Ya da virusun acığına - ipoteka kreditləşməsinə maraq artmaqda davam edir
Pandemiya böhranı banklar vasitəsi ilə verilən kreditlərin həcmini azaltdı, lakin bu prosesin ipoteka kreditləşməsinə demək olar ki, heç bir təsiri olmadı. Ölkədəki iqtisadi və sosial aktivliyin ümumi azalması ilə müşayiət olunan məhdudlaşdırıcı tədbirlərin həyata keçirildiyi aylar ərzində əhalinin ipotekaya marağı nəinki azalmadı, hətta artmağa başladı.
Azərbaycan İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun (İKZF) məlumatlarına görə, bu ilin yanvar-iyul aylarında banklar ipoteka kredit portfelini 5,9% - 1 milyard 900,3 milyon manata qədər və ya ümumi kredit portfelinin 13,4%-nə qədər artırıb. Eyni zamanda, iyul ayında verilən ipoteka kreditləri portfeli 38,2 milyon manat artıb ki, bu tendensiya avqust ayında da davam edib.
Beləliklə, bu ilin sentyabrın 1-nə olan məlumata görə, Azərbaycanda dövlət xətti ilə verilən ipoteka kreditlərinin həcmi avqustun əvvəli ilə müqayisədə 25.549.000 manat və ya 1.7% artaraq, 1.548.301.000 manat təşkil etdi. Eyni zamanda, keçən ay dövlət xətti ilə verilən ipoteka kreditlərinin sayı 29.776-dan 30.158-ə qədər, yəni 382 ədəd artdı. Fond ayrıca, zəmanət və subsidiyaların verildiyi kreditlərin həcmini də açıqladı. Bu göstərici 11.820 min manat və ya 12.9% artaraq 103.161 min manat təşkil etdi.
İpoteka kreditləşməsinin həcminin artması sevindirici olsa da, qlobal iqtisadi böhran, iqtisadi fəaliyyətin durğunluğu və əhalinin gəlirlərinin azalması fonunda müəyyən suallar doğurur. Buna əlavə olaraq, ilin əvvəlindən bəri bank kreditləşdirmə seqmentində nəzərəçarpacaq dərəcədə azalma qeydə alınıb. Kredit və maliyyə təşkilatları yanvar-iyul aylarında ipoteka kreditləşməsini artırarkən, biznes kreditləri və istehlak kreditləri portfellərini azaldıblar. Mərkəzi Bankın məlumatına görə, 31 iyul tarixinə bankların kredit portfelinin 14 milyard 204,5 milyon manat olduğu təxmin edilir ki, bu da keçən ilin sonuna nisbətən 4,7% azalma deməkdir.
Statistik göstəricilər bankların müəssisələrə borc vermə marağının azalmasını da nümayiş etdirir: hesabat dövründə banklar ümumi kredit portfelini 4,5%, yəni 8 milyard 627,9 milyon manata və ya ümumi kredit portfelinin 60,7%-nə qədər endirdi. 7 ay ərzində istehlak kreditləri portfeli 9,8% - 3 milyard 676,3 milyon manata qədər azalıb. Eyni zamanda, iyul ayında banklar istehlak kredit portfelini 7,7 milyon manat azaldıb. Banklar tərəfindən müəssisələrə və əhaliyə verilən kreditlərin həcminin azalmasına karantin və iqtisadi aktivliyin azalması səbəb olub.
Bu fonda, niyə ipoteka kreditləşməsinin davamlı artması ilə bağlı AYNA-nın müraciət etdiyi mütəxəssislərin fikrincə, karantin tətbiq edildikdən sonra ipoteka həcmindəki artım tendensiyası, əsasən paytaxtın Suraxanı və Yasamal rayonunda sosial yönümlü “Güzəştli mənzil” layihəsi çərçivəsində inşa olunan büdcəli mənzillərə tələbin yüksək olması ilə əlaqədardır.
Azərbaycan Rieltorlar Birliyinin icraçı direktoru Elnur Azadovun sözlərinə görə, sosial mənzil fondu və aztəminatlı insanların sosial rifahının yaxşılaşdırılması sahəsində problemlərin həllinə yönəlmiş bu layihəyə son illərdə tələbat çoxdur və bu tendensiya pandemiya şəraitində də sabitdir: “Dövlət ipotekası seqmentində kreditləşmənin həcminin artması təəccüblü deyil. Çünki adıçəkilən mənzil proqramının icrasına başladığı ilk gündən güzəştli mənzil almaq istəyənlərin sayı təklifi dəfələrlə üstələyirdi”.
“Güzəştli mənzil almaq üçün müraciət edən 60 min nəfərə, yalnız 300-dən bir az çox mənzil təklif edilirdi. Beləliklə, güzəştli ipoteka əvvəlki illərdə əhalinin marağında idi və böhrana baxmayaraq, bu səbəbdən ipoteka kreditləşməsinin sosial seqmenti aktuallığını itirmir. Axı, güzəştli mənzil nisbətən ucuz qiymətə satılır və vətəndaşlar onu aşağı faizli kreditə uzunmüddətli və hissə-hissə ödəmə ilə ala bilərlər”, - Azadov bildirib.
Daşınmaz əmlak eksperti Elnur Fərzəliyev də o fikirdədir ki, ev alışı üçün uzunmüddətli kredit tələbini diktə edən məhz dövlət - güzəştli və sosial ipotekanın olmasıdır: “Bunun səbəbi kommersiya ipotekası şərtləridir. Axı, məlumdur ki, bank ipoteka paketləri, ümumi standartlara görə maaşı 1000 manatdan yuxarı olan vətəndaşlar üçün əlverişlidir. Bu səbəbdən, ipoteka kreditləşməsinin dəyərini azaltmasının mümkün yolları barədə müzakirələr uzun illərdir davam edir”.
“Bundan əlavə, “daxili kredit” deyilən kreditlə şirkətlərdən mənzil alan insanlar aylardır davam edən ağır karantin şəraitində gəlirlərini itiriblər və borclarını ödəməkdə çətinlik çəkirlər”, - Fərzəliyev vurğulayıb.