Rauf Mirqədirov: “Azərbaycanın etirazı kifayət qədər haqlıdır, lakin bu, məsələnin yalnız bir tərəfidir”
Artıq ikinci gündür ki, Qarabağda Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti məsuliyyət zonasında Azərbaycanın qeyri-hökumət təşkilatlarının (QHT) nümayəndələrinin etiraz aksiyası davam edir. QHT nümayəndələri Azərbaycan yataqlarının qeyri-qanuni istismarı vəziyyəti ilə bağlı monitorinq aparmaq üçün azərbaycanlı mütəxəssislərin əraziyə buraxılmamasına etiraz edirlər. Azərbaycan tərəfi Rusiya sülhməramlılarını nəinki bunun üçün lazımi şərait yaratmamaqda, həm də bu prosesin qəsdən pozulmasında iştirak etməkdə ittiham edir.
Baş verənləri AYNA-ya şərh edən tanınmış politoloq Rauf Mirqədirovun sözlərinə görə, çox xoşagəlməz vəziyyət yaranıb: “Azərbaycan tərəfinin bütün iddiaları kifayət qədər əsaslandırılıb və ciddi arqumentləri var. Bu gün Azərbaycanın öz sərhədinin bir hissəsinə nəzarət etmək imkanı yoxdur. Söhbət təkcə sərhəd nəzarətindən yox, həm də gömrükdən gedir. Bu, Azərbaycanın suveren hüquqlarının ciddi şəkildə məhdudlaşdırılmasıdır. Sərhəd nəzarəti ölkənin ərazisi üzərində suverenliyinin əsas göstəricilərindən biridir. Əvvəla, bu, siyasi məsələdir, amma digər tərəfdən, məsələnin ciddi nəticələri var. Azərbaycan mal, canlı qüvvə və silah axınına nəzarət edə bilmir. Bu, əlbəttə ki, çox ciddi nəticələrə səbəb ola bilər. O cümlədən silahlı qarşıdurmanın yeni raundunun bərpası nöqteyi-nəzərindən”.
Həmsöhbətimiz deyib ki, bu vəziyyət Azərbaycanın milli sərvətlərinin oğurlanması baxımından öz mənfi nəticələrini verir: “Azərbaycanın Rusiya sülhməramlılarının yerləşdiyi zonada daha sonra Ermənistan ərazisinə ixrac edilən faydalı qazıntıların istehsalına nəzarət etmək imkanı yoxdur. Yəni Ermənistan bundan pul qazanır. Azərbaycanın bununla bağlı etirazı kifayət qədər haqlıdır və proqnozlaşdırıla bilər. Amma bu, məsələnin yalnız bir tərəfidir. Məsələnin digər tərəfi odur ki, bütün bunlar 10 noyabr 2020-ci il tarixli Üçtərəfli Bəyanatdan sonra, 44 günlük müharibənin yekunu olaraq yaranmış vəziyyətin nəticəsidir: sülh prosesinin ümumi parametrləri və Rusiya sülhməramlılarının yerləşdirilməsi müəyyən edilib. Təəssüf ki, bu bəyanatın və ondan sonrakı sənədlərin müddəalarında konkretliklər yoxdur. Bu səbəbdən Azərbaycan sərhəd və gömrük də daxil olmaqla, müəyyən ərazidə mövcudluğunun təmin edilməsi mexanizmini müəyyən edə bilmədi. Biz Rusiya sülhməramlılarının fəaliyyət parametrlərinin tənzimlənməsinə nail ola bilmədik. Nəhayət, bu günkü vəziyyətə gəldik”.
Analitik hesab edir ki, Rusiya sülhməramlıları Azərbaycanın öz sərhədlərində mövcudluğunu təmin etməkdən imtina edirlər: “Onlar həm də nəzarət etdikləri ərazidə Ermənistanın qeyri-qanuni iqtisadi fəaliyyətini dayandırmaqdan imtina edərək, bunun onların mandatına aid olmadığını bildirirlər. Bu suallar işlənib hazırlanmayıb. Vəziyyətin gərginləşməsi ciddi nəticələrlə doludur və Rusiya-Ukrayna münaqişəsi olmasaydı, bu nəticələr indikindən də pis ola bilərdi. Aydındır ki, Azərbaycan Rusiya sülhməramlılarının fəaliyyətindən razı deyil”.
“Formal olaraq Azərbaycanın Üçtərəfli Bəyanatı denonsasiya etmək və Rusiya sülhməramlılarının çıxarılmasını tələb etmək imkanı var. Bəs hadisələrin sonrakı inkişafı necə olacaq? Dərhal Azərbaycana etnik təmizləmə təhdidləri ilə bağlı ittihamlar seli yönələcək. Bu səbəbdən də, Üçtərəfli Bəyanatın denonsasiyası halında Bakı hələ ermənilərlə birbaşa dialoq başlamamış Qarabağ ermənilərinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün alternativ təklif etməlidir. Ən sadə alternativ aydın və dəqiq mandatla - BMT Təhlükəsizlik Şurasının mandatı ilə bu zonada neytral ölkələrin beynəlxalq sülhməramlılarının yerləşdirilməsidir. Ancaq bunu söyləmək etməkdən daha asandır. Çətin ki, Rusiya BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzvü olduğu üçün buna imkan versin”, - deyə Mirqədirov bildirib.
Ekspertin fikrincə, mövcud beynəlxalq hüquq normaları və aparıcı ölkələrin geosiyasi maraqları çərçivəsində hər iki tərəf üçün nisbətən məqbul və optimal variant mümkün deyil: “Rusiya BMT Təhlükəsizlik Şurasına sülhməramlı missiyanı yerinə yetirmək mandatını ona həvalə etməyi təklif edə bilər. Bugünkü geosiyasi reallıqları nəzərə alaraq, Qərb dövlətlərinin buna veto qoyacağını istisna etmirik. Bir növ pat vəziyyəti yarana bilər: bir tərəfdən Rusiya sülhməramlıları öz formal statuslarını itirə bilər, çünki Azərbaycan onların qalma müddəti bitdikdən sonra missiyadan imtina edə bilər, eyni zamanda öz mövcudluqlarını Qarabağ ermənilərinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi zərurəti ilə əsaslandıraraq, heç bir hüququ olmadan da Qarabağda qala bilərlər”.
Siyasi şərhçi düşünür ki, belə vəziyyətdə beynəlxalq ictimaiyyət bu missiyanın legitimliyini tanımayacaq, lakin real alternativin olmamasını nəzərə alaraq, Rusiya sülhməramlılarının Qarabağda olmasına ciddi etiraz etməyəcək: “Mən bu eskalasiyanın hüquqi və siyasi tərəflərini, eləcə də gələcək hadisələrin inkişafı variantlarını göstərdim. Lakin mümkün eskalasiya, Rusiyanın maraqlarını nəzərə alsaq, hərbi-siyasi xarakterli daha ciddi nəticələrlə təhdid edir. Belə bir vəziyyətdə Rusiya xüsusi xidmət orqanları üçün gərginlik yaratmaq çətin deyil. Bu, siyasi amillərin mövcudluğuna görə baş vermir. Moskvanın maraqlarına uyğun gəlməyən addımlar atmağa imkan verməyən Rusiya-Türkiyə münasibətlərinə görə. Belə bir şəraitdə Azərbaycanla münasibətləri gərginləşdirmək Rusiyaya sərfəli deyil və bu, Türkiyə ilə də münasibətlərə təsir edə bilər”.
Mirqədirov belə bir vəziyyətdə Azərbaycanın iki istiqamətdə hərəkət etməsini təklif edir: “Birinci istiqamət Avropa İttifaqı və ABŞ-ın beynəlxalq himayəsi altında sülh prosesinin sürətləndirilməsidir. Azərbaycan Fransanın iştirakını bəyənmir, lakin bu amili Türkiyənin də iştirakı ilə balanslaşdırmaq olar. Sülh prosesi iki istiqamətdə getməlidir: Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin bağlanması və eyni zamanda Qarabağ erməniləri ilə birbaşa dialoq. Azərbaycan dialoqa hazır olması, bu prosesin formatı və parametrləri barədə açıq danışmalıdır. Ola bilsin ki, dialoqda beynəlxalq müşahidəçilər iştirak etsin. Azərbaycan da Qarabağ ermənilərinin gələcəyi ilə bağlı öz baxışını açıq şəkildə ifadə etməlidir. Onların Azərbaycan vətəndaşlarının bütün hüquqlarından istifadə edə biləcəkləri iddiaları bir çox suallar doğurur. Burada Qarabağ ermənilərinin sosial-iqtisadi və siyasi baxımdan nəyi və necə alacağını açıq şəkildə göstərmək lazımdır. Azərbaycanın Qarabağ erməniləri üçün çox cəlbedici proqram yaratmaq üçün böyük imkanları var”.
“Ancaq qarşılaşdığımız münaqişəli vəziyyət var və bu, 10 noyabr 2020-ci il tarixli Üçtərəfli Bəyanatın törəməsidir. Bu, tamamlanmamış sənəddir. Belə olan halda biz dövlət səviyyəsində nə istədiyimizi açıq şəkildə bəyan etməliyik. Hələlik rəsmi səviyyədə Azərbaycanın Laçın dəhlizində öz sərhəd və gömrük mövcudluğunu tələb etməsi açıqlanmayıb. Bunu açıq şəkildə bildirmək və bu məsələ ilə bağlı danışıqlara başlamaq lazımdır. Ancaq yenə də təkcə bunu istədiyimiz üçün deyil. Biz bunu niyə istədiyimizi və orada nə edəcəyimizi açıq şəkildə bildirməliyik. Yəni aydın fəaliyyət planı müəyyən etmək lazımdır. Azərbaycanın Laçın dəhlizini bağlamaq istəməsi ilə bağlı qorxuları dağıtmaq lazımdır. Biz sadəcə olaraq mülki şəxslərin və humanitar yüklərin sərbəst hərəkətinə maneçilik törətmədən təhlükəsizlik məqsədilə malların və insanların axınına nəzarət etməliyik”, - deyə müsahibimiz fikrini yekunlaşdırıb.