İsrailə qarşı əlavə cəbhələr: Tehran genişmiqyaslı müharibə riskinə gedəcəkmi?
Səudiyyə Ərəbistanı İsrail ilə HƏMAS arasında münaqişəni genişləndirməkdən imtina etməsi müqabilində İran iqtisadiyyatına investisiya təklif edib. Bu barədə “Bloomberg” məlumat yayıb.
Agentliyin məlumatına görə, İran regiondakı proksi qruplarına təsir göstərə bilsə və onların İsraillə HƏMAS arasındakı silahlı münaqişəni genişmiqyaslı hərbi qarşıdurmaya çevirməsinə mane ola bilsə, Səudiyyə sərmayəsini alacaq. Səudiyyə tərəfi bu təklifi həm birbaşa, həm də müxtəlif vasitəçilər vasitəsilə HƏMAS yaraqlılarının İsrail ərazisinə soxulmasından və Yaxın Şərqdə münaqişənin yeni kəskinləşməsinə səbəb olduqdan sonra verib.
Bundan əlavə, Tehran ilə Ər-Riyad arasında bu cür qarşılıqlı fəaliyyətin mümkünlüyü İran Prezidenti İbrahim Rəisi ilə Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhdi Məhəmməd bin Salman əl Səud arasında ərəb və islam ölkələrinin sammiti çərçivəsində baş tutan şəxsi görüşdə müzakirə olunub.
Proqnozların əhəmiyyətli bir hissəsindən belə çıxır ki, bölgədə gedən müharibə yaxın gələcəkdə İsrailin qələbəsi ilə bitməyə bilər. İranın İsrailə hücum etmək üçün yeni cəbhələr açmaq imkanı nə dərəcədədir? Onlar daha çox hansı yerlərdə baş verir? Bəs Tehran Ər-Riyadın belə bir təklifi ilə razılaşacaqmı?
Baş verənləri AYNA-ya tanınmış iranşünas ekspert, Yerusalim İvrit Universitetinin Asiya və Afrika İnstitutundan professoru Vladimir Mesamed şərh edib:
“İranın hazırda Qəzzada baş verənləri və HƏMAS-a dəstəyini genişmiqyaslı hərbi qarşıdurmaya çevirmək imkanına və hətta istəyinə malik olması tamamilə açıq-aşkar görünmür. Fakt budur ki, İranın oktyabrın 7-dən sonra baş verən hadisələrlə bağlı siyasəti kifayət qədər qeyri-müəyyəndir. İran başlanğıcda, hətta müharibənin ilk günündə iştirak etdiyini, Qəzzada hadisələrin başlaması üçün çox şey etdiyini açıqladı, lakin sonra nədənsə taktikasını dəyişdi və HƏMAS-ın bütün bunları müstəqil şəkildə etdiyini izah etməyə başladı.
Biz “The Washington Post” qəzetinin hazırladığı yazılardan xəbərdarıq ki, yaraqlılar hələ keçən ilin sentyabrında hazırlıqlara başlayıb və bu mərhələdə İran çox kömək edib. O, Livanın cənubundakı İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun təlim düşərgələrində “Hizbullah” terrorçularının hazırlanmasına yardım edib və bununla da əslində müəyyən sayda yaraqlı yetişdirib və sonra onun iştirakı yalnız ideoloji və mənəvi dəstəklə məhdudlaşıb.
Bundan əlavə, İran ölkənin ruhani lideri Ayətullah Xameneyi ilə HƏMAS lideri İsmayıl Haniyə arasında keçirilən görüşdə (bu, noyabrın 4-də olub) HƏMAS-ın ona baş verəcəklər barədə operativ məlumat verməməsindən narazılığını bildirib. Xameneyi deyib ki, “siz mənə məlumat vermədiyiniz üçün bizim yardımımız effektiv şəkildə göstərilə bilməz”.
Ona görə də düşünürəm ki, onun kömək etmək imkanları məhduddur. Və görünür, o da indi bir sıra KİV-lərdə İsrailin sərhədyanı ərazilərində əsl qırğın törədildiyi barədə səslənən tənqidlər fonunda adının bununla bağlı olmasını istəməzdi. Çünki Ayətullah dinc əhaliyə qarşı törədilən o vəhşi hərəkətlərlə əlaqələndirilmək istəməzdi.
Prinsipcə, Tehranın HƏMAS-a təsir imkanları kifayət qədər məhduddur, çünki logistik marşrutlar çox çətindir. Ona görə də o, İranın burada bundan artıq nəsə edə biləcəyini düşünmürəm.
Prinsipcə, Səudiyyə Ərəbistanı İrana kömək etmək istəsə, bunu edə bilər, xüsusən də aralarındakı münasibətlər normallaşdığı üçün. Amma yəqin ki, bunu Tehranın HƏMAS-a təsir etməsi və əl-qolunu bağlaya bilməsi ilə əsaslandırmaq düzgün deyil ki, çox ciddi aksiyalar olmasın. Burada mənə elə gəlir ki, sonda belə bir nəticəyə gəlib ki, indi İranın özü baş verənlərin qarşısını almaqda yəqin maraqlıdır. Çünki o, çox ciddi regional müharibə istəməzdi, çünki bu, İranın özünə də zərbə vura bilər.
Üstəlik, Tehran elə bir vəziyyətdədir ki, onun nüvə proqramı həll olunmur, bunsuz vəsait ala bilməyəcək. Elə bu gün xəbər gəldi ki, Amerika Konqressi bir daha İranın 1 milyard dollarlıq nağd pul ehtiyatının “donunun açılmasını” əngəlləyib. Ona görə də indi Tehranın belə bir gərginliyə heç ehtiyacı yoxdur.
Digər tərəfdən, Tehran təkcə HƏMAS-a deyil, onun başqa bir təşkilatı – “İslami-Cihad”a da təsir göstərməyə çalışa bilər. Ancaq düşünürəm ki, o, bu mövzuda da çox təzyiq etmək istəməyəcək. Bir də “Hizbullah” var ki, müəyyən şərtlər altında özünü daha qabarıq şəkildə bəyan edə bilər.
İran yeni cəbhələr aça bilərmi? Hansı cəbhələr? Bəli, o, “Hizbullah”a təsir etməyə cəhd edə bilər. Amma iş burasındadır ki, bu təşkilat 40 ilə yaxındır Tehranın təsirində olsa da (onu bəsləyib, normal hərbi-siyasi quruluş vəziyyətinə salıb, artıq müharibələr aparıb, bir çox təxribatlarda iştirak edib, İsrailə qarşı əməliyyatlarda da həmçinin), digər tərəfdən o, tamamilə İranın nəzarəti və himayəsi altında deyil, çünki o, hələ də Livan təşkilatıdır və onun arxasında Livanın dayandığını və ciddi cavab zərbəsi ilə Livan dövlətinin çökə biləcəyini anlamalıdır.
Çox güman ki, “Hizbullah” liderləri, o cümlədən onun baş katibi Həsən Nəsrullah işə qarışmazdan əvvəl yüz dəfə düşünəcək. Üstəlik, onlar həm İsraildən, həm də ABŞ-dan gələn xəbərdarlıqları xatırlayırlar. Üstəlik, bu xəbərdarlıqlar böyük bir müharibə başlayarsa, Livanın yenidən daş dövrünə atılacağı ilə bağlı idi. Və görünür, Livan liderlərinin (baxmayaraq ki, indi ölkə başsızdır - prezident yoxdur, müvəqqəti baş nazir var) başlarında bu xəbərdarlıq yaxşı qalıb.
Hipotetik olaraq, İranın hələ də çox məhdud başqa imkanları var. Bu, digər cəbhələrin, xüsusən də şiə milislərinin, məsələn, Suriya və ya İraqa açılmasına təsir etmək imkanıdır. Yaxud da müəyyən hərbi resursu olan Prezident Bəşər Əsədə. Onun ələvi birləşmələri var, baxmayaraq ki, onlar hələ də real təhlükəli qüvvə ola bilməyiblər.
İranın başqa bir proksi təşkilatı - uzun müddət onun yaxın himayəsində olan, lakin əvvəldən Səudiyyə Ərəbistanına “diş atmaq” üçün yaradılmış husilər haqqında bir neçə söz demək istərdim. Onlar bu məsələdə özlərini fəal şəkildə göstəriblər və son vaxtlar İsrailə təsir göstərməkdə iştirak etməyə çalışırlar – çoxları vurulmuş və ya hədəfə çatmayan bir neçə raketi necə buraxdıqlarını xatırlayır. Buna görə də, onların ifadələrinin bütün cəsarətlərinə baxmayaraq, onların müharibədə tam iştirakı çətin ki, real olsun.
Amma istənilən halda, bu, İsrailin hərbi gücünün bir hissəsini, xüsusən də “Hizbullah”ı və Colan təpələrindən hər hansı digər şiə birləşmələri aktivləşdirilərsə, onu yayındıracaq. Bütün bunlar bir az diqqəti yayındıra bilər, müəyyən mənada təsiri ola bilər, lakin hər hansı ciddi reaksiya gözləmək çətindir.
Ümumiləşdirsək, demək istəyirəm ki, İran indi öz ərazisindən kənarda - İsrailə qarşı cəbhəni genişləndirmək və ya azaltmaq istiqamətində əməliyyatlara ciddi rəhbərlik etmək iqtidarında deyil. Yəni İran burnunu öz sərhədlərindən kənara çıxararsa, çox ciddi problemlərlə üzləşə bilər”.