Gela Vasadze: “Azərbaycanı Türkiyə ilə birləşdirən üç yoldan ikisi Moskvanın nəzarətində olacaq”
Toğrul İsmayıl: “Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin yaxşılaşmasının Rusiya hərbi bazasının Gümrüdən çıxarılmasına səbəb olacağını düşünmək sadəlövhlükdür”
Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun “Dağlıq Qarabağdakı müharibə bitdikdən sonra Ermənistan və Türkiyənin yenidən ikitərəfli münasibətləri normallaşdırmağa çalışması məntiqli olardı” deyə verdiyi son açıqlama hamıya məlumdur.
“İndi müharibə bitdikdən sonra siyasi prosesin, nəqliyyat və iqtisadi əlaqələrin bərpası üçün əsaslar var, türk və erməni tərəfdaşlarımız münasibətləri normallaşdırmaq üçün səylərini yeniləsələr, məntiqli olardı. Onlara ən fəal şəkildə dəstək verməyə hazırıq”, - deyə o bildirib.
Və bir neçə gün əvvəl "Moskvanın Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşdırılması üçün mümkün səylərə töhfə verməyə hazır olması" barədə Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Maria Zaxarova da danışdı.
Maraqlıdır, Moskva bu bəyanatlarda nə dərəcədə səmimidir? Axı Ermənistanla Türkiyə arasındakı münasibətlərin tam normallaşması təbii olaraq Ermənistanla Azərbaycan arasında qalan ziddiyyətlərin həllini nəzərdə tutur. Və hər şey belə getsə, nəticədə Ermənistan bütün qonşuları ilə sıfır problem yaşayacaq.
Bu da öz növbəsində çox məntiqli bir sual doğurur: Ermənistanın Gümrüdəki 102-ci Rusiya bazasına və Türkiyə ilə sərhəddə yerləşən Rusiya Sərhəd Qoşunlarına, həmçinin Qarabağda rus sülhməramlılarına ehtiyacı varmı? Yəni bu münasibətlərin normallaşması ilə Kreml onun vasitəsi ilə Ermənistana və Azərbaycana təzyiq rıçaqlarını, hərbi varlığını itirir. Bu, onun maraqlarına uyğundurmu? Bundan sonra Cənubi Qafqazda yalnız Abxaziya və Cənubi Osetiya Moskvanın nəzarətində qalacaq, amma hətta onlar belə, bu və ya digər dəyişikliklərdən sonra uzun müddət qalmayacaq. Bəs onda Lavrovun ritorikası nəyə hesablanıb?
AYNA mövzunu beynəlxalq məsələlər üzrə tanınmış siyasi şərhçilərlə müzakirə edib.
Gürcüstan Strateji Təhlil Mərkəzinin (GSAC) aparıcı eksperti Gela Vasadze:
“Gəlin baxaq, biz hansı normallaşmadan danışırıq. Aydındır ki, hətta diplomatik əlaqələrin qurulması və səfirliklərin açılması heç bir şəkildə İrəvanla Ankara arasında tamhüquqlu tərəfdaşlıq əlaqələrinə səbəb olmayacaq. Hətta bu ilk addımdan nə qədər uzağıq.
Çox güman ki, normallaşma obyektiv olaraq Moskva üçün faydalı olan nəqliyyat kommunikasiyalarının açılması deməkdir. Axı Gümrüdən Qarsa gedən bir dəmir yolu dəhlizi açılsa, həm Bakı-Tbilisi-Qars (BTQ) dəmir yoluna, həm də Ermənistan üzərindən Naxçıvana və Türkiyəyə gedən dəhlizə alternativ yaradacaq. Yəni Azərbaycanı Türkiyə ilə birləşdirən üç yoldan ikisi Moskvanın nəzarətində olacaq və Rusiya üçün Gümrüdən keçən yol Meğridən keçən yoldan daha qısadır.
BTQ-dən danımaq istəmirəm, çünki Moskvanın məqsədi ümumiyyətlə yüklərinin bu dəhliz boyunca hərəkətini istisna etməkdir.
Ərdoğan üçün bu, həm də yaxşı bir seçkiqabağı addımdır - Ermənistanla münasibətlərin normallaşması prosesini nəzərdə tuturam. Üstəlik, bu cür normallaşmadan imtina etmək üçün heç bir rəsmi səbəb yoxdur. İşğal olunmuş rayonların çoxu artıq Azərbaycanın nəzarəti altında geri dönüb və Qarabağın qalan hissəsi bu gün Rusiya Federasiyasının məsuliyyət zonasıdır.
Və nəhayət, Moskvada rus ordusunun Ermənistanda olmasının erməni xalqının və dövlətinin varlığı məsələsi olduğunu göstərmək üçün hər zaman güclü rıçaqlar var. Bu sahədə onlar çox böyük ustadlardır”.
Türkiyənin Kahramanmaraş Sütçü İmam Universitetinin professor, politoloq Toğrul İsmayıl:
"Birincisi, deməliyəm ki, müharibənin bitməsi Ermənistanın Türkiyə və Azərbaycanla münasibətlərinin dərhal normallaşması demək deyil. Tam normallaşması üçün Ermənistan həm Türkiyənin, həm də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımalıdır. Əlavə olaraq, Türkiyə ilə əlaqədar sözdə “soyqırımı” iddialarından əl çəkməlidir.
Düşünürəm ki, Lavrovun və bundan əvvəl Azərbaycan tərəfinin və rəsmi Ankaranın bu bəyanatları sülh və əməkdaşlıq təklifi ilk növbədə Ermənistanın xeyrinədir. Ölkələrimizlə münasibətləri yaxşılaşdırmaqla Ermənistan dövləti sadəcə normal hala gələcək və bütün istiqamətlərdə inkişaf etməyə başlayacaq ki, bu da bütün bölgədəki vəziyyəti sabitləşdirməyə xidmət edəcək.
Ancaq Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin yaxşılaşmasının Rusiya hərbi bazasının Gümrüdən çıxarılmasına səbəb olacağını düşünmək tamamilə doğru deyil, çünki onların varlığı İrəvanla Moskva arasındakı münasibətlərə aid olan tamamilə fərqli bir mövzudur.
Amma düşünürəm ki, Ermənistanla Türkiyə və Azərbaycan arasındakı münasibətlərin yaxşılaşması Rusiyanın da xeyrinədir. Axı münaqişələr həll olunacaq və Rusiya Ermənistanın hərbi tərəfdaşı, eyni zamanda bölgədə müstəqil oyunçu olaraq qalacaq. Hesab edirəm ki, Qarabağ məsələsi indiki mərhələdə Rusiyanın özünün Cənubi Qafqazda sərbəst hərəkət etməsinə mane olur, ilk növbədə təcavüzkarı dəstəkləyən ölkə imicinə malik olması səbəbindən.
Moskva bu sülhün gəlməsinə nə dərəcədə hazırdır? Lavrov-Zaxarovanın ritorikası tez-tez dəyişir və bu da Rusiyanın özünün bölgədəki addımlarından o qədər də əmin olmadığını göstərir. Necə davam edəcəyini bilmir, çünki Cənubi Qafqazda 30 il ərzində formalaşmış qüvvələr nisbəti dəyişdi. Yeni problemlər və suallar ortaya çıxdı və burada fərqli bir ritorikaya ehtiyac var.
Rusiya bu şəraitdə nə dərəcədə obyektiv hərəkət etməyə hazırdır? Bilmirəm, amma ümid edirəm ki, hazırdır, çünki bu, onun maraqlarına uyğundur.
Əminəm ki, Türkiyə və Azərbaycan bu məsələlərdə çox səmimidir. Bütün çətinliklərə baxmayaraq, Ermənistana sülh təklif edirlər. İndi hər şey Ermənistanın seçimindən asılıdır”.