BMT Yaxın Şərq ölkələrində narkotik istifadəsini epidemiya adlandırır – Qaçaqmalçılarla mübarizə isə mümkünsüzə çevrilib
Yaxın Şərqdə terrorçulardan tutmuş kəşfiyyat agentliklərinə qədər bir çox maraqlı tərəflərin iştirakı ilə “yeni müharibə” gedir. Bu, narkotiklərə qarşı müharibədir. Onun regionda yayılması həqiqətən fəlakətli hal alır: BMT ekspertləri qeyd edirlər ki, Yaxın Şərq ölkələrində qeyri-qanuni maddələrin istifadəsi problemini epidemiya adlandırmaq olar. Qaçaqmalçıların tranzit məntəqəsinə çevrilən İordaniyada hakimiyyət artıq tədbirlərə başlayıb, xarici ölkələrdən kömək istəyir. İran isə “Hizbullah” yaraqlılarının köməyi ilə narkotik istehsalına nəzarət etməyə çalışır.
Nə üçün Yaxın Şərq ölkələrində narkotik ticarəti bu qədər kəskin problemə çevrilib, onun satışından əldə olunan pullar hara gedir və niyə Səudiyyə Ərəbistanında narkotik alverçiləri üçün ölüm hökmü tətbiq etməyə məcbur olublar? Mövzunu “Lenta.ru”araşdırıb. AYNA araşdırmanı istinadla təqdim edir:
Aprelin sonunda Səudiyyə Ərəbistanı Daxili İşlər Nazirliyinin əməkdaşları öz evlərini yandıran 20 yaşlı gənci həbs ediblər. Onun ailə üzvləri diri-diri yandırılıb: evli cütlük, kiçik oğlan və qız. Ailənin 20 yaşlı oğlu şübhəli şəxs qismində saxlanılıb. O, əvvəlcə ailə üzvlərini otaqda bağlayıb, sonra divarlara benzin töküb, evdən çıxıb, qapıları möhkəm bağlayıb və yandırıb. Bütün bu müddət ərzində ailə qışqıraraq kömək istəyib. Onların cəsədləri tanınmayacaq halda olub. “İnsanın doğmalarına qarşı belə amansız cinayət törətməsinə nə rəvac verə bilər?” sualına tez bir zamanda cavab tapılıb. Səudiyyə Ərəbistanının Şərq vilayətinin polisi qatilin metamfetamin və ya “patı”nın təsiri altında olduğunu müəyyən edib.
Media Səudiyyə Ərəbistanından başqa Yaxın Şərqin digər ölkələrində də narkotikdən istifadənin hər il artması ilə bağlı həyəcan təbili çalır. 2000-ci illərin əvvəllərindən bəri problem daha da pisləşib. Silahlı qruplar və bir sıra hökumətlər hazırda regionda qeyri-qanuni maddələrin qaçaqmalçılığı ilə məşğuldurlar. Qaçaqmalçılar üçün keçid məntəqəsinə çevrilən İordaniyada baş verənlər əsl müharibə adlandırılır.
İcazə verilən maddənin sərhədi
İordaniya ilə Suriya arasındakı 375 kilometrlik sərhəd ərəb dünyası üçün başağrısıdır, çünki ölkəyə külli miqdarda narkotik məhz oradan daxil olur. Qaçaqmalçılar xüsusilə tez-tez Nəsib keçid məntəqəsi və Suriyanın Dara valiliyi vasitəsilə İordaniyanın Ramta şəhərinə daxil olan yolu seçirlər. Bu məqamlar təkcə İordaniyaya deyil, Yaxın Şərqin digər ölkələrinə də yol açır ki, Suriyada istehsal olunan narkotik bütün Yaxın Şərq üçün problemə çevrilsin.
Eyni zamanda, Suriyada müharibə başlayandan ötən onillikdə qaçaqmalçılığın xarakteri kəskin şəkildə dəyişib: əgər əvvəllər ölkəyə qanunsuz olaraq əsasən mal-qara, siqaret və silahlar gətirilirdisə, indi cinayətkarların diqqəti həşiş, kaptaqon və kristal metamfetamin kimi narkotiklərin daşınmasıdır.
Vaşinqton İnstitutunun analitik mərkəzinin tədqiqatçılarının fikrincə, narkotiklərin istehsalının arxasında Suriya hakimiyyəti və İranın etibarlı nümayəndələri dayana bilər. Və “Hizbullah” döyüşçüləri. Düzdür, onlar heç bir konkret sübut təqdim etməyiblər və sadalanan bütün tərəflər qadağan olunmuş maddələrin istehsalı ilə hər hansı əlaqəni inkar edirlər.
2020-ci ildə Suriyadan kaptaqon ixracatı 3,46 milyard dollar təşkil edib. Maddə sonda bir anda bir neçə istiqamətə - Əfqanıstan, İsrail, İran və Livana gedir, burada həşiş, sirr və amfetaminin də daşınır.
Kaptaqon nədir?
Kaptaqonun "şöhrəti" artıq Avropa İttifaqına (Aİ) çatıb - 2020-ci ildə Rumıniya hakimiyyəti Qara dəniz limanlarından birində dayanmış gəmidə 751 kiloqram (4 milyondan çox tablet) kaptaqonun müsadirə edildiyini bildirib. Həmin il İtaliyada milyard avro dəyərində kaptaqon, bu ilin fevralında isə Yunanıstanda 100 min tabletə yaxın maddə müsadirə edilib. İtaliya və Yunanıstan hakimiyyəti ələ keçirilən səhmləri başqa ölkələrə narkotik daşıyaraq pul qazandığı iddia edilən İŞİD-lə ilə əlaqələndirib.
Ticarətdən əsas faydalananların Suriya və İran hakimiyyəti olması ilə bağlı fərziyyələr İordaniyada da dəstəklənir. İordaniya Silahlı Qüvvələrinin media departamentinin direktoru, polkovnik Mustafa əl-Xiyari iddia edir ki, İordaniyaya narkotik ticarəti Suriya ordusunun tərkibindəki silahlı qruplar və iranpərəst yaraqlılar tərəfindən idarə olunur.
“Biz regionun və bütövlükdə dünyanın digər ölkələri adından mübarizə aparırıq. Narkotiklər ailələrimizi, əxlaqımız və dəyərlərimizi məhv edir. Xarici tərəflərin dəstəklədiyi təşkilatların rəhbərlik etdiyi narkotiklərin qanunsuz dövriyyəsinə qarşı sərhəd boyu müharibə aparırıq. İran polisləri ən təhlükəlisidir, çünki onlar İordaniyanın milli təhlükəsizliyini pozmağı hədəfləyirlər”, əl-Xiyari söyləyib.
Ehtiyatda olan general-mayor və hərbi analitik Fayez Dveyri hesab edir ki, “Hizbullah” özünü pulla təmin etmək üçün narkotik ticarətinə nəzarət edir. Onun fikrincə, ABŞ İrana qarşı sanksiyalarını sərtləşdirəndən sonra İran hakimiyyətinin marioneti gəlir üçün başqa mənbələr axtarmağa məcbur olub.
Atışmalar nəticəsində eyni vaxtda ən azı 27 qaçaqmalçı öldürülüb. Ərəb Mərkəzinin tədqiqatçıları izah edirlər ki, bu qətllərə İordaniya sərhədçiləri tərəfindən susqun şəkildə qəbul edilən “öldürmək üçün atəş açmaq siyasəti” ilə əsaslandırılır - qaçaqmalçılar zabitlərdən birini öldürdükdən sonra buna əl atmağa başlayıblar.
İordaniya Silahlı Qüvvələrinin polkovniki Zeyd əd-Dabbasın “BBC News”a verdiyi məlumata görə, Suriyanın cənubunda yük daşımaq üçün dronlardan istifadə edən ən azı 160 qaçaqmalçı qrup fəaliyyət göstərir.
“Son zamanlar müşahidə etdiyimiz ən qorxulu şey qaçaqmalçıların yanında silahlı dəstələrin olmasıdır”, - Zeyd əd-Dəbbas söyləyib.
Hərbçilər etiraf edirlər ki, qaçaqmalçılara müqavimət göstərmək getdikcə çətinləşir.
Məhz buna görə də İordaniya kralı II Abdullah Rusiyanın Suriyanın cənubundakı mövcudluğunu alqışlayan və bunu “sakitlik mənbəyi” adlandıran bir neçə nəfərdən biri idi: o, rus bölmələrinə ümid edirdi ki, İordaniya sərhədçilərinə qaçaqmalçıların izinə düşərək onların qarşısını alacaqlar. Onların birgə hərəkət edib-etməməsi ilə bağlı konkret məlumat ictimaiyyətə açıqlanmır, lakin Rusiyanın narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsinə qarşı mübarizədə mühüm rolunu dolayısı ilə Kral II Abdullahın Suriyadakı rus qoşunlarının sayının azaldılmasına reaksiyası göstərə bilər.
Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov və onun həmkarı Ayman əs-Səfadi ötən ilin noyabrında İordaniyaya səfəri zamanı Suriya sərhədində qaçaqmalçılıq məsələsinə böyük diqqət ayırdıqları açıqlandı: “İordaniyaya narkotik qaçaqmalçılığı təhlükəsi var. İordaniyaya qarşı bu qaçaqmalçılığı və digər düşmənçilik hərəkətlərini dəstəkləyən milislər də bu ərazidə fəaliyyət göstərir. Biz bu təhlükəni neytrallaşdırmaq və sabitliyin minimum səviyyəsini təmin etmək üçün lazımi addımları müzakirə etdik”.
Ən böyük həcmdə narkotiklərin Yəmən sərhədindən birbaşa Səudiyyə Ərəbistanına keçirildiyi deyilir. CNN-in məlumatına görə, krallıq Suriya və Livandan gələn qaçaqmalçıların əsas istiqamətinə, eləcə də ən böyük və ən gəlirli regional narkotik qaçaqmalçılığı məntəqələrindən birinə çevrilir.
BMT-nin hesablamalarına görə, 2015-2019-cu illərdə ələ keçirilən bütün kapdaqonun yarısından çoxu Səudiyyə Ərəbistanında tapılıb.
Krallıqda narkotiklərin populyarlığı qismən tutmalarla bağlı xəbərlərlə təsdiqlənir. Beləliklə, 2022-ci ilin sentyabrında Səudiyyə Ərəbistanı hakimiyyəti ən böyük əməliyyatı elan etdi. Ölkənin narkotik ələ keçirilməsinin ardından paytaxt Riyaddakı bir anbardan təxminən 47 milyon amfetamin həb ələ keçirildi. Bundan bir qədər əvvəl ABŞ Sahil Mühafizəsinin gəmisi Oman körfəzində bir balıqçı gəmisindən 320 kiloqram amfetamin həbi və milyonlarla dollar dəyərində 3 min kiloqrama yaxın həşiş ələ keçirmişdi. Nə qədər maddənin istehlakçıya sakitcə “çatdığı” bəlli deyil.
Həşişin satışını təmin etmək üçün dilerlər sosial şəbəkələrdən istifadə edirlər: krallığın özündə bu məqsədlər üçün ən çox “Twitter” və “Facebook”dan istifadə olunur. Həşişdən istifadə edənləri adətən “möhəşiş” adlandırırlar: məsələn, bu adda hesab “Facebook”da olub. Adətən onun müəllifləri həşiş istifadəçiləri haqqında gülməli hekayələr və lətifələr danışıblar. “Twitter”də “Nokat Mohaşişen” adlı hesab da var ki, orada da zarafatlar və gülməli hekayələr dərc ediblər (bu hesablar indi yoxdur).
CNN-ə müsahibə verən ekspertlərin sözlərinə görə, gənclər stresdən azad olmaq üçün kapdaqondan istifadə edirlər. Ucuz olması onun populyarlığını artırır.
"Kaptaqon kiçikdir. Sinif yoldaşlarımla bizim həşişdən çox ondan xoşumuz gəlir. Həşişdən fərqli olaraq onu həb şəklində ala bilərik. Valideynlərimizdən 25 riyal aldıqdan sonra bir həb alıb həzz ala bilərik”, – səudiyyəli məktəblilərdən biri “Crime, Law and Social Change” jurnalının müxbirinə deyib.
Səudiyyəlilərin narkotiklərə (xüsusilə həşiş) müraciət etməsinin digər səbəbləri arasında depressiya, status problemləri, dostları və ya televiziya aktyorlarını təqlid etmək, şirkət təsiri, cansıxıcılıq, yeni bir şey sınamaq istəyi daxildir. Jurnalistlər hətta istifadə çoxluğunu 2021-ci ildə 29 faiz təşkil edən gənclər arasında işsizlik səviyyəsinin yüksək olması ilə əlaqələndiriblər.
Lakin krallıqda yaşayan gənclər arasında həşiş hələ də populyarlıq baxımından birinci yeri tutur. “Alkoqolizm və Narkomaniya” jurnalının məlumatına görə, 2016-2018-ci illər arasında krallıqda narkotik maddələrdən sui-istifadə hallarının sayında 300 faiz artım olub və bunun böyük hissəsi həşiş olub.
Səudiyyə Ərəbistanının Baş Narkotik Nəzarət Agentliyi hesab edir ki, həşiş istifadəçilərinin 70 faizi hələ də məktəbdə oxuyur. Ciddədəki Əl-Amal xəstəxanasının qeydlərinə görə, həşişdən istifadə etdikdən sonra yalnız 25 faiz narkomaniyadan sağalır.
Səudiyyə tədbirləri
Bununla belə, Səudiyyə Ərəbistanının hakimiyyət orqanları dilerlərə və qaçaqmalçılara qarşı uğurlu reydləri ilə öyünə bilər. Ölkədə narkotiklərə nəzarətlə bağlı ciddi qanunlar var və bu qanunlara əsasən qaçaqmalçılar ölüm cəzasına məhkum edilə bilərlər. 2019-cu ildə narkotik qaçaqmalçılığında ittiham olunan üç nəfər bu normalara uyğun olaraq edam edilib: onlardan ikisi Misir, biri isə Pakistan vətəndaşı olub. Krallığın məhkəmələri mətbuata və hüquq müdafiəçilərinə keçirilən görüşlər və ittihamların səbəbləri ilə bağlı dolğun məlumat vermədiyindən, bəzi hüquq müdafiəçiləri edam edilənlərə qarşı irəli sürülən ittihamların uydurma ola biləcəyini düşünürlər. “Middle East Eye” jurnalına müsahibə verən ekspertlər “əsrarəngiz tədbirlər”in effektivliyinə şübhə ilə yanaşırlar.
Qadağalar və edamlar, üstəlik, insanların ilk növbədə narkotikdən istifadə etməyə başlamasına səbəb olan problemlərin kökünü kəsmir. Səudiyyə Ərəbistanında tutulan narkotik istifadəçisi adətən iki il həbs cəzası ilə cəzalandırılır (əgər əcnəbidirsə, deportasiya olunur). Ölkə BMT-nin narkomanların yardıma və xüsusi müalicəyə ehtiyacı olan xəstələr kimi müalicəsi ilə bağlı tövsiyələrinə əməl etməyə çalışır. Amma bu, bir qayda olaraq narkotik istifadəçilərinin öz ixtiyarına buraxılır, çünki dövlət yardım və ya müalicə proqramları hazırlamır.
Ərəb Mərkəzinin ekspertləri hesab edirlər ki, krallığın hakimiyyət orqanları öz səylərini gücləndirməlidir ki, mümkün qədər çox insan amfetamin və digər narkotik vasitələrdən istifadənin mənfi nəticələrini öyrənsinlər.
Keçmiş narkomanlar, o cümlədən Əmmandakı narkomanlar üçün əl-Rəşid xəstəxanası kimi müəssisələrdə müalicə olunanlar ictimai maarifləndirmə kampaniyasının liderləri ola bilərlər - axı onlar özləri bu yolu keçiblər. Bundan əlavə, mütəxəssislər gənclər arasında işsizliyin azaldılması üçün daha çox səy göstərməyi məsləhət görürlər ki, bu da sosial əlverişsizliyi daha da artırır və işsiz gəncləri müvəqqəti olaraq narkotik vasitələrə müraciət etməyə məcbur edir. Lakin qaçaqmalçılığı müşayiət edən maddələrin və aktiv yaraqlıların sınanması üçün aparılan geniş kampaniyalar qarşısında bu tədbirlərin effektiv olacağını söyləmək mümkün deyil.