Onlar Rusiyaya deportasiya olunmaq təhlükəsi ilə üzləşirlər
Qırğızıstan hakimiyyəti son iki həftə ərzində Rusiyadan olan azı üç fəalı saxlayıb. Onlardan birinin artıq Rusiya hakimiyyətinə təhvil verildiyi deyilir.
Bişkekdə “Sol Müqavimət” işi ilə məşğul olan şəxs, İnsan Haqları Uğrunda hərəkatın keçmiş mətbuat katibi Alena Krılova bu yaxınlarda saxlanılıb, bu barədə “Sota”-ya öz mənbəsindən bildirilib.
Rusiyada ona qarşı “ekstremist icma yaratmaq” maddəsi ilə cinayət işi açılıb. Krılovanın iştirak etməkdə ittiham olunduğu “Sol Müqavimət”in “ekstremist” hərəkətlərinin mahiyyəti “hakimiyyəti gözdən salmaq və polislə toqquşmalara səbəb olan mitinqlər, yürüşlər və piketlər” olub.
Saxlanılanlardan biri Rusiyanın “Sol blok” təşkilatının fəalı Lev Skoryakindir. Hüquq müdafiəçisi Yevgeniya Şaminanın sözlərinə görə, o, Rusiyanın tələbi ilə saxlanılıb. İndi o, Qırğızıstan Milli Təhlükəsizlik Dövlət Komitəsinin istintaq təcridxanasındadır, onu deportasiya və Rusiyaya ekstradisiya ilə hədələyirlər.
Skoryakinə qarşı xuliqanlıq maddəsi ilə cinayət işi başlanıb. 2021-ci il dekabrın 20-nə keçən gecə o və bir neçə digər fəal Moskvanın Cənub-Qərb rayonunda FSB-nin qərargahı yaxınlığında siyasi repressiyalara qarşı aksiya keçirməkdə ittiham olunur.
Bir qədər əvvəl Bişkekdə hərbi komissarlığı yandırmaqda günahlandırılan müharibə əleyhdarı fəal Aleksey Rojkov saxlanılıb. Rojkov bir neçə ay Yekaterinburqdakı istintaq təcridxanasında yatıb və 2022-ci ilin dekabrında ölkəni tərk edib. O, artıq Rusiyaya deportasiya edilib.
Ukraynada müharibənin başlaması və 2022-ci ilin payızında elan edilən səfərbərlik fonunda Qırğızıstan rusların ölkəni tərk etdiyi yerlərdən birinə çevrilib. 2022-ci ilin doqquz ayı ərzində ölkədə 34 minə yaxın Rusiya vətəndaşı qalıb. Eyni zamanda yerli təhlükəsizlik məmurlarının təzyiqi ilə sosial və sivil layihələrlə məşğul olan rus mühacirlərinin “Qırmızı dam” icması bağlanıb. İcma üzvləri polis bölməsinə aparılıb, deportasiya edilməklə hədələnib və yoxlamalara məruz qalıblar.
Belə çıxır ki, Qırğızıstan hakimiyyəti Moskvanın istəklərini yerinə yetirib və siyasi motivlərlə qaçqın sayıla biləcək şəxsləri artıq Rusiyaya ekstradisiya edir? Bu, necə mümkün oldu? Qərb hökumətlərindən, beynəlxalq insan haqları strukturlarından və təşkilatlardan suallar yaranarsa, Bişkek bu cür addımları necə motivasiya edə bilər? Bu, Qırğızıstan hakimiyyəti üçün nə deməkdir?
Mövzunu AYNA-ya şərh edən qırğızıstanlı politoloq, Dünya Siyasəti İnstitutunun (Bişkek) direktoru Şeradil Baktıqulov deyir ki, beynəlxalq hüquq qeyri-kamil ola bilər, lakin bu, ölkələr arasında qarşılıqlı əlaqə üçün yeganə əsasdır:
“Onun bazasında Qırğızıstanda Əfqanıstan və Suriyadan olan minlərlə qaçqın yaşayır. Qırğızıstan əvvəllər başqa dövlətlərin vətəndaşlarını barələrində açılmış cinayət işi əsasında ölkədən çıxarıb. Lakin onlar qaçqın statusunda deyildilər və ya başqa ölkədə belə statusa namizəd deyildilər. 31 illik suverenlik dövründə yalnız bir hal olub ki, Özbəkistan vətəndaşı başqa ölkəyə köçmək üçün təsdiq gözləyərkən, geri göndərilib. Bu, bir milyon ABŞ dollarını mənimsəmə ittihamı ilə açılmış cinayət işi əsasında həyata keçirilib.
Mərkəzi Asiya ölkələrində hər il yüzlərlə vətəndaşın cinayət cəzasından yayınmaq və ya sadəcə olaraq daha yaxşı həyat axtarışı üçün əfsanə altında başqa ölkələrə “təqib olunan” və “qaçqın” kimi qaçması halları baş verir. Böhran dövründə (silahlı münaqişələr və s.) minlərlə insan vəziyyətdən sui-istifadə edərək Qərb ölkələrinə üz tutmağa çalışır. Bəzən öz əməllərini mediada “rəngləmək” və daxili işlər şöbəsində olmaq kimi arzulanan damğasını almaq üçün hökumət əleyhinə şüarlarla çıxış edirlər. Sonra bütün bunlar, əksər hallarda iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş digər ölkələrin immiqrasiya orqanlarına verilən "müxalifətə görə təqib" əsaslandırmasına düşür. Qərb səfirliklərinin konsulları və miqrasiya məhkəmələri bu vəziyyəti yaxşı bilirlər.
Gəlin, Rusiyanın üç vətəndaşına qayıdaq. Onların taleyi ilə bağlı uzun-uzadı düşünməyə başlamazdan əvvəl, ilk növbədə, onların Qırğızıstanda qalmalarının hüquqi statusunu dəqiqləşdirmək lazımdır. Onlar Qırğızıstandan siyasi sığınacaq üçün müraciət etməyiblər. Onların Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının İdarəsi tərəfindən verilən qaçqın sertifikatı da yoxdur. Onların Qırğızıstandakı yeganə statusu rusiyalı turistlərdir. Əgər Rusiyada onlara qarşı cinayət işi açılıbsa və lazımi sənədlər varsa, Qırğızıstan onları göndərməyə borcludur. Gənclərə adamın yazığı gəlir, amma qədim romalıların dediyi kimi, “qanun sərtdir, amma qanundur”.
Qeyd edim ki, Rusiya vətəndaşları, yəni “relokantlar” dünya ölkələri üçün yeni miqrasiya çağırışını təmsil edirlər. Bunlar, bir qayda olaraq, savadlı, yaxşı peşəkar bacarıqlara malik insanlardır. Bəzi insanlar uzaqdan işləyirlər. Buna görə də onlar daha çox yaşayış səviyyəsi yüksək olan ölkələrə üz tuturlar. Orta Asiya ölkələri bir müddət evlərindən uzaqda gözləmək istəyən insanlar üçün müvəqqəti seçimdir. Bunlar oliqarxlar, yeni sərvətlər qazananlar və ya majorlar deyil. Bunlar sadə oğlanlardır.
Az adamın daimi yaxşı gəlir mənbəyi var. Məsələn, Bişkekdə 5-8 nəfər bir otaqlı mənzildə kirayə qala bilər. Onlar anti-Rusiya gündəmini dəstəkləmək üçün “faydalı” olmadıqları halda, Avropa ölkələrində xüsusilə xoş qarşılanmırlar. Lakin bu halda da onların statusu tənzimlənmir və belə şəxslərin qalması onlardan hansısa siyasi mənfəət əldə etməyə çalışan qəbul edən ölkənin hakimiyyət orqanlarının xoş niyyətinə (daha doğrusu, siyasi xəttinə) əsaslanır. Qırğızıstanda belə yanaşma yoxdur. Qırğızıstana gələn ruslar əsasən turizmi səfərlərinin məqsədi kimi göstərirlər. Qırğızıstanlılar isə onları turist hesab edirlər.
Üstəlik, Qırğızıstan Rusiya-Ukrayna böhranının tərəfi deyil. Buna görə də ölkə hakimiyyəti bəyan edib ki, Qırğızıstanda Rusiya-Ukrayna böhranının hər hansı tərəfinin “lehinə” və ya “əleyhinə” hərəkətlər, xüsusən də xarici vətəndaşlar tərəfindən qəbul edilmir. Şəxsi fikir ola bilər, amma ictimailəşirsə, o, artıq cinayət məsuliyyətinə cəlb olunan əməlin altına düşür - müraciətlər, təhriklər və s. Hətta belə olan halda Qırğızıstanın hüquq-mühafizə orqanları ölkə qanunvericiliyi çərçivəsində fəaliyyət göstərir. Kiminləsə söhbətlər aparılır, kimsə cərimələnir, yəni inzibati xəta çərçivəsində iş aparılır. Ona görə də başqa ölkələrdə olan ruslar öz statuslarının qayğısına qalmalı, sonra da aldıqları statusa uyğun davranmalıdırlar”.