“Dövlət köklü şəkildə subsidiyalarla və digər dəstəklərlə müdaxilə etməsə, defisit qaçılmazdır. Onun simptomları artıq izlənilir” - Ekspert
Sosial şəbəkələrdə unun bahalaşması yenidən müzakirə olunur və bunun üçün ilkin şərtlər var. Ən böyük taxıl ixracatçıları - Ukrayna və Rusiya arasında müharibə ciddi psixoloji fon yaradır. Obyektiv olaraq taxılın qiyməti qalxacaq, amma bizdə ucuz unun qiyməti hələ də stabildir və müharibə başlayandan bir az bahalaşıb.
Əhali qıtlığın və qiymətlərin bahalaşması perspektivindən səbəbsiz narahat deyil. Dünyanın iki çörək ambarı olan Rusiya və Ukraynanın payı dünya buğda ixracının üçdə birini təşkil edir. Lakin narahatlıqların intensivləşməsinə Antiinhisar Siyasəti və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinin qəribə mövqeyi də təsir edir. Agentlik unun qiymətinin stabil olduğunu bildirir. Amma alıcılar bununla razılaşmırlar. Sosial şəbəkə istifadəçiləri 50 kq-lıq bir kisə unun qiymətinin 36 deyil, 50 manat olduğunu iddia edirlər. Hansı unu nəzərdə tutduqlarını tərəflərin heç biri dəqiqləşdirmir. Hamısının qiyməti eyni ola bilməz axı!
Yadımdadır, əvvəlki qiymət artımı fonunda dövlət xidməti unun maya dəyərini istehsalçılarla razılaşdırmaqla sosial çörəyin qiymətini qaldırmağa icazə vermişdi. Bu struktura istinadən mətbuatda 50 kq-lıq kisənin topdansatış qiymətinin maksimal həddi 35,9 manat (indiki məzənnə ilə 21,12 ABŞ dolları) müəyyən edildiyi barədə məlumatlar yayılıb. Hansı növ un olduğu isə göstərilmir. Xidmətdən bildirilib ki, beləliklə, 0,5 kq çörəyin pərakəndə satış qiyməti 50 qəpik, 0,65 kq - 65 qəpik təşkil edir. Burada onları həm də daxili bazarda qiymətqoymaya riayət olunmasına nəzarət etmələri həvəsləndirilib.
Doğrudanmı dövlət xidmətində işləyənlər bilmirlər ki, bizdə unun qiymətləri dəyişir, markadan, keyfiyyətdən asılıdır? Üstəlik, büdcəli və digər istehsalçıların unu arasında qiymət fərqi hələ bahalaşmadan əvvəl demək olar ki, iki dəfə idi. Gözlənildiyi kimi, Dövlət Xidmətinin qiymət həddi bütün çeşid və istehsalçıları əhatə etmir, digər markalar isə müəyyən edilmiş qiymət həddini xeyli üstələyir.
Məsələn, eyniadlı MMC-nin istehsal etdiyi “Karmen” unu topdan və pərakəndə satış şəbəkələrində “Gəncə Mihriban”ından bir qədər bahadır. Araşdırmamız göstərdiyi kimi, 50 kiloqramlıq orta keyfiyyətli unun topdansatış qiyməti 50 manatdan aşağıdır. Paytaxtın topdansatış anbarlarında ən büdcəlisi isə Xırdalan MMC-dən “Abşeron Taxıl”dır. Bu unun qiyməti Dövlət Xidmətinin qeyd etdiyi 35,90 qəpiyə uyğun gəlir.
Bu gün bahalaşma riskləri ilə əlaqədar əhali zəruri məhsulları alır. Buna görə də alıcılar topdansatış anbarlarına getdikcə daha çox baş çəkirlər. Orada isə əlli manatlıq kisələri görürlər. Sonra da təbii ki, soruşurlar - qiymətlər niyə belədir və aidiyyatı məmurlar hara baxır? Ona görə də Dövlət Xidmətinə sual yaranır - bəyan edilən 36 manat hansı undur? “Abşeron” markasından danışırıqsa, bu, doğrudur, amma digər istehsalçılar haqqında bunu demək mümkün deyil.
“Bu strukturun məsul şəxsləri bazara baxır, guya hansısa hesabatlar verirlər, amma heç ictimai rəyi nəzərə almırlar”, - deyə AYNA-ya Azad İstehlakçılar Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov bildirib:
- Bəzi istehsalçılar həqiqəti söyləməyə qorxurlar, amma hər halda çörək zavodları, zavod çörəyi istehsal edənlər son astanadadırlar. Dövlət qurumları isə onlara təzyiq göstərməkdə davam edərsə, profillərini dəyişərək qiyməti sərbəst şəkildə formalaşan başqa çörək bişirəcəklər, ya da bağlanacaqlar. Hesab edirəm ki, istehlakçılar və istehsalçılar şərtlərin mürəkkəbliyinə hazır olmalıdırlar.
Amma, yenə də ərzaq, un alıb ajiotaj yaratmasınlar – bu, qiymət artımına səbəb olur. İstehsalçılar isə markalarını elə saxlamalıdırlar ki, insanlar alınan çörəyi yesinlər, atmasınlar”.
“Dövlət köklü şəkildə subsidiyalarla və digər dəstəklərlə müdaxilə etməsə, defisit qaçılmazdır. Onun simptomları artıq izlənilir. Gələcəkdə baş verənlərdən narahat olan insanlar bizə zəng edir. Təbii ki, bu dövlət qulluğunun açıqlaması absurd görünür. Rəsmilər, deyəsən, istehlakçılara bu şəkildə cavab verməyə hazırlaşır. İnsanlar unun bahalaşdığını deyir, dövlət qurumu isə ən büdcəli brendin qiymətlərinin arxasında gizlənəcək”, - ekspert əlavə edib.
Hüseynovun sözlərinə görə, təbii ki, qiymətlər unun keyfiyyətindən, növündən və s.-dən asılıdır: “Bazarda olan bütün növ unların qiyməti eyni ola bilməz. Ona görə də Antiinhisar Siyasəti üzrə Dövlət Xidmətinin ayrı-ayrı sortlar və istehsalçılar üzrə qiymətlərin formalaşmasından ehtiyatla yan keçərək ümumilikdə unun qiymətlərindən danışdıqları amorf açıqlaması reallığa uyğun gəlmir. Bu departamentin məmurları, deyəsən, bazardakı real vəziyyətdən uzun-uzadı bəyanatla özlərini sığortalamağa çalışırlar”.
“Eyni zamanda, onların qiymətə müdaxilə etmək hüququ yoxdur, lakin bazarda normal rəqabətin olmasını təmin etməlidirlər. Ola bilsin ki, Dövlət Xidməti bu cür açıqlamalarla yüksək tələbatın və istehlakçı həyəcanının qarşısını almağa çalışır. Amma istənilən halda ictimaiyyəti çaşdırmaq yolverilməzdir”, - deyə Birlik sədri vurğulayıb.
Sonda onu da deyək ki, Antiinhisar Siyasəti üzrə Dövlət Xidmətinin məhsulun adına və istehsalçılarına istinad etmədən unun qiymətlərinin stabil olması ilə bağlı uzun-uzadı açıqlaması öz bəhrəsini verə bilər. Ən ucuz unun qiyməti doğrudan da 36 manatdan yuxarı qalxmır. Eyni zamanda, yerli çörək istehsalçıları bu çox ucuz məhsuldan istifadə edirlər. Lakin son günlər sosial şəbəkələrdə unun (orta və yüksək qiymət seqmenti nəzərdə tutulur) qiymətinin artması ilə bağlı məlumatlar istehsalçıları qiymət artımına sövq edə bilər. Bu baxımdan hansı unun neçəyə başa gəldiyini və sosial çörəyin bişirilməsində istifadə olunan məhsulun bahalaşmasına aidiyyatı idarənin məsul şəxsləri aydınlıq gətirməlidirlər.