Lyubov Şipoviç: "Çindən dronların ixracına məhdudiyyətlər cəbhə üçün kritik olacaq"
Dignitas Fondunun rəhbəri, könüllü Lyubov Şipoviç UNIAN-a verdiyi blits-müsahibədə cəbhənin pilotsuz uçuş aparatları ilə təmin olunmasında yaranan problemlər, Çin tərəfindən ixraca nəzarətin tətbiqi və bu vəziyyətdən çıxış mexanizmləri barədə danışıb.
Rəsmi neytrallığına baxmayaraq, Çin deyəsən, Rusiya-Ukrayna müharibəsinin gedişatına daha fəal təsir göstərməyə çalışır. Çin nümayəndəsi Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskinin Ciddədə "sülh formulu"nun müzakirəsində iştirak edib, baxmayaraq ki, o, dəvət edilsə də, Kopenhagendəki əvvəlki görüşə məhəl qoymamışdı. Sülh planının müzakirəsinin nəticələri gələcəkdə cəbhədəki vəziyyətə ciddi təsir göstərə bilər.
Lakin tezliklə təsir edəcək məsələ Çin Ticarət Nazirliyinin sentyabrın 1-dən pilotsuz təyyarələrin ixracına gücləndirilmiş nəzarətini tətbiq etmək qərarıdır. Bu o deməkdir ki, artıq sifariş edilmiş kvadrokopterlərin əlavə bürokratiyaya görə cəbhə xəttinə çatması daha çox vaxt aparacaq. Praktikada bu, qiymətlərin artmasına və İHA-ların çatışmazlığına səbəb ola bilər. Bütün bunlar isə artıq “dronların müharibəsi” adlandırılan müharibə zamanı baş verəcək.
UNİAN "Dignutas" Fondunun rəhbəri, könüllü Lyubov Şipoviçlə Çinin dronlara ixrac nəzarətinin gücləndirilməsinin Ukrayna ordusu üçün fəsadları, cəbhənin İHA-lara ehtiyacı və problemlərin həlli yolları barədə danışıb. AYNA sözügedən müsahibəni istinadla təqdim edir:
- Çin Ukraynaya müəyyən növ dronların ixracına nəzarəti artırdığını elan edib. Bu nə deməkdir və hansı növ dronlara məhdudiyyət qoyulacaq?
- Kodların son siyahısını hələ almamışıq. İlkin hesablamalarımıza görə, termal görüntü kameralı dronlar, yəni eyni “Mavic 3T”, “Matrix”, “Autel”, o cümlədən, ən əsası dronların istehsalı üçün komponentlər məhdudiyyətlər altına düşəcək.
İxrac nəzarəti həm Ukraynada, həm də Aİ ölkələrində mövcuddur, lakin mən qorxuram ki, növbəti addım son istifadəçi sertifikatının tətbiqi ola bilər. Yəni görünəcək ki, dron Ukraynaya gedir və Çindən Ukraynaya dronların ixracına qadağa qoyulacaq.
Bu, qışın gəlməsi, gündüz saatlarının azaldılması şəraitində cəbhə üçün kritik olacaq. Bundan əlavə, dronlarımızın 80%-i Çindən gətirilir. Ukrayna istehsalı olan dronlarda isə Çin komponentlərindən istifadə olunur.
- Ukrayna müdafiə nazirinin müavini Anna Malyar Baş Qərargahın pilotsuz təyyarələrin verilməsi ilə bağlı müraciətinin yerinə yetirildiyini açıqlayıb. İHA bölmələrinin təminatı ilə bağlı real vəziyyət necədir?
- Hazırda bizdə lazımi sayda dronların 10%-i belə yoxdur. Müdafiə Nazirliyinin bu cür açıqlamaları isə könüllülər hərəkatına ziyan vurur. Çünki insanlar şərti marafona baxacaqlar, orada hamının hər şeylə təmin olunduğu deyiləcək, xəbər verməyi dayandıracaqlar. Hərbi pilotsuz təyyarələrlə təminatla bağlı vəziyyətin əslində necə olduğu hər kəsi maraqlandırmır.
Pilotsuz təyyarələr sözün əsl mənasında Donetsk vilayətindəki bölməyə çatdırılıb. Döyüşçülər deyirlər ki, bölmə yalnız könüllülərin sayəsində təmin olunub. Komandirlər dronları balansa götürməkdən qorxurlar (kvadrokopterin itirilməsi halında maddi məsuliyyətə görə). Digər tərəfdən, rusların qeyri-məhdud sayda pilotsuz təyyarələri var. Tanış bölmələrdən biri hər gün yüzlərlə dronun uçduğu Klişçivkadan yenicə qayıtdı. Onlar vuruldu, lakin bəziləri dron əleyhinə silahsız getmədi.
- Orduya nə qədər pilotsuz təyyarə lazımdır?
- Dronlar hazırda kəşfiyyat və baraj sursatlarıdır. Zərbə vuran dronların eyni sayda mərmisi olmalıdır, artilleriya üçün. Hesablamalarımıza görə, hər ay təqribən 200 min zərbə vuran PUA-ya ehtiyacımız var və onlar daim doldurulmalıdır. Kəşfiyyat pilotsuz təyyarələrinə gəlincə, bizə təxminən 30 min pilotsuz təyyarə lazımdır, onlar da mütəmadi olaraq doldurulmalıdır.
Artıq dediyim kimi, bizdə lazımi sayda dronların heç 10%-i də yoxdur. Nəzərə almaq lazımdır ki, biz indi müharibə vəziyyətindəyik və əsgərlərimiz tükənməyə başlayır.
- Cəbhədə pilotsuz təyyarələrlə bağlı vəziyyəti kökündən dəyişmək üçün nə etmək lazımdır?
- Bürokratiyanı mümkün qədər sadələşdirmək, PUA-ların komponentlərinə gömrük rüsumunu aradan qaldırmaq lazımdır. Hazırda güzəştlər yalnız istehsalçılara verilib, lakin distribyutorlar var. Rüsum pilotsuz təyyarələrin qiymətini artırır.
Həmçinin, dövlət dronlar üçün komponentləri kütləvi şəkildə almalı və eyni zamanda Ukraynada PUA-ların kütləvi istehsalına başlamalı, yeni istehsalçılara zəmanətlər verməlidir. Əgər biz dronların kütləvi istehsalına tez bir zamanda başlamasaq, o zaman döyüşə insanla girəcəyik və əks-hücum edəcək heç kim olmayacaq.