Və ya adı bizim oldu, dadı özgənin
Yeni il bayramı ərəfəsində paytaxt bazarlarında xurma, korolyok və narıngi xeyli bahalaşıb. Satıcıların sözlərinə görə, artım bu məhsulların yeni il qabağı qonşu Rusiya bazarına çıxarılması ilə bağlıdır.
Alıcılar piştaxtalarda xurma və naringi qıtlığından danışır, qiymətlərin baha olmasından şikayətlənirlər. Ölkənin əsas şəhərinin bazarlarında korolyokun kiloqramı dekabrın əvvəlində 1,5-2,5 manata qalxıb. Xurma daha ucuzdur – kiloqramı 1 manatdan 1,5 manata qədər.
Ancaq bu qiymət etiketini çətin ki, uyğun hesab etmək olar. Məsələn, keçən ilin eyni mövsümündə sözügedən meyvələrinin kiloqramı üçün daha aşağı qiymət istəyirdilər. Korolyokun qiyməti 1 – 1,50 AZN-dən yuxarı qalxmırdı. Dükan sahibləri qiymətlərin bu qədər kəskin artmasının səbəbini soruşduqda deyirlər ki, mallar daha çox Rusiya bazarına çıxarılır.
Eyni səbəbdən paytaxt piştaxtalarında yerli naringilər bahalaşıb. Hər kəsin sevimli sitrus meyvələri ötən illərin bolluğu ilə müqayisədə daha az satılır. Portağalın qiyməti isə təklifin 1,5-2 manata düşməsi fonunda bahalaşıb.
Müqayisə üçün qeyd edək ki, ötən il keyfiyyətli meyvələrin qiyməti marketlərdə bir manat yarımı ötmürdü, halbuki mağazalarda ondan dəfələrlə baha qiymətlər tələb olunurdu.
Xiyarın qiyməti də kəskin bahalaşıb. Cəmi bir ayda artıq istixana məhsullarının qiyməti 3-4 manata yaxınlaşıb. Amma hələ noyabrın əvvəllərində onları 1-1,5 manata almaq olardı.
Qiymətlərin bahalaşmasına təkcə mövsümilik (soyuq havaların başlaması ilə xiyar məhsulları tarlalardan istixanalara köçüb) deyil, həm də açıq şəkildə azalan təklif təsir edib. Bu tərəvəz indi daha az miqdarda satılır.
Satıcıların qeyd etdiyi kimi, topdansatış qiymətinin artması və nəticədə tələbatın azalması səbəbindən onları topdansatış bazarından külli miqdarda idxal etmək sərfəli deyil. Əgər isti mövsümdə alverçilər gündə 40-50 kiloqrama qədər xiyar satırdılarsa, indi bu tərəvəzin ticarəti 10 dəfəyə qədər azalıb. Satıcılar deyirlər ki, yay tərəvəzləri çox zəif satılır. İndi onlar gündə 5-7 kiloqram satmaq üçün mübarizə aparırlar.
Paytaxtda ticarətin durğunluğuna və qiymətlərin kəskin bahalaşmasına baxmayaraq, bu meyvə-tərəvəzin ənənəvi bazara tədarükü gözlənildiyi kimi artıb. “Rosselxoznadzor”un məlumatına görə, 29 oktyabr 2023-cü il tarixinə Azərbaycanın kənd təsərrüfatı məhsullarının Rusiyaya ixracı 2022-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dəyər ifadəsində 11,3% artıb.
Yeni il qabağı Bakı bazarlarını və qiymətləri görəndə nədənsə inanmaq olmur ki, bizim ölkə xurma istehsalında dünya liderləri sırasındadır. Bununla belə, BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) məlumatına görə, respublikamız 192,4 min metrik tonla bu meyvənin dünyada ilk üç ən böyük istehsalçısı sıralamasını bağlayır.
Dünya bazarında xurmanın əsas tədarükçüləri Çin (3 milyon 429,4 min metrik ton), Cənubi Koreya (200,6 min metrik ton), Azərbaycan (192,4 min metrik ton), Yaponiya (187,9 min metrik ton) və Braziliyadır (170,2 min metrik ton).
Amma bu, ölkəmizdə bol-bol yetişən meyvənin bir kiloqramının mövsümün qızğın vaxtında 2-2,5 manata satılmasına mane olmur. Naringi ilə də oxşar vəziyyət yaşanır - kiçik olanlar bizim rəflərdə qalır, seçilmiş günəşli meyvələr qonşu ölkənin rəflərini bəzəyir.
Azərbaycanda sitrus meyvələrinin 20-dən çox çeşidi yetişdirilir. Onun böyük hissəsi daxili bazara gedir, qalan hissəsi ixrac olunur. Ötən il Rusiya bazarına minlərlə ton məhsul göndərilib. Göründüyü kimi, indi də yeni il ərəfəsində və qonşu ölkədə yüksək səmərəli tələbat yarandığı bir vaxtda bu meyvə sözün əsl mənasında ixrac üçün süpürülüb.
Bundan əlavə, nisbətən aşağı məhsuldarlıq da təsir edir. Astaralı bağbanların dediklərinə görə, onlar mallarını alıcılara 20-30, ən yaxşı halda 50 qəpiyə satmağa məcburdurlar. Məsələn, yanvar ayında bağ sahibləri sitrus meyvələrini adekvat qiymət gözləyərək, ağaclara dəyməyiblər, nəticədə meyvələri ağacdaca şaxta tələf edib. Bu arada paytaxtda Astara naringisinin kiloqramı iki manata satılır - bu qiymət isə topdansatış qiymətindən bir qədər bahadır.