“Azərbaycana nə cənubdan, nə də şimaldan kütləvi axın olacaq”

Aktual

04.10.2022 - 14:45

Zərdüşt Əlizadə: “İrandakı hakim rejim Sovet quruluşunun eroziyaya uğradığı kimi, getdikcə “yeyilir”

Qonşu İrandakı vəziyyət Azərbaycanda ciddi maraq və hətta, müəyyən narahatlıq doğurur. AYNA baş verənlər ətrafında politoloq Zərdüşt Əlizadə ilə həmsöhbət olub.

- İranda kütləvi etirazlar davam edir. Hazırda bu ölkənin daxili həyatında hansı dəyişiklikləri qeyd edə bilərsiniz?

- Teokratik hakimiyyətlə əhali arasında uçurum dərinləşir. Buna avtoritar hakimiyyətin çevikliyi, iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi və xarici təsirlər kömək edir. Xanım Məhsa Əmininin qətli üləmaların orta əsrlərdə ilişib qalmış arxaik “İstək siyahısı” ilə sadə vətəndaşların təbii arzuları arasında uçurum açdı. Kütləvi etirazların səbəbi İran xalqının ölkədəki sosial-iqtisadi çətinliklərdən narazılığı, rejimin xalqı dalana dirədiyi çıxılmaz vəziyyətdən çıxmaq üçün real perspektivlərin olmamasıdır.

Eyni zamanda, hesab edirəm ki, İslam rejimi siyasi prosesləri kifayət qədər möhkəm şəkildə idarə edir. Ən güclü inzibati və repressiv aparat, kütləvi dini dəyərlərə dərin sədaqət ənənələri, karbohidrogen gəlirlərinin nisbətən ədalətli bölgüsü sistemi, əhalinin ən həssas təbəqələrinə dövlət dəstəyi sistemi və hakimiyyətin nəhəng insanları səfərbər etmək bacarığı, dini yönümlü insan kütlələri rejimin nəhəng eşelonlu müdafiəsini dəf etmək üçün hər hansı bir müxalifətin qarşısında çətin vəzifələr qoyur. Etirazın etnik zəmində olmadığı və ilk növbədə ən yüksək hakimiyyət orqanlarına qarşı yönəldiyi nəzərə çarpır və buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, bu, çox güman ki, rəhbərliyə varislik uğrunda kənar müşahidəçilərə görünməyən mübarizənin pərdəarxası mənzərəsinin bir hissəsidir.

- Son vaxtlar İran İslam Respublikasının Ali dini liderinin səhhətinin ağır olması ilə bağlı tez-tez xəbərlər yayılır. Onun dünyasını dəyişməsi çoxmillətli dövlətdə mərkəzdənqaçma meylləri üçün təkan olacaqmı?

- Heç kim əbədi deyil və hər hansı bir insanın başqa dünyaya getməsi zaman məsələsidir. İslam Respublikasının qoca ruhani rəhbərinin vəfatının rejimin dağılmasına səbəb olacağını düşünmürəm. İran dini sistemdir, fars Xomeynidən sonra etnik azərbaycanlı Əli Xameneyi gəldi, ondan sonra hər hansı etnik mənsubiyyətdən olan şəxs gələ bilər - bir şərtlə ki, onu ruhanilər arasında mühüm qüvvələr dəstəkləsin. İran İslam Respublikası hələ də hakim siyasi təbəqənin ideologiyası və təşkilatçılığı ilə dəstəklənir. Bu təbəqə Sovet quruluşunun eroziyaya uğradığı kimi, getdikcə “yeyilir”.

- Rusiyada səfərbərlik gedir, İranda teokratlarla azadlıq hərəkatının tərəfdarları arasında vətəndaş müharibəsi başlaya bilər və bu hadisələr dərhal şimaldan və cənubdan Azərbaycana soydaşlarımızın kütləvi qaçqın axınına səbəb ola bilər. Biz buna nə dərəcədə hazırıq? Bunun qarşısını almaq üçün Bakının edə biləcəyi bir şey varmı?

- Narahat olanlara sakitləşməyi məsləhət görərdim. Azərbaycana nə cənubdan, nə də şimaldan kütləvi axın olacaq. Əvvəla ona görə ki, hökumət möhkəm barrikada qurub - sərhədləri möhkəm bağlayıb. İranda üləmalar ilə milli-azadlıq hərəkatı arasında, sonuncu faktorun mövcud olmaması səbəbindən müharibə olmayacaq. Çoxmillətli İran xalqı xəyali milli azadlıqdansa, sosial haqlar uğrunda mübarizəyə üstünlük verir.

Hesab edirəm ki, Azərbaycanın şimal bölgəsində milli azadlıq hərəkatının acı təcrübəsi düşünən insanlar üçün dərs oldu. Düzünü desəm, azadlıq hər şeydən əvvəl onun uğrunda itkilər yükü ilə deyil, onun mahiyyətini və mənasını dərk etmək bacarığı ilə qazanılmalıdır. Bizdə geniş xalq kütlələri anarxiyanı azadlıq hesab etdilər və məlum oldu ki, anarxiya əslində nizam-intizamın anasıdır. Bu nizam avtoritar, bəzən hətta totalitar, orta əsrlərin qəddarlığı ilə müşayiət edilə bilər. Əsr ərzində bir neçə dəfə inqilab yaşamış İran, ümid edirəm ki, bu fərqi anlayır.

Amma, əgər xalq bu fərqi hələ dərk etməyibsə, belə də olsun, tarixlərinin daha bir qara səhifəsini yaşayacaq. Onsuz da xaricdə bu başıbəlalı ölkədə qarşıqılıq yaranmasını arzulayan o qədər qüvvələr var ki...

Müəllif: Rauf Orucov