Ukraynalı politoloq: “Rusiyaya möhlət lazımdır, lakin onlar müharibəni bitirmək fikrində deyillər”
Avqustun 24-də Ukraynada Müstəqillik Günü qeyd ediləcək. Rəsmilərin verdiyi məlumata görə, həmin gün Rusiya tərəfindən Ukraynanın bütün şəhərlərinə qanadlı raketlərlə hücum edilməsi ehtimalı böyükdür. Bu baxımdan, əhaliyə diqqətli olmaq, hökumət tərəfindən müraciətləri ciddiyə almaq xahiş edilib.
Gözlənilən hücum, Rusiyanın işğalçı müharibəsinə qarşı Ukrayna Ordusunun dirənişi və əks hücumla işğal edilən ərazilərinin qaytarılması məsələləri barədə UNİAN-ın suallarını A. Razumkov adına Ukrayna İqtisadi və Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin hərbi proqramlar üzrə direktoru Nikolay Sunqurovski cavablandırıb. AYNA müsahibəni istinadla təqdim edir:
- Ukraynalılar ABŞ-ın Ukraynanı Rusiyanın tammiqyaslı işğalı barədə necə xəbərdar etməyə çalışdığı və əhalinin bu barədə daha çox məlumatı olsa nə edə biləcəyi ilə bağlı məlumatını müzakirə edirlər. Sizcə, Rusiya Federasiyasının hərəkətlərini proqnozlaşdırmaq və hamını xəbərdar etmək həqiqətən mümkün idimi?
- Bu cür hərəkətləri proqnozlaşdırmağın çətinliyi ondan ibarətdir ki, biz rasional məntiqlə düşünməyə çalışırıq. Rusiya da belə düşünsəydi, onda hər şey çox sadə olardı. Amma bir ölkəni öz beynində dünya mənzərəsi quran dəli adam idarə edirsə, onun hərəkətlərini proqnozlaşdırmaq çox çətindir.
- Xarici ekspertlər nə düşünürdülər?
-O vaxt Ukrayna ilə sərhəddə olan rus qoşunlarının bütün Ukraynanı ələ keçirməsi mümkün görünmürdü. Onlar Ukrayna silahlı qüvvələrinin gücü ilə Rusiya qoşunlarının ölçüsünü müqayisə etdilər və Rusiyanın cəmləşdirdiyi qoşunlarının Ukrayna müdafiəsini yarmaq üçün kifayət etmədiyini hesab etdilər. Lakin müasir müharibənin fərqli şəkildə aparıldığını nəzərə almadılar. Digər tərəfdən, yanvar-fevral aylarında Rusiyanın müəyyən ərazilərə zərbələr endirə biləcəyi ilə bağlı fikirlər var idi. Xüsusilə, Donbassda yeni eskalasiyadan danışırdılar.
Hələ fevralın əvvəlində mən hərbi planlar haqqında danışdım. Rus qüvvələrinin ayrı-ayrı istiqamətlərdə cəmləşəcəyini güman edirdim. Deyirdim ki, rus qrupları ayrı-ayrı ərazilərə hücum edəcəklər və sonra vəziyyət həm bir tərəfdən, həm də digər tərəfdən qüvvələr imkan verəcəyi qədər inkişaf edəcək. Nəticədə yaranan situasiyadan yeganə fərqi o idi ki, mən güman edirdim: onlar əvvəlcə Qazaxıstan variantına uyğun olaraq, Ukraynada sabitliyi pozmaq üçün çox güclü əməliyyat keçirməyə çalışacaqlar, sonra isə zəif nöqtələri bu qruplarla vuracaqlar. Prinsipcə bu, birinci hissə istisna olmaqla, belə də oldu. Zərbə və hücum bütün istiqamətlərdə idi. Onlar Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin icazə verdiyi qədər irəlilədilər. Sonra da, tutaq ki, işğal olunmuş ərazilərin inkişafı, o cümlədən “referendum” keçirmək cəhdləri baş verdi. Belə proqnozlar təkcə mənim deyildi. Bir çox mütəxəssis oxşar bir şey proqnozlaşdırmışdı.
- Belə çıxır ki, bütün xəbərdarlıqlara baxmayaraq, biz hazır deyildik?
- Mən demək istəmirəm ki, silahlı qüvvələrimiz hazır deyildi. Silahlı qüvvələrimiz belə bir varianta hazır idi. 140 milyonluq əhalisi və nəhəng ordusu ilə Rusiyanın Ukrayna-Belarus sərhədi də daxil olmaqla, bütün Ukrayna sərhədi boyunca qüvvələrini cəmləşdirmək imkanı var idi. Əlimizdə olan silahlı qüvvələrin gücünü (o vaxt 260 min nəfər idi) bütün sərhəd boyu dağıtmağa məcbur olduq. Lakin zəif tərəfə qarşı laqeyd münasibət onları ruhdan saldığı üçün Rusiya heç bir uğur qazana bilmədi.
Onların etdikləri kimi hücum qurmaq onlar üçün sadəcə axmaqlıq idi. Ona görə də həm Kiyevdə, həm də şərq istiqamətində ilkin mərhələdə qarşıya qoyduqları məqsədlərə nail ola bilmədilər. Lakin deməliyəm ki, Krımdan hücum şansı onlara çox asanlıqla verildi, Xerson bir neçə gün ərzində işğal edildi.
Prinsipcə hökumətimizin daxilindəki agentlər olmasaydı, hər şey tamam başqa cür olacaqdı. Bu agentlərin “yaxşı işi” sayəsində sadəcə təslim olan Xersonun işğalı baş verməsəydi, vəziyyət tamam fərqli olacaqdı.
- Siz dediniz ki, Rusiya arzuladığı məqsədlərə nail ola bilmədi. Yəni indi, “xüsusi əməliyyat”ın başlanmasından altı ay sonra Rusiya tərəfi hər cür yolla Ukraynanı danışıqlara razı salmağa çalışır?
- Onlar başa düşdülər ki, həm Rusiya iqtisadiyyatının, həm də Rusiya silahlı qüvvələrinin tükənmə sürəti bu ehtiyatların doldurulma sürəti ilə ayaqlaşa bilməz. Ona görə də onlara ciddi möhlət lazımdır. Lakin onlar müharibəni bitirmək fikrində deyillər.
Putinin Ukraynaya qarşı atəşkəs tətbiq etmək niyyətində olduğu bəyanatları təhlil etsək - bütün işğal olunmuş ərazilərin Rusiya Federasiyası tərəfindən qorunub saxlanması, Ukraynanın geri çəkilib tərksilah edilməsi və sair - bu, Ukraynanın heç vaxt razılaşmayacağı cəfəngiyyatdır. Amma bizi buna məcbur edib danışıqlar masası arxasına oturtmağa çalışacaqlar. Əgər Ukrayna buna razı deyilsə, Ukraynanı sülh istəməməkdə günahlandıracaqlar.
Yeri gəlmişkən, hər zaman belə olub. Müstəqil Ukraynanın bütün tarixinə nəzər salsanız, Rusiya Federasiyası onu daim tərəfdaşlarından - iqtisadi, maliyyə, siyasi baxımdan qorumağa çalışıb. Bu, ümumiyyətlə, bizə qoyulan neytrallığın mahiyyətidir. O cümlədən, daxildən. Ukraynanı neytral ölkə elan edən Qərb qanuna tabe olan tərəfdaş kimi bütün razılaşmalara əməl edəcəkdi. Rusiya isə Ukraynanı öz təsir orbitinə çəkməkdə davam edəcəkdi.
- İndi Rusiya Federasiyası bir tərəfdən danışıqlar, möhlət tələb edir, digər tərəfdən isə Ukrayna sərhədinə və işğal olunmuş ərazilərə raketlər, qurğular, sursatlar daşıyır. Bu, yeni kütləvi raket zərbələrindən xəbər verirmi? Nə qədər narahat olmalıyıq?
- Narahat olmağa dəyər, çünki müharibədir. Hər gün narahat olmalısan. Silahlı Qüvvələr buna hazırdır. Hərbi-siyasi rəhbərlik də ilk günlərdəki kimi deyil. Müharibə bizə hərbi yolla düşünməyi öyrətdi.
Raketlərin cəmlənməsi isə... Burada bir neçə variantı qəbul etmək olar. Eyni zamanda, Ukraynanın Müstəqillik Günündə kütləvi tədbir variant yaxşı ideya deyil. Bu, böyük bir hücum kampaniyasının bir hissəsi ola bilər.
Unutmaq olmaz ki, Rusiya Federasiyasının ehtiyatda olan üçüncü ordu korpusu Mulinoda formalaşdırılır. Həmçinin Rusiyanın hər yerində 40 könüllü batalyon yaradılır (onlar əsasən şərqə gedirlər ki, bizim qüvvələrimizlə birtəhər döyüşə bilsinlər). Amma onların şok zərbələrinin olacağını düşünmürəm. Lakin Belarusda toplaşan qrup bunu edə bilər.
Əslində, S-300 raketlərinin Belarusa gətirilməsi, məncə, əsl niyyətin ört-basdır edilməsidir. Bu, yer hədəflərinin atəşə tutulduğunu göstərmək cəhdidir. Əslində gücləndirilmiş hava hücumundan müdafiəni tələb edən böyük bir hücum əməliyyatı hazırlanır. Üstəlik, aviasiya aktivlərinin Ukraynaya ötürülməsi ilə bağlı məlumatlar fonunda.
Belarusda qruplaşmanın güclənməsi qarşıdan gələn hücum əməliyyatının əlamətlərindən biridir. Amma bunun baş verməsi lazım deyil.
- Elə bu günlərdə Lukaşenko demişdi ki, belaruslar heç vaxt Ukraynaya qarşı döyüşlərdə iştirak etməyəcəklər... Amma yenə də olacaqların “zəng”I gəlir…
- Müharibə bizə hər gün zərbələrə hazır olmağı öyrətdi. Layman səviyyəsində - bu hər kəsin işidir. Ancaq size əmin edirəm ki, yerli özünüidarə orqanları, hərbi-mülki idarələr, Ukrayna Silahlı Qüvvələri hər gün, hər saat buna hazırdır. Bütün bu planlar nəzərdən keçirilir, işlənir və əks tədbirlər hazırlanır. İkinci Xerson olmayacaq.
- Proqnozlar özünü doğrultsa, Kiyev belə bir əməliyyatın hədəfinə çevrilə bilərmi? Yoxsa Volın, Rovna, Jitomirə “hazırlanmaq” lazımdır?
- Yenə də rasional məntiq çərçivəsində düşünə bilərik. Bəs onların ağıllarına nə gələcək? Putin iki istiqamətdə, üç istiqamətdə irəliləməyi əmr edə bilər... İnsan ölümləri, qurbanlar onu qətiyyən maraqlandırmır. Nə qədər insan ölməlidir onun üçün fərqi yoxdur.
Məncə, əsas istiqamət Rivne, Jitomir ola bilər. Qərb yardımı üçün logistik təchizat xətlərimizi kəsmək istəyəcəklər.
- Son vaxtlar Ukraynanın Müstəqillik Günündə Rusiyadan xoşagəlməz “sürprizlər” gözləməli olduğumuz barədə məlumatlar tez-tez ortaya çıxır. Bu nə ola bilər? Belarusdan böyük hücum kampaniyası? Ukraynanın şərqində möhkəmlənmək cəhdi? Krıma dəhliz almaq üçün cənubda hansısa tədbir?
- Bunu demək çox çətindir. Bu üç istiqamət - Belarus, şərq və cənub - əsas istiqamətlərdir. İnanıram ki, rus qoşunları üçün ən kritik olan cənub bölgəsidir ki, onların itirmə ehtimalı daha yüksəkdir. Luqansk və Donetsk vilayətlərinin sərhədlərinə belə çatmadığı şərqdəki həll olunmamış hədəflər də vacibdir. Bu kontekstdə Belarus “qırmızı xətt”ə çevrilə bilər. Belarusda genişmiqyaslı raket qüvvələrinin cəmləşməsi ən azı narahatedicidir. Bizi bütün bu istiqamətlərdə qüvvələrimizi dağıtmağa çalışacaqlar. O zaman ruslara müdafiəmizdə boşluqlar tapmaq və bu boşluqları yumruqlamaq daha asan olacaq.
Hücum əməliyyatının harada keçiriləcəyini dəqiq təxmin edə bilmirəm. Bunun üçün Rusiya ehtiyatlarının hərəkətini aydın şəkildə izləmək lazımdır. Məsələn, üçüncü ordu korpusu hara gedəcək?. Yaxud da, Çeçenistandan olan bölmələr hara gedəcək?. Perm yaxınlığından tank batalyonları hara gedəcək? Rus qoşunlarının bu jestləri əsas hücumun istiqamətini göstərəcək. Amma bizim kəşfiyyatımız hər şeyi izləyir.
- Son zamanlar cənubda, xüsusən, Krımda tez-tez partlayış səsləri eşidilir. Saki aerodromu yandı, Cankoydakı sursat anbarları yandı, Sevastopoldakı Qara Dəniz Donanmasının qərargahına pilotsuz təyyarədən "hücum edildi" ... Bütün bunlar rusları qorxudurmu?
- Çoxları artıq rusları yaxşı trollayıb: “Qadağan olan yerdə siqaret çəkmək olmaz” (gülür). Amma ciddi deyim, hər şey qaydasındadır. Əlbəttə, bunlar güclü psixoloji təsir göstərir. Birincisi, bu, birbaşadır, çünki qabaqcıl rus bölmələri maddi-texniki təchizatsız, mərmi, sursat, hətta ərzaq dəstəyi olmadan qalır. Əsgər səngərdə oturub yemək almayanda halı necə olur? İkincisi, komandanlıq və idarəetmə orqanlarının artıq qaçıb tərk edildiyi barədə məlumat yayılanda bu, əlavə effekt verir: bu, qoşunların psixikasına, mənəviyyatına çox təsir edir. Üçüncüsü, Krımda olan bu “siqaret kötükləri” təkcə silahlı qüvvələrə deyil, əhaliyə də təsir edir. Xüsusilə, 2014-cü ildən sonra Krıma gətirilən ruslar üçün mənfi təsirdir. (və bu "turistlər", bəzi hesablamalara görə, təxminən 500 mindir). Ona görə də biz düzgün iş görürük. Artıq ilk addımlar Kerç körpüsünün həddindən artıq yüklənməsinə səbəb oldu. Kütləvi şəkildə qaçmağa başladılar. Mümkün qədər çox rus “turistinin” qaçmasına imkan yaratmaq üçün körpünün özü hələ də hücuma məruz qalmayıb.
Bundan əlavə, o, həm Rusiya ordusunun maddi-texniki təchizatını, həm də qaçan Rusiya vətəndaşlarını yerləşdirmək üçün Krımda o qədər də çox olmayan nəqliyyat marşrutlarını yükləyir. Bu, logistik marşrutların həddindən artıq yüklənməsinə səbəb olur. Nəticədə onlar öz qoşunlarının və bazalarının bir hissəsini bəzi ərazilərdə cəmləşdirməyə məcbur olurlar və biz onlara atəş açmaq imkanı əldə edirik.
- Yəni Qara Dəniz Donanmasının gəmilərini dənizə buraxırlar?
- Təbii ki, biz onları almayaq deyə hər şeyi dənizə çıxardılar. Amma Qara dəniz o qədər böyük deyil ki, harasa qaça bilsinlər. Ərazilərimizi ələ keçirib azad etməklə biz döyüş silahlarımızın, o cümlədən gəmi və zenit silahlarımızın istifadə xəttini sərtləşdiririk. Ona görə də onlar getməyə məcbur olurlar. Rusiya gəmilərinin əksəriyyəti artıq Novorossiyskdədir.
- Avqustun 24-də “sürprizlər” mövzusuna qayıdaq, rusların Azovdan olan ukraynalı müdafiəçilərə qarşı hansısa şou-məhkəmə keçirmə ehtimalı varmı?
- Bunu istisna etmək olmaz. Bu, “xüsusi əməliyyat” uzun müddətdir ki, davam edir və yenə də Ukraynanı danışıqlar masasına oturtmaq cəhdləri ilə bağlıdır. Sanki bir mesaj alırıq: əgər siz danışıqlara getməsəniz, mülki əhali arasında böyük itkilər versəniz, infrastruktura hücumlar etsəniz, ərazinizin daha bir hissəsini işğal edəcəyik... Bura Azov məhkəməsi də daxildir. Nüvə şantajı, taxıl, enerji... Hər şey ondan gedir ki, deyirlər ki, razılaşmasan, sənin üçün daha da pis olacaq. Uzun müddətdir ki, bu mesajı alırıq. Artıq avqustun 24-nə məhkəmə təyin olunub.
- Kremlin “gözəl” tarixlərə olan sevgisinə görə?
- Bəli, onların bu tarixlərə sevgisi var. Lakin qlobal miqyasda Rusiya Federasiyasının məqsədləri dəyişməyib. Onlar Ukraynanın Kremlin əmrlərinə tabe olmayan qonşu olmasını qəbul edə bilmirlər. Bu, onların əsas ağrı nöqtəsidir. Ona görə də söhbət Ukraynanın və Ukraynaya aid olan hər şeyin dağıdılmasından gedir: nəinki bəzi ərazi zəbtləri, həm də real soyqırım. Hər addımda bununla qarşılaşırıq.
- Yaxın gələcəkdə nəyə hazırlaşmalıyıq?
-Növbəti həftə daha həssas olmalıyıq. Narahatlığa göz yummayın... Kütləvi zərbə olsa da, sağ qalacağıq.
- Bəs payızda, qışda?
- Müharibənin qaynar mərhələsinin başa çatması müharibənin bitməsi demək deyil. Nə qədər ki, belə qonşumuz var, müharibə davam edəcək. Ssenarilər necə olacaq sualına gəlincə, bu, bir çox amillərdən asılı olacaq. Rusiya Federasiyası hələ də vəziyyəti indiki kimi saxlaya bilər. Dözümlülüyümüzün azalmayacağına zəmanət verə bilərəm. Mən Avropa və ABŞ-ın bizə kömək etməkdə əzmkarlığına zəmanət verə bilmərəm. Burada böyük bir sual var.
Qışda ilk növbədə istilik, yemək və təhlükəsizliyin qorunması hissi artır... Avropada orta statistik insan deməyə başlaya bilər: “Mümkün qədər, dayanaq!”.
Digər amil isə odur ki, kollektiv Qərbin qarşısında belə bir sual durur: Rusiyanı məğlub etmək üçün Ukraynanın potensialı hansı səviyyədə gücləndirilməlidir? Amma Qərbin hələ ki, vahid baxışı yoxdur: məğlubiyyətdən sonra Rusiya necə olacaq? Məğlubiyyət Rusiyaya nə dərəcədə təsir edəcək? Rusiya dağılacaqmı? O zəifləyəcək? Xəritədən yox olacaqmı? Nə olacaq?..
Çoxları Rusiyanın nüvə potensialından qorxur. Bəli, deyirlər: “Rusiya parçalansa, nüvə silahları hansı əllərə düşəcək?”. Baxmayaraq ki, prinsipcə bu bizim həll etdiyimiz texniki məsələdir. Sovet İttifaqı dağıldı və nüvə silahı Rusiya, Belarus, Qazaxıstan, Ukraynanın “əlində” idi. Bu vəziyyətdən çıxmısınız? Bəli! Rusiya dağılanda da vəziyyətdən çıxa bilərsiniz.
Burada sual yenə də fərqlidir. Rusiyanın dağılması arzuolunmaz nəticələrlə müşayiət olunacaq. Birincisi, məsələn, Rusiya Federasiyasının ərazilərinin bir hissəsi Çinin ola bilər. Çin isə ABŞ-ın əsas rəqibidir. Onlar Çinin güclənməsini istəmirlər. İkincisi, bu halda Çin Sakit okeanın şərq sahillərinə tam nəzarət edir. Bu isə ABŞ və onun bu regiondakı hegemonluğu üçün əlavə qıcıqlandırıcı, eləcə də Çinin qonşuları üçün qıcıqlandırıcı faktordur.
- İlin sonuna qədər müharibədə dönüş olacaqmı? Bunun baş verməsi üçün nə olmalıdır?
- Sonra da... Məsələn, noyabrda ABŞ-da seçkilər keçiriləcək. Bayden öz mövqeyini möhkəmləndirməyə və yardımı artırmağa çalışacaq. Bizə daim vəd edilən lend-liz daha kütləvi olacaq. Pentaqon buna artıq yaxşı istifadə edilən anbarları ilə qoşulur, lakin istədiyimiz həcmdə və tempdə olmasa da, müdafiə sənayesi də qoşulur. Artıq 800 şirkətdən silah istehsalının bərpası və Ukraynaya yardım üçün 1300 təklif daxil olub. Hamısı işə düşəcək. Mən gözləyirəm ki, payızın ortalarında bizə belə yardımlar gələcək. Bu, müdafiə potensialında paritet deyil, hərbi potensialda üstünlük yaratmaqda əldə etdiyimiz nailiyyətə ciddi əlavə olacaq. Və sonra bir növ əks-hücum əməliyyatı təşkil etmək imkanı əldə edəcəyik.