Baş verənlərin izi ilə: dövləti və cəmiyyəti kimlər və niyə çalxalayırlar?
Qırğızıstan Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin (MTK) əməkdaşları ABŞ-da yaşayan və Qırğızıstanda dövlət çevrilişi planlaşdıran iş adamı İmamidin Taşov və siyasi fəal Tilekmat Kurenovun fəal tərəfdaşlarını saxlayıblar. Bu barədə xüsusi xidmət orqanının məlumatında deyilir.
Faktla bağlı Qırğız Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 326 və 245-ci “Hakimiyyəti zorla ələ keçirmə”, “Kommersiya və ya digər təşkilatların işçiləri tərəfindən səlahiyyətlərindən sui-istifadə etmə” maddələri üzrə cinayət işi başlanıb. Hazırda İmamidin Taşov və Tilekmət Kurenov istintaqdan gizlənir və cinayət işi çərçivəsində axtarışdadırlar.
“İmamidin Taşov və Tiləkmət Kürenovun ölkənin müxtəlif bölgələrindən onlarla tərəfdarı və fəal tərəfdaşı müəyyən edilib. Onlar dindirilib və hərtərəfli ifadə veriblər. O cümlədən, İmamidin Taşov tərəfindən hazırlıq və təşkilati tədbirlərin maliyyələşdirilməsi barədə məlumat daxil olub”, - deyə MTK-dan bildirilib.
Hökuməti devirmək üçün cinayətkar planlarda iştirak edən bəzi əsas fiqurlar saxlanılıb. MTK-nın məlumatına görə, saxlanılanlardan biri Oş və Cəlal-Abad vilayətlərində koordinator vəzifəsində işləməli, insanların kütləvi etiraz aksiyaları keçirmələrini təşkil etməli idi. İnsanların Bişkekə daşınmasına da cavabdeh idi.
Daha bir cavabdeh şəxs Talas rayonunda saxlanılıb. Onun funksiyası ABŞ-dan pul köçürmələrini təşkil etmək olub. Kəşfiyyat xidmətinin izah etdiyi kimi, Taşov bir neçə dəfə onun adına külli miqdarda pul köçürüb.
Dövlət çevrilişi planlarının müzakirəsində “KG Group” tikinti şirkətinin baş direktoru İmamidin Taşovun iştirak etdiyi bildirilir. Onun ABŞ-da olan siyasi fəal Tilekmət Kurenovla bu məsələ ilə bağlı telefon danışığı məhkəmənin icazəsi ilə MTK əməkdaşları tərəfindən lentə alınıb.
Nə baş verir? Dövlət çevrilişinə hazırlıq niyə mümkün oldu? Bəlkə respublikanın mərkəzi orqanlarında ölkədəki vəziyyətə tam nəzarət edə bilməmək əlamətləri özünü göstərir və dağıdıcı qüvvələr bundan istifadə etmək qərarına gəliblər? Çevrilişin hazırlanmasının arxasında hansı xarici maraqlar dayana bilər?
Türkiyənin “Anadolu” xəbər agentliyinin verdiyi məlumata görə, əməliyyat çərçivəsində Taşovun yaşadığı evlərdə axtarışlar aparılıb, lüks avtomobillər, pul və qızıl-zinət əşyaları götürülüb. MTK əməliyyat və axtarışların fotolarını paylaşıb və onlardan biri FETÖ lideri Fətullah Gülənin yazdığı “Yol səhvləri” adlı kitaba diqqət çəkib.
AYNA baş verənləri tanınmış qırğız ekspertlərlə müzakirə edib.
Dünya Siyasəti İnstitutunun (Bişkek) direktoru, politoloq Şeradil Baktıqulov:
“MTK-dan hökuməti devirməyi planlaşdıran bir qrup şəxsin saxlanılması ilə bağlı bu cüzi mesaj həm Qırğızıstan daxilində, həm də ölkədən kənarda geniş rezonans doğurub. Taşov və Kurenovun tərəfdarlarının saxlanılması və sonuncu ikisinin axtarışı xəbəri bu il yanvarın 9-da İmamidin Taşovun Qırğızıstan Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin əməkdaşlarına qarşı ittihamlarla bağlı videomüraciətindən sonra yayılıb.
Məlumdur ki, məhkəmənin sanksiyası ilə MTK həmin şəxslərə və onların havadarlarına qarşı əməliyyat-texniki tədbirlər həyata keçirib. Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin yaydığı videolardan birində Kurenov və Taşov sonuncunun çıxışının təfərrüatını müzakirə edirlər: “100 milyon som” və “8 gün saxlama” məbləği və Kurenovun məsləhəti səslənir - “bunu deməkdən qorxma, insanlar yenə də buna inanacaqlar”.
Maraqlı təfərrüat: Taşovun videosu yanvarın 8-dən 9-na keçən gecə ortaya çıxıb, lakin Taşovu ölkədə tapmaq mümkün olmayıb. Bu, o deməkdir ki, kimsə (ölkə, təşkilat və ya bir qrup insan) ona təhlükəsizlik zəmanəti verib və qaçış yolunu təmin edib.
Taşov Kurenovun sxemini təkrarlayıb. Tilekmət Kurenov istintaq təcridxanasında idi və ev dustaqlığına buraxıldıqdan sonra ölkəni tərk edib. Hazırda Kurenov ABŞ-dadır. Bura isə Qırğızıstandan daha yaxşı həyat axtaran sadə miqrant rahat gələ bilməz.
Bəs Tilekmat Kurenov nə ilə məşhurdur? Onun adı 2020-ci ilin yayından hakimiyyətə etiraz etdikdən sonra mediada hallanır. Onun Qırğızıstan vətəndaşları arasında populyarlığını şişirtmək olmaz, lakin onun hərəkətlərinin təhlükəsini də qiymətləndirməmək olmaz.
Bu halda hekayənin əsas fiqurları 1905-ci il Rusiya inqilabı tarixində məşhur bir personaj olan, 9 yanvarda minlərlə sadə insanı güllə altına çağıran müəyyən qrup - keşiş Qapon rolunu oynayır. Xatırladım ki, məhz bu çıxışlardan sonra 1917-ci ildə Rusiyada çar rejiminin liberallaşdırılması başladı və hadisələr onun sonradan devrilməsinin proloqu oldu.
Buna görə də Qırğızıstan Respublikasının Milli Təhlükəsizlik Komitəsi vaxtında reaksiya verdi və gözlənilən ağır cinayətin qarşısını aldı. Üstəlik, danışıqların qeydləri, göstərişlər, pulların məbləğləri və onları alanlar artıq məlum idi.
Bu, Taşova niyə lazımdır? İmamidin Taşov tikinti biznesi ilə məşğul olan “KG Group” MMC-nin təsisçisi və direktorudur. 2020-ci ilin dekabrında o, Qırğızıstan Respublikasının prezidentliyinə namizəd kimi irəli sürülüb. Gülərüzlü, uğurlu gəncin gözəl fasadının arxasında maliyyə fırıldaqları gizlənir (o, uşaq bağçası tikmək üçün torpaq götürüb, amma iki çoxmərtəbəli bina tikib).
Əslində, bu əməllərinə görə o, 2023-cü ilin payızında MTK-nın Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Xidməti tərəfindən məsuliyyətə cəlb edilib. 53 milyon som dəymiş ziyan ödənildikdən sonra (yenə həmin binalardakı mənzillər hesabına) o, ev dustaqlığına buraxılıb. Biznes və onun özü nüfuzdan düşmüşdü.
Bu vəziyyətdə Qırğızıstanda firavan həyatın davam etdirilməsi perspektivləri çox qeyri-müəyyəndir. İstintaq başa çatmayıb, məhkəmə prosesi başlamayıb. Sənədlər, o cümlədən pasportlar müstəntiqdədir və Taşovun adı sərhədçilərin “stop siyahısı”ndadır. Ona görə də belə şəraitdə gizlənmək yalnız gizli iş bacarığına malik, ciddi resursları və əlaqələri olan, o cümlədən qanunsuz sərhəd keçidlərinin təşkili ilə bağlı olan şəxslərin dəstəyi ilə mümkündür.
Qırğızıstanda bu cür bacarıq və resurslara qanqster, qadağan olunmuş dini qurumların tərəfdarları, Gülənçilər və xarici ölkələrin kəşfiyyatçıları sahibdirlər. Qanqsterlər hazırda fəal şəkildə məhv edilir. İslam prinsiplərinə zidd üsullarla iş apardığı üçün Taşovun izini dini qurumlarda axtarmaq olmaz. Dindarlar belə insanlara dəstək ola bilməzlər. Pul götürə bilərsən, amma onlara kömək edə və İslam prinsiplərini pozmağa davam edə bilməzsən.
Son iki qrup qalır. Düşünürəm ki, Milli Təhlükəsizlik Komitəsi bununla məşğuldur, ya da ola bilsin ki, onlar bu işə qarışanları artıq tanıyırlar.
Ancaq indi bizim üçün anlamaq vacibdir ki, Taşov qaça bilmək üçün rezidentlərlə təmasda olmalı və onların tələblərini yerinə yetirməli idi. Bu, artıq xarici qüvvələrin ən azı dövləti ləkələmək və maksimum olaraq növbəti dövlət çevrilişinə zəmin hazırlamaq niyyəti ilə Qırğızıstanın daxili işlərinə müdaxiləsinin əlamətlərindən biridir.
Belə bir aksiyanın məqsədi mütləq çevriliş təşkil etmək deyil. Bu, dövlət çevrilişi ilə hədələməklə öz ölkəsi üçün müəyyən üstünlüklər əldə etmək, elə şərait yaratmaq ola bilər ki, Qırğızıstan rəhbərliyi müəyyən bir ölkənin, təşkilatın və ya bir qrup insanın ardınca getsin. Ona görə də Qırğızıstanın suverenliyinin qorunması nə qədər yüksək səslənsə də, Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin əməkdaşlarının gələcək fəaliyyətindən asılıdır”.
Siyasi ekspert, tarix elmləri doktoru, professor Əsgər Cakişev:
“90-cı illərin əvvəllərindən Qırğızıstan iqtisadiyyat və siyasət sferasına ciddi təzyiqlər göstərməyə başlayan mütəşəkkil cinayətkarlıqla üzləşib. Bütün səviyyələrdə hökumətin ayrı-ayrı nümayəndələri ilə cinayətkar birliyin geniş şəkildə birləşməsi baş verdi.
Bir ailənin üzvü respublika Ali Sovetinin deputatı, digəri isə kriminal birliyin rəhbəri olanda aşağıdakı mənzərə müşahidə olunurdu. İş adamlarına “xərac” qoymaqla külli miqdarda vəsait toplayan cinayətkarlar onları nəzarətdə olan biznes strukturlarına yönləndiriblər.
Beləliklə, cinayətkar qrupların liderləri uğurlu iş adamları imicini qazandılar. Mütəşəkkil cinayətkar qrupların rəhbərləri üçün xüsusi maraq kəsb edən tikinti şirkətləri idi ki, onlar cinayət yolu ilə əldə edilmiş pulların yuyulması üçün bir növ “paltaryuyan maşınlara” çevrilmişdilər. Qırğızıstanda bu təcrübə heç kimə sirr deyildi, çünki biznesin demək olar ki, bütün gəlirli sahələri cinayətkarların “qəyyumluğu” altında idi.
Respublikanın yeni hakimiyyət orqanları tikinti şirkətlərinin rəhbərlərinin və biznes strukturlarının rəhbərlərinin maliyyə sui-istifadəsində şübhəli bilinərək həbsindən başlayaraq, “milçəkləri kotletlərdən ayırmaq” qərarına gəliblər. Dövlət təhlükəsizlik orqanları tərəfindən həyata keçirilən bu praktika cəmiyyətdə “qusdurizasiya” (hərfi mənada - qaytarmaq) adını alıb.
Onlarla iri biznes nümayəndəsi bu prosedura məruz qalıb və onların azadlığa buraxılması üçün külli miqdarda pul ödəyiblər. Cinayətkar birliklərin bəzi rəhbərlərinin zərərsizləşdirilməsindən sonra cinayətkarlığa qarşı mübarizə yeni səviyyəyə yüksəldi, mütəşəkkil cinayətkar qrupların digər üzvləri cinayətkar fəaliyyətinə son qoyulduqlarını açıq elan etdilər.
Cinayətkar birliyin lideri Kamçi Kolbayevin zərərsizləşdirilməsi geniş ictimai rezonansa səbəb oldu və ondan sonra yüz milyonlarla dollar dəyərində külli miqdarda bahalı daşınmaz əmlak müsadirə edildi.
Eyni zamanda mütəşəkkil cinayətkarlığa qarşı mübarizənin görünən və təsiredici nəticələri ilə yanaşı, qondarma “qaytarmaq” zamanı qanunun aliliyinə riayət olunması ilə bağlı suallar yaranır. Bu cür fikirlər prokurorluq və məhkəmənin mövqeyindən uzaqlıq və biganəlikdən irəli gəlir, baş verənləri şərh etmir. Ümumiyyətlə, “qusturizasiya” praktikası cəmiyyətdə qarışıq qiymətləndirmələrə səbəb olur.
Şəxslərin dövlət çevrilişinə cəhd ittihamı ilə saxlanması ilə bağlı baş verənlərə gəlincə, mənə elə gəlir ki, bu, ona qarşı “qusturizasiya” praktikasından istifadə etməkdən incimiş bir iş adamının reaksiyasıdır”.