz Donanması
Rusiya Hərbi Dəniz Qüvvələrinin əsasını Şimal və Sakit Okean donanmaları arasında paylanmış nüvə sualtı donanması təşkil edir. Bununla belə, Qara dənizdə dörd sualtı qayıq var və onlar ən təhlükəliləridir. Çünki onlar “Kalibr” raketlərini vururlar. Bundan əlavə, Rusiya Federasiyasının Qara dəniz donanmasında 80 hərbi gəmi və kater var. Onlardan ən təhlükəlisi raket gəmiləridir.
"İlk növbədə, bunlar yeni 11356 freqatlarıdır (yaxın, uzaq dəniz və okean zonalarının idarə olunan raket silahlarına malik 2-ci dərəcəli Rusiya çoxməqsədli freqatları seriyası). Onlardan cəmi üçü var, amma indi Qara dənizdə ikisi mövcuddur. Biri isə Tartusda qalıb (Suriya şəhəri).Həmçinin “Buyan-M” tipli üç raket korveti var”, - Rıjenko qeyd edib.
Son zamanlar Ukrayna Rusiya Federasiyasının Qara Dəniz Donanmasına uğurlu hücumlar həyata keçirir, ona görə də ruslar artıq Qara dənizin limanlarında və sularında özlərini ağa kimi hiss etmirlər. Rusiya Federasiyasının Qara Dəniz Donanması bir sıra ciddi hücumlara məruz qaldı ki, (xüsusən, söhbət işğalçıların Sevastopoldakı qərargahına zərbələrdən gedir) bu hücumlar yaxşı planlaşdırılmış və dağıdıcı idi.
"Rusiya Federasiyasının Qara Dəniz Donanmasına fiziki ziyan ciddi, lakin yerli xarakter daşıyır. Donanma demək olar ki, tapşırıqları yerinə yetirmək qabiliyyətini - raket zərbələri və yerli patrul xidməti vəzifələrini özündə saxlayır. Bununla belə, çox güman ki, onun regionda daha geniş patrul əməliyyatları aparmaq və faktiki olaraq Ukrayna limanlarının blokadasını təmin etmək qabiliyyəti daha da azalacaq. Həmçinin Rusiya Federasiyasının Qara Dəniz Donanmasının limandakı obyektlərini qorumaq və müntəzəm texniki xidmət göstərmək qabiliyyətinin pisləşməsi ehtimalı var”, - Britaniya kəşfiyyatının məlumatında belə qeyd edilir.
Amma təəssüf ki, Rusiya gəmilərinin hazırkı sayı döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirmək üçün kifayətdir.
"Düşünmürəm ki, Rusiyanın Qara dənizdə möhkəmlənməyə ehtiyacı yoxdur. Axı onlar mövcud qüvvələrlə belə əsas vəzifələri yerinə yetirirlər", - Andrey Rıjenko qeyd edib.
Ekspert bildirib ki, əvvəlcə ruslar “Kalibr” raket zərbələri endirirlər: “Rusiya 52 raketi mövcud gəmi və sualtı qayıqlarda, daha 32 raketi isə Xəzər dənizində cəmləyə bilirlər. Bundan başqa, Kerçdə iki "Karakurt" tipli raket gəmisinin tikintisini başa çatdırırlar. Ona görə də onların raket gəmilərinə ehtiyacı yoxdur. Burada onların yalnız raket sayına məhdudiyyəti var. Bundan əlavə, nəzərə almaq lazımdır ki, rusların sahil raket sistemləri var ki, onlar da sahildəki hədəfləri atəşə tutmaq üçün istifadə olunur. Bəlkə də amfibiya gəmilərini əlavə etmək istəyərlər. Amma ümumiyyətlə, onların sayı çox deyil. Onlar az-çox əllərində olanı müharibəyə atdılar”.
Daha bir problem var: “2030-cu ilə qədər olan dövr üçün Rusiya Federasiyasının Dəniz Fəaliyyəti Sahəsində Dövlət Siyasətinin Əsasları"nda Dəniz Donanmasının manevr tələbinə xüsusi olaraq istinad edilir. Yəni ki, lazımi qüvvə və vasitələri bir donanmadan digərinə keçirməklə Rusiya donanmalarından hər hansı birinin tərkibinin dəyişdirilməsinin mümkünlüyünü ortaya qoyur. Sadə sözlə desək, Kreml yuxarıda qeyd olunan sənədə arxalanaraq, daha güclü donanmalardan - Şimal və Sakit Okean donanmalarından bəzi döyüş gəmilərini Rusiya Federasiyasının Qara dəniz donanmasına transfer edə bilər. Amma bu nəzəri cəhətdən mümkündür, praktikada bir az daha çətindir.
Türk "yox"u nə qədər güclüdür?
Məsələ burasındadır ki, ötən ilin martından, Rusiyanın Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı təcavüzünə başlayandan sonra Türkiyə hərbi gəmilərinin Aralıq dənizi və Qara dənizlər arasındakı iki strateji əhəmiyyətli boğazdan - Bosfor və Dardanel boğazında hərəkətini bağlayıb. 1936-cı il Montrö Konvensiyasına əsasən Ankara bu addımı atıb. Bu qərarı şərh edən Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinin o zamankı rəhbəri Mövlud Çavuşoğlu deyib: "Əvvəlcə Rusiya işğalı oldu. Amma indi bu, müharibəyə çevrilib".
Türkiyənin müharibəni müharibə adlandırmasının özü də Montrö Konvensiyasının müddəalarını həyata keçirməyə imkan verdi. Axı orada deyilir ki, Türkiyə üçün Bosfor və Çanaqqala boğazları üzərində suverenlik qurulub. Odur ki, sülh dövründə Qara dəniz dövlətləri Türkiyə hakimiyyət orqanlarını əvvəlcədən xəbərdar etmək şərti ilə istənilən sinifdən olan hərbi gəmiləri boğazlardan keçirə bilər. Amma Türkiyə müharibədə iştirak edərsə və ya müharibə təhlükəsi ilə üzləşdiyinə inanarsa, hər hansı hərbi gəminin boğazlardan keçməsini qadağan etmək hüququna malikdir. Xüsusilə, bazaya qayıtmaq zərurəti istisna olmaqla, döyüşən ölkələrin hərbi gəmilərinin boğazlardan keçməsinə birbaşa qadağa qoyulur.
Beynəlxalq hüquqşünas, Ukrayna Prezidentinin Krımdakı keçmiş nümayəndəsi Boris Babinin fikrincə, Rusiyanın Türkiyənin Bosfor boğazından hərbi gəmilərin keçməsinə qoyduğu qadağanı aradan qaldırması mümkün deyil. Çünki axı Türkiyə özü Rusiya Federasiyasının donanmasının güclənməsində maraqlı deyil.
Ukrayna Gələcək İnstitutunun beynəlxalq eksperti İlya Kus isə qeyd edib ki, Türkiyə hakimiyyəti ən azından Prezident Rəcəb Ərdoğan və onun partiyası dövründə bunu etməyəcəklərini açıq şəkildə bəyan edib: "Onlar qərara gəldilər ki, Montrö Konvensiyasının böyük əhəmiyyəti var. Bu, Türkiyəyə münaqişənin müxtəlif tərəfləri arasında neytral qalmağa, müharibələrdə iştirakdan uzaq durmağa və digər ölkələrin hərəkətlərindən asılı olmamağa imkan verir".
Oxşar fikri istefada olan birinci dərəcəli kapitan Andriy Rıjenko da səsləndirir: "Montrö Konvensiyası onlar üçün müqəddəs sənəddir. Əgər buna getsələr, yəni Rusiya hərbi gəmilərinin boğazlardan keçməsinə icazə versələr, o zaman başqa ölkələrdən də gəmilər gələ bilər. Əgər ABŞ-ın “Arley Burke” tipli esminesi və ya Britaniyanın “Defender” tipli esminesi Qara dənizə gəlsə, vəziyyət Rusiya Federasiyasının xeyrinə olmayacaq”.