Dnestryanıda vəziyyət Kremlin nəzarətindən çıxmağa başlayıb?
"Reuters" xəbər verir ki, Moldovanın Rusiyaya bağlı separatçı Dnestryanı bölgəsinin lideri Vadim Krasnoselski özünün müdafiə və kəşfiyyat orqanlarını "yüksək hərbi hazırlığı" saxlamağa və bu məqsədlə müntəzəm təlimlər keçirməyə çağırıb. Otuz ildən artıqdır ki, Moldovanın şərqində separatçı bölgə - “PMR” var və 2000 nəfər rus “sülhməramlısı” onları ayıran xətdə qalır.
Lakin Moldova hökumətinin Avropa İttifaqına (Aİ) üzv olmaq cəhdinin bir hissəsi kimi yeni ildən idxal və ixraca tariflər tətbiq etməsindən sonra gərginlik artıb. Kömək üçün Moskvadan asılı olan separatçı region tariflərin onun biznesinə zərər vurduğunu bəyan edir və Dnestryanı adlandırılan bölgənin “prezidenti” Vadim Krasnoselski onları “orta əsr vergisi” kimi pisləyib.
“Dövlət Təhlükəsizliyi Nazirliyi və Müdafiə Nazirliyinə mütəmadi olaraq təlimlər keçirmək və müasir texniki vasitələrin köməyi ilə dövlət sərhədlərində təhlükəsizliyi təkmilləşdirmək tapşırılıb”, - deyə o, televiziya çıxışında bildirib.
“Əsas qurumlara hərbi təhdidlərə, terrorçu və ekstremist fəaliyyətlərə qarşı gedərək fəallaşmaq əmr verildi. Bu, bu gün üçün ən əsas vəzifədir. Bu, təkcə Müdafiə Nazirliyinə deyil, həm də Daxili İşlər Nazirliyinə və dövlət təhlükəsizlik orqanlarına aiddir”, - Krasnoselski vurğulayıb.
Dnestryanı ilə danışıqlara nəzarət edən Moldova Reinteqrasiya Bürosu açıqlama yayaraq separatçı liderin şərhlərini müəmmalı adlandırıb: “Tiraspolun həyəcan siqnallarının əsası aydın deyil. Görünür, bu siqnallar yalnız virtual mühitdə mövcuddur”.
Moldovanın yüksək rütbəli rəsmisi keçən həftə Dnestryanı ilə yeni tariflərlə bağlı nadir danışıqların son raundunun çətin olduğunu bildirib. Bu həftə Tiraspolda vergiyə qarşı mitinqin keçirilməsi planlaşdırılır. İki tərəfi ayıran “sərhəd” boyu kiçik etirazlar olub.
Bəs “prezident” Krasnoselskinin guya hansısa təcavüzə hazırlaşmaq zərurəti ilə bağlı hazırlıq tapşırığı nə deməkdir? Bütün bunlar Kremlin nəzarətində olan bölgədən Moldovaya qarşı gözlənilən təxribatların göstəricisi ola bilərmi?
Mövzunu AYNA-ya tanınmış moldovalı ekspertlər şərh ediblər.
Siyasi şərhçi Viktor Çiobanu:
“Bu yaxınlarda Amerika Müharibənin Tədqiqi İnstitutu xəbərdarlıq etdi ki, yaxın vaxtlarda Dnestryanı bölgədə sabitliyi pozmaq cəhdləri baş verəcək. Gördüyümüz kimi, proqnoz doğru çıxdı. Administrasiyanın Dnestryanı bölgənin “iqtisadi blokadasına” qarşı təşkil etdiyi “etirazlar” və Krasnoselskinin sərhəd təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi ilə bağlı bəyanatları Kremlin ssenarisinin yalnız bir elementidir.
Moldova xüsusi xidmət orqanları tərəfindən ukraynalı diplomatların guya izlənilməsi ilə bağlı məlumatlar da ictimai məkana atılıb. Tiraspolda təxribat xarakterli bəyanatlar və hərəkətlər, yəqin ki, Aİ-yə doğru paralel kursda gedərkən bizi Ukrayna ilə mübahisələndirmək cəhdləri daha da güclənəcək. Bu, ilk növbədə, Kremlin Moldovanın bu il keçiriləcək prezident seçkilərində və xüsusilə 2025-ci ildə keçiriləcək parlament seçkilərində geosiyasi oriyentasiyasını dəyişmək cəhdi ilə bağlıdır”.
Tarix elmləri doktoru, Effektiv Siyasət İnstitutunun direktoru Vitali Andriyevski:
“Dağlıq Qarabağın süqutu Dnestryanı regionda düşüncə tərzinə ciddi təsir göstərdi. Dnestryanı sakinlər əmin idilər ki, bütün tanınmamış dövlətlər - Dağlıq Qarabağ, Abxaziya, Cənubi Osetiya və Dnestryanı Rusiyanın simasında güclü müdafiəyə malikdir. Bu isə onların “əbədi” mövcudluğuna zəmanət verir. Moskva hətta Tanınmamış Dövlətlər İttifaqı da yaradır.
Ancaq məlum oldu ki, Rusiyanın zəmanətləri o qədər də əhəmiyyətli deyil və müdafiə o qədər də güclü deyil. Azərbaycan bu müdafiədən keçərək Kremlin üstüörtülü dəstəyi ilə yaratdığı tanınmamış dövləti ləğv etdi.
Bu, Dnestryanı sakinləri, xüsusən də elita üçün ciddi siqnaldır. Bundan əlavə, regionda yerli hakimiyyəti açıq şəkildə tənqid etməyə başlayan ictimai xadimlər peyda olur. Tənqidlərin ilk dalğası xalqı talayan, hakimiyyəti satın alan yerli oliqarxlara qarşı yönəldi.
Və bu, artıq qəbuledilməz idi. Yerli kommunistlərin lideri, ən açıq və sərt tənqidçi Oleq Xorjan həbs cəzası alır və azad edildikdən sonra “naməlum” cinayətkarlar tərəfindən öldürülür.
Lakin tənqidin ikinci dalğası daha təhlükəli oldu. Onlar təkcə oliqarxların hakimiyyətini tənqid etmir, həm də Moldova ilə reinteqrasiyanı tələb edir və Moldovanın Avropa İttifaqına daxil olmasını dəstəkləyirlər. Bəli, belə vətəndaşlar az olsa da, onlar ictimai-siyasi təşkilatda birləşməsələr də, artıq tənqid toxumları cücərməkdədir.
Dnestryanıda yaşayan insanların getdikcə daha çoxu özlərinə sual verirlər: heç kimin tanımadığı (hətta Rusiyanın rəsmi olaraq tanımağa cəsarət etmədiyi), yoxsulluğa və qanunsuzluğa səbəb olan bu “müstəqillik” bizim nəyimizə lazımdır?
Bundan əlavə, əgər 2014-cü ilə qədər Ukrayna regionda mövcud rejimə nisbətən sadiq qalırdısa, Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü başlayandan sonra (Krımın ilhaqı, Donbasda “sakit müharibə” və sonra Ukraynanın açıq işğalı) vəziyyət kəskin şəkildə dəyişdi. Ukrayna yaxınlıqda Rusiyanın hərbi bazasının olması və Dnestryanı ordusunun Ukraynaya qarşı istifadə oluna biləcəyi bölgəyə artıq dözmək istəmir.
Bundan əlavə, Moldova hakimiyyəti də qismən güclənib. Əvvəlcə gömrük sənədlərinin işlənməsi üçün rüsum almağa başladılar, sonra isə gömrük rüsumları tətbiq olundu. Əslində, bu, iqtisadi agentlər və regionun büdcəsi üçün tamamilə kritik deyil, bunlar aksiz vergiləri və ya ƏDV deyil.
Amma məşhur mahnıda deyildiyi kimi: “inqilabın başlanğıcı var, inqilabın sonu yoxdur”. Aydın oldu ki, Kişinyov reinteqrasiya haqqında ümumi sözlərdən yavaş-yavaş bu problemin həlli prosesinə yaxınlaşmağa başlayıb. Dnestryanı elitası üçün daha bir yeni problem budur.
Moldova rejimin əmrlərini yerinə yetirən və bu bölgədə yaşayan Moldova vətəndaşlarını təqib edən Dnestryanı təhlükəsizlik qüvvələrinə qarşı cinayət işi açıb. Bəzilərinin biznesini əlindən aldılar, bəzilərini müxalif, siyasi motivlərlə mühakimə etdilər. Moldova iş açıb, lakin Moldova təhlükəsizlik qüvvələrinə qarşı cavab tədbirləri təhlükəsi olduğundan o qədər də aktivlik nümayiş etdirməyib.
İndi isə Kişinyov fərqli bir yol tutmaq qərarına gəlib. Budur 22 yanvar 2024-cü il tarixinə olan məlumatlar. Dnestryanıda daimi yaşayış və iş yerinə qayıtdıqdan sonra Moldova təhlükəsizlik qüvvələri Tiraspol şəhər məhkəməsinin sədri Anna Konstantinovna Mamei deportasiya edib. Moldovada Mameiyə qarşı cinayət işi açılıb. Əvvəlcə ona toxunmurdular. Hətta Moldovadan kənara buraxdılar. Amma onu geri buraxmadılar. Rəsmi səbəb onun Rusiya vətəndaşı olmasıdır. Bu, bölgənin bir vaxtlar onları qoruyan Rusiya vətəndaşlığı olan bütün elitası üçün yaxşı siqnaldır.
Bəs yerli hakimiyyət Kremlin göstərişi ilə nə edir? Dnestryanı bölgənin qondarma prezidenti Vadim Krasnoselski regionun təhlükəsizlik qüvvələrini “yüksək döyüş hazırlığını saxlamağa və təlimlər keçirməyə” çağırıb. Eyni zamanda Moldova hakimiyyətinin hərəkətlərinə qarşı etiraz mitinqləri keçirilir.
Hara aparır proses? Baş nazirin reinteqrasiya üzrə keçmiş müavini Aleksandru Flenkin sözlərinə görə, biz Təhlükəsizlik Zonasında yeni sürprizlər, yeni postlar, Dnestr boyu yaşayan insanlara qarşı yeni pozuntular gözləməliyik: həm Dubossar bölgəsində Kişinyovun nəzarətində olan anklavlarda, həm də sadəcə olaraq istənilən sadə vətəndaşlar üçün.
Bu baxımdan, bu, ən ciddi məsələdir və burada Moldova Respublikasının rəhbərliyi və hakimiyyət orqanları maksimum diqqət göstərməli və hər hansı neqativ tendensiyaların qarşısını almalıdırlar. Aydındır ki, vintlərin daha da bərkidilməsi gedəcək.
Bu hekayə necə bitəcək? Kişinyovun fikrincə, yalnız bir yol var - reinteqrasiya prosesi başa çatmalıdır. Qarşılıqlı razılaşma əsasında sülh yolu ilə. Dağlıq Qarabağ nümunəsi göstərir ki, bu, yaxşı variantdır, ABŞ-ın keçmiş Prezidenti Donald Trampın “yaxşı sövdələşmə” deməyi xoşladığı kimi, pis variantın ola biləcəyinə işarə edir. Bu bölgədə yaşayan insanların düşünməli bir səbəbi var”.