Rauf Qarayev: “Uşaqlar üçün xərclər artır, son illərdə uşaq qidaları 100 manatadək bahalaşıb”
Sovet dövründə ailələrə uşaq müavinəti verilirdi, hətta müstəqil Azərbaycanda Sovet İttifaqı dağılandan sonra da dövlət tərəfindən valideynlərə maddi yardım edilir, bütün uşaqlara 16 yaşa qədər müavinət verilirdi. Lakin 2006-cı ildən başlayaraq ölkə bu təcrübəni unudub və uşaqların pulları sözün əsl mənasında keçmişə çevrilib - uşaqlar üçün vahid aylıq müavinətin ödənilməsi sadəcə olaraq “Sosial müavinətlər haqqında” qanunun 4-cü maddəsindən çıxarılıb.
O da diqqət çəkir ki, uşaq müavinətlərinin ləğvi ölkədə elan edilən sosial siyasət fonunda baş verib. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 2009-cu il tarixli yeni redaksiyasında göstərilir ki, ölkədə sosialyönümlü siyasətin aparılması üçün hər cür şərait yaradılır, hər bir insanın sosial təminat hüququ var.
Ölkəmizdə uşaqlar üçün pulun ümumiyyətlə, ödənilmədiyini söyləmək olmaz. Çünki “Sosial müavinətlər haqqında” qanunun artıq qeyd olunan maddəsinə əsasən, 18 yaşınadək sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlara müavinətlər var, uşaq doğulduqda isə 300 manat məbləğində birdəfəlik müavinət verilir.
Bundan əlavə, valideynlər uşağın bir yaş yarıma qədər valideynlik məzuniyyətində olduğu müddət üçün aylıq 44 manat müavinət alırlar. 28 manat məbləğində ikinci müavinət uşaq 3 yaşına çatanadək hər ay verilir. Belə məzuniyyətin olmaması ailəni müavinətdən məhrum edir.
Bir sözlə, ailələrə və uşaqlara dövlət dəstəyi ilə bağlı vəziyyət sosial siyasətin parametrlərinə sığmır. Vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri uzun illərdir ki, uşaq müavinətinin alınması üçün müraciət edirlər.
İqtisadçı ekspert Rauf Qarayev mövzu ilə bağlı AYNA-ya şərhində deyib ki, bu barədə dəfələrlə məsələ qaldırıb: “Bir vaxtlar bu təcrübəni necə bərpa edəcəyimizlə bağlı versiyalarımla bir neçə dəfə mediada çıxış etdim. Lakin bütün bu variantlar Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən qəbul olunmadı. Bəlkə də, dövlət buna ehtiyac görmür, hesab edir ki, aztəminatlı ailələrin ehtiyacları ünvanlı sosial yardımla ödənilir. Amma bu problemin həlli olmalıdır, çünki uşaqlar üçün xərclər artır, məsələn, son illər uşaq qidaları daha da bahalaşıb və bu gün 35 manatdan 100 manata qədərdir.
“O da məlumdur ki, bir çox digər mallar kimi uşaq məhsullarından da 18 faiz ƏDV tutulur. Beləliklə, idxal olunan uşaq qidalarının və uşaqlar üçün digər malların dəyəri ƏDV-nin sıfırlanması ilə azaldıla bilər. Dövlət ailələrə bu yolla dəstək ola bilər, çünki bunun üçün bütün lazımi resursları var. Bundan əlavə, qiymətləri aşağı salmaq üçün uşaq məhsullarına vergilər sıfıra endirilə bilər. Amerika variantı bizim üçün mümkündür - uşaq müavinəti yoxdur, amma uşaqlı ailələr üçün vergi güzəştləri var. Nəhayət, xaricdən gətirilməməsi üçün uşaq qidası sahəsində mütəxəssisləri dəvət edib, yerli istehsal üçün hər cür şərait yaratmaq heç də pis olmazdı. Uşaqların sağlamlığı da bizim ailələr üçün ucuz zövq deyil - bu, bizə daha çox pul xərclədir”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Ekspert dövlət hesabına müalicə olduğunu xatırlatmaqla bərabər qeyd edib ki, bu, bir seçim deyil, çünki inteqrasiya olunmuş bir yanaşma yoxdur: “Ona görə də tibbi statistikaya daha yaxından baxmaq lazımdır. Aramızda ən çox yayılmış uşaq xəstəliklərini dəqiq müəyyənləşdirin, dövlət maliyyə yardımına alternativ olaraq pulsuz tibbi müayinə təşkil edin. Bundan əlavə, dövlət valideynlər üçün vergi güzəştləri tətbiq edə bilər, məsələn, ailədəki uşaqların sayından asılı olmayaraq gəlir vergisi güzəştləri. Uşaqlı vətəndaşlar üçün gəlir vergisini tamamilə aradan qaldırmaq mümkündür”.
“Əlbəttə, yaxşı olar ki, təkcə vergilərlə kifayətlənməyəsiniz, həm də xaricdən gətirilən uşaq mallarına qoyulan gömrük rüsumlarına diqqət yetirəsiniz. Başlanğıc üçün körpə qidalarına gömrük rüsumunu sıfırlamaq olardı. Bütün bunlar dövlətin əlindədir. Çünki uşaq müavinəti olmasa, dövlət uşaqlı ailələrin ən azından maddi durumunu bu səviyyədə dəstəkləyə bilərdi. Əks halda, gələcəkdə ciddi demoqrafik problemlərlə üzləşmək riskimiz var. Üstəlik, biz indi qonşu ölkələrin timsalında əhalinin güclü axını və əhalinin azalmasını müşahidə edirik”, - deyə Qarayev vurğulayıb.
Bu cür qorxular haqlı ola bilər, çünki statistikaya əsasən, ölkədə uşaqların sayı azalır, baxmayaraq ki, rəsmi məlumatlar əhalinin ümumi artımını göstərir. Belə ki, Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2020-ci ilin əvvəlinə 0 yaşdan 17 yaşadək uşaqların sayı 2 milyon 636 min 700 nəfər olub. 2001-ci ildə bu yaşda olan uşaqların sayı 2998,9 min nəfər olub. Beləliklə, 20 il ərzində ölkədə uşaqlar 236,2 min nəfər azalıb. Eyni zamanda ölkədə ümumi doğum əmsalı xeyli azalıb. Bir qadına düşən orta doğum səviyyəsi 2000-ci ildəki 1,99-dan ötən il 1,76-ya düşüb. Müqayisə üçün qeyd edək ki, 1999-cu ildə doğum səviyyəsi 2,77 olub.