“Bununla Rusiya İranla sərhədə çıxış, Yaxın Şərqə kommunikasiya yollarının açılması, Türkiyə sərhədinə yaxınlıq və Azərbaycanla Naxçıvan arasında rabitə yollarına nəzarət imkanı əldə edir”
Ermənistan-Azərbaycan sərhədində vəziyyətin gərginləşməsinin səbəbləri ilə bağlı çoxlu versiyalar var və hamısı “Moskvanın əli”nə gətirib çıxarır. Çünki 44 günlük müharibədə sarsıdıcı məğlubiyyətə uğrayan və hələ də yaralarını sağaltmaqda olan Ermənistanın, üstəlik, qələbə çalan, işğaldan azad edilmiş torpaqların bərpasına bütün qüvvələrini səfərbər edən Azərbaycanın növbəti qanlı qırğına ehtiyacı yox idi. Ermənistan-Azərbaycan sərhədində hərbi insidentdə yalnız son iki yüz ildə Cənubi Qafqazı özünün əyaləti hesab edən, indi Türkiyə və İran sərhədlərinə çıxışı ilə bu bölgəyə nəzarətini bərpa etmək imkanı əldə edən Rusiya maraqlı idi.
Və bir çox ekspert qiymətləndirmələri vəziyyətin gərginləşməsinin arxasında Rusiyanın dayanması ilə nəticələnsə də, bu faktor Ermənistan lideri Nikola Paşinyanı Azərbaycan Prezidenti ilə danışıqlar masası arxasına oturtmaq və Böyük Sülh Müqaviləsinin imzalanmasının ardınca başlaması ilə şərtlənir. Sərhədlərin öz qanunauyğunluğu üzrə delimitasiyası və demarkasiyası prosesinin, eləcə də Paşinyanın hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmasından başqa baş verənlərin daha əhəmiyyətli və geostrateji əhəmiyyətli səbəbi var ki, bu barədə politoloq, Şərq-Qərb Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Ərəstun Oruclu danışıb:
“Ermənistan-Azərbaycan sərhədindəki münaqişə ilk növbədə Rusiyanın maraqlarına cavab verir və nəticədə Moskvaya bu əraziyə əlavə hərbi birləşmələrin yerləşdirilməsi ilə Zəngəzur dəhlizi zonasında nəzarəti gücləndirməyə imkan verir. Bu zonada Rusiya hərbi bazalarının yaradılması İranla sərhədə çıxış, Yaxın Şərqə kommunikasiya yollarının açılması, Yaxın Şərq münaqişələri zonasına qoşun yeritmək imkanı, Türkiyə sərhədinə yaxınlıq, Azərbaycanla Naxçıvan arasında rabitə yollarına nəzarət etmək və nəhayət, Naxçıvanın özünə birbaşa təhlükələr yaratması deməkdir.
Və burada xatırlatmaq yerinə düşər ki, ermənilər son on ildə “Şimali Artsax” adlandırdıqları Tərtərə və Naxçıvana iddialarını davamlı olaraq xatırladırlar. Bu ərazilərin “Böyük Ermənistan”a mənsubluğunu təsdiqləmək üçün erməni alimləri elmi məqalələr yazıb, tarixçilər bu nəzəriyyəyə tarixi əsas yaratmağa çalışıblar. Və bu, təsadüfi deyil.
Bu ideoloji hazırlıq altında Moskvanın da əlləri görünür. 1990-cı illərin əvvəllərindən Tərtərin ermənilər tərəfindən işğalı Gəncə dəhlizinə nəzarəti ələ keçirmək demək olduğu üçün Moskvanın strateji hədəfi olub. Naxçıvan üzərində nəzarətin yaradılması isə Azərbaycanın Türkiyə ilə quru əlaqəsini kəsir, Rusiyanın İrana və Yaxın Şərqə çıxışını təmin edir. Ermənistan-Azərbaycan sərhədində baş verən bütün hadisələrin əsas səbəbi budur. Yəni, Rusiya bununla Yaxın Şərqə dəhliz açır”.
Ərəstun Oruclunun nəzəriyyəsinin mövcud olmağa tam haqqı var. Qaranlıq otaqda qara pişik axtarmağa ehtiyac yoxdur, hər şey sadədir - Rusiya Azərbaycan və Ermənistanın əli ilə Cənubi Qafqazdan Yaxın Şərqə dəhliz açmağa çalışır.