Tarif Şurasının qərarı ildə kənd təsərrüfatı sektorunda 70 milyon, nəqliyyat sektorunda isə 300 milyon manat əlavə xərc yaradacaq
Pandemiya və karantin məhdudiyyətləri logistika və sərnişindaşıma sahəsində ciddi azalmalara səbəb oldu. Ölkədə tətbiq olunan sərt karantin rejimi və onun vətəndaşların işinə və hərəkətinə məhdudiyyətlər nəzərdə tutulduğunu nəzərə alaraq, başadüşüləndir. İctimai nəqliyyat həftəsonları işləmir və ölkə daxilində bağlanmış kafelər, qeyri-ərzaq mağazaları və digər ticarət və xidmət müəssisələri təbii ki, yükdaşımaların azalmasına səbəb olur.
Və bu an “xoşbəxtlik” gözləmədiyimiz yerdən gəldi. İşgüzar fəaliyyətin durğunluğu nəqliyyatın istehlak etdiyi “zərərli” avtomobil yanacağı - dizel və AI-92 həcmində təbii azalma ilə nəticələndi. Bunun fonunda qiymətlərin artmasını ətraf mühitin təmizliyi qayğısı ilə izah edən Tarif Şurasının arqumentləri olduqca qəribə səslənir. Onsuz da respublika ərazisindəki dizel istehlakı belə radikal qərarlar olmadan da əhəmiyyətli dərəcədə azalıb.
“Dövlət Statistika Komitəsinin açıqladığı rəsmi məlumatlara görə, ölkədə yükdaşımaların 60%-i və sərnişin daşımalarının 93%-i avtomobil yolu ilə həyata keçirilir. Eyni zamanda, bu ilin yanvar-noyabr aylarında avtomobil nəqliyyatı ilə yük dövriyyəsi 50.4% (!), sərnişin daşınması isə 32% azalıb. Bu rəqəmlər birmənalı şəkildə Azərbaycanda benzinə və dizel yanacağına olan tələbin azaldığını təsdiqləyir”, - deyə iqtisadçı ekspert Nemət Əliyev AYNA-ya bildirib.
Onun sözlərinə görə, yanacaq istehlakında belə bir vəziyyət əvvəlcədən proqnozlaşdırıla bilərdi: “Çünki ötən il işgüzar aktivlik azalmış və insanların hərəkətinə ciddi məhdudiyyətlər qoyulmuşdu. Karantin səbəbindən ölkədə iqtisadi qurumlar bağlanır. Şadlıq evləri, kafe, restoran, mağaza və digər müəssisələr işləmir. Statistika populyar avtomobil yanacağı seqmentində istehlakın azaldığını göstərir. Ancaq aşkar faktlara baxmayaraq, qiymət artımının təşəbbüskarları istehlaka müraciət edirlər, baxmayaraq ki, neft bazarındakı vəziyyət, son yeddi ildə neftin ucuzlaşması Tarif Şurasını daxili bazarda “xalq markası” avtomobil yanacağının qiymətini endirməyə sövq etmədi. Yerli istehsal AI-92 benzini üçün son requlyativ qərar 2013-cü ilin dekabrında qəbul edilmişdi”.
Hər halda, analitik əmindir ki, tələbin kəskin azalması bu gün inkar olunmayan bir reallıqdır: “Mövcud vəziyyətdə qiymət artımı, onsuz da çətin iqtisadi vəziyyəti daha da ağırlaşdıra bilər və İqtisadiyyat Nazirliyi ilk növbədə nəqliyyat sektorunda işgüzar fəallığın artırılması və sahibkarlara real dəstək məsələsi ilə maraqlanmalıdır. Tarif Şurasının müqayisə üçün istifadə olunan digər ölkələrdəki yanacaq qiymətlərinə işarə vurması başadüşülən deyil. Rusiyada orta aylıq əmək haqqı Azərbaycandan 55% və ya 229 dollar, Belarusda 22% və ya 93 dollar çoxdur”.
“Gördüyünüz kimi, ekologiyanın lehinə olan arqumentlər şübhəli görünür və ölkədəki sosial-iqtisadi vəziyyətin avtomobil yanacağının bahalaşması ilə düzəldilməsi mümkün deyil. Qiymətləri qaldırmaq qərarı verilərkən çətin sosial vəziyyət nəzərə alınmadı. Son yeddi ayda adambaşına düşən gəlirlərin 114 manatdan çox və ya 22% azalması, ölkədə yaşayış səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə pisləşməsinin bir əlaməti olaraq hökumətin diqqətini çəkməli və tarifləri qaldırmaqdan çəkindirməli idi. Ən azından orta aylıq əmək haqqının 40 manat azalması diqqətdən kənarda qalmamalı idi”, - Əliyev vurğulayıb.
İqtisadçı ekspert Rövşən Ağayev də AYNA-ya söyləyib ki, Azərbaycanda yanacaq qiymətlərini orta əmək haqqının alıcılıq qabiliyyətinə əsasən digər ölkələrlə, xüsusən də Rusiya və Qazaxıstanla, eləcə də inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisə etmək səhvdir: “Mən demirəm ki, ölkəmizdə orta əmək haqqı Tarif Şurasının istinad etdiyi ölkələrdən az və ya çoxdur. Fakt budur ki, işləyən hər üç vətəndaşdan yalnız biri aldığı maaşa görə qol çəkir. İnkişaf etmiş ölkələrdə bu rəqəm 90%, Rusiya Federasiyası və Qazaxıstanda isə 80% səviyyəsindədir. Axı, məşğul əhalimizdə hər 100 nəfərdən 70-nin gəliri rəsmi əmək haqqı deyilsə, belə müqayisənin əhəmiyyəti nədir? Mən hələ elan olunan maaşların real maaşlardan fərqlənməsi məsələsini demirəm”.
Ancaq şübhəsiz ki, yanacaq qiymətlərini qaldırmaq qərarı nəqliyyat sektorunda çalışan sahibkarların iqtisadi fəaliyyətini zəiflədəcək, bu da xərclərin artmasına, gediş haqlarının yüksəlməsinə, malların, işlərin və xidmətlərin nəqliyyat xərcləri şəklində artmasına və nəhayət, inflyasiyaya gətirib çıxaracaq. Müstəqil ekspertlər bahalaşmanın, onsuz da yüksək olan xidmət haqlarından və məhsul əkmək və yığmaq üçün maliyyə mənbəyi çatışmazlığından əziyyət çəkən təsərrüfatlara təsir edəcəyinə əmindir.
Ağayevin fikrincə, mövcud reallıqda fermerlər yanacaq qiymətlərinin artması nəticəsində dəymiş ziyana görə ciddi şəkildə təzminata ehtiyac duyurlar: “Əkinçilik sektorunun bütün fəaliyyətləri dizel yanacağı üzərində qurulub. Respublikadakı dizelin 70%-i nəqliyyatda, 30%-i kənd təsərrüfatı sektorunda istifadə olunur. İndiki qiymət artımı kənd təsərrüfatı sektorunda 70 milyon manat, nəqliyyat sektorunda ildə 300 milyon manat əlavə xərclərə səbəb olacaq. Nəticədə bütün bunlar istehlakçıların ciblərinə zərbə vuracaq”.
Dizel yanacağının qiymətlərinin artırılmasının ətraf mühitə uyğunluğu barədə səlahiyyətlilərin arqumentlərinə toxunan iqtisadçı, bu yanaşmanın avtomobil parkının yaş strukturu ilə bağlı suallar doğurduğunu qeyd edib: “2014-cü illə müqayisədə, keçən il istismar müddəti 5 ilə qədər olan avtomobillərin payı 17%-dən 4%-ə qədər azaldı, 10 ildən artıq müddətdə işləyənlərin payı, əksinə, 62%-dən 77%-ə yüksəldi. Bunun səbəbi devalvasiyadan sonra sosial-iqtisadi vəziyyətin pisləşməsi, banklardakı vəziyyət səbəbindən avtomobil kreditlərinin məhdudlaşdırılması, həmçinin büdcə maraqlarına uyğun olaraq gömrük və vergi yükünün həddindən artıq artması ilə bağlıdır”.
“Son 5 ildə avtomobillərin idxalına görə gömrük rüsumlarının dinamikası bunu açıq şəkildə sübut edir. Və hökumətin dizel yanacağına marağı qiymətini artıraraq azaltmaq istəməsinə baxmayaraq, statistika bu prosesin belə sərt tədbirlər olmadan da getdiyini göstərir. Beləliklə, 2013-2019-cu illər üçün respublikada dizellə işləyən avtomobillərin payı 10%-dən 8.7%-ə düşüb”, - deyə Ağayev fikrini yekunlaşdırıb.