Rusiya - Ukrayna münaqişəsi həlledici mərhələyə çatıb: bir yanda əks-hücumun uğursuzluğu, digər yanda Qərbin diqqətinin Yaxın Şərqə yönəlməsi
Moskva və Kiyev Volodimir Zelenskinin və Ağ Evin etirazlarına məhəl qoymadan Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Ali Baş Komandanı Valeri Zalujnı və Rusiya Federasiyası Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargah rəisi Valeri Gerasimov səviyyəsində gizli sülh danışıqları aparır. Bu fikirlər amerikalı jurnalist, “Pulitzer” mükafatı laureatı Seymur Herşin “Substack” platformasındakı məqaləsində ABŞ administrasiyasındakı mənbələrə, eləcə də Ukrayna hökumətindəki vəziyyətlə tanış olan amerikalılara istinadən bildirilir.
“Bu danışıqların arxasında duran qüvvə Vaşinqton və ya Moskva deyil, Bayden və ya Putin deyil, müharibədə vuruşan iki yüksək rütbəli general – Rusiyadan Valeri Gerasimov və Ukraynadan Valeri Zalujnı idi”, - deyə o, “Substack”dəki bloq yazısında yazıb.
Herşin bir rəsmiyə istinadən qeyd etdiyi kimi, Amerika administrasiyasında “əsas amerikalı fiqurların” Zalujnını danışıqlar qərarına sövq etdiyinə heç bir şübhə yoxdur: “Amerika rəsmisi deyib ki, Zelenski başa düşməyə məcbur edilib: bu problemi o yox, hərbçilər həll edəcək və danışıqlar onunla və ya onsuz davam edəcək”.
Onun sözlərinə görə, Krımın, “DXR”, “LXR”, Xerson və Zaporojye vilayətlərinin Rusiyanın nəzarətində saxlanılması və hazırkı cəbhə xətti boyunca sərhədin mühafizəsi məsələsinə baxılır. Müqavilə, jurnalistin fikrincə, Prezident seçkilərinin Rusiyanın nəzarətində olan ərazilərdə keçiriləcəyini nəzərdə tutur.
Eyni zamanda Herş qeyd edib ki, Moskva Ukraynanın NATO-ya üzvlüyünə mane olmayacaq, bir şərtlə ki, Alyansın qoşunları Ukrayna torpaqlarında olmasın. Bundan əlavə, Şimali Atlantika Alyansına Ukraynada hücum silahlarının yerləşdirilməsi qadağan ediləcək.
Yeri gəlmişkən, Ukrayna Prezidenti Zelenski özü “Associated Press”ə müsahibəsində Rusiya ilə danışıqların lehinə “Qərbdən səslər eşidilir” deyib.
Ola bilərmi ki, sözügedən hərbi liderlər artıq sülh danışıqları aparırlar? Hazırkı şəraitdə bunun ehtimalı nə qədərdir? Əgər fərz etsək ki, generallar razılığa gəliblər, o zaman tərəflərin növbəti addımları necə olmalıdır? Zelenski, Rada və Ukrayna cəmiyyəti Zalujnıdan gələn belə xəbərləri necə qəbul edəcəklər? Gerasimova gəlincə, o, təbii ki, yalnız Putinin icazəsi ilə belə danışıqlara gedə bilər.
AYNA mövzunu tanınmış əcnəbi ekspertlərlə müzakirə edib.
Ukraynalı təhlükəsizlik məsələri üzrə araşdırmaçı, Demokratik Təşəbbüslər Fondunun hərbi analitiki Taras Jovtenko:
“Moskvanın başlatdığı (və strateji cəhətdən itirdiyi) müharibəyə son qoymaq üçün Ukrayna ilə Rusiya arasında mümkün danışıqlar mövzusu əsas mövzular siyahısında birinci yerdədir. Artıq bir müddətdir ki, Kremldən bu yöndə təbliğat aparılır.
Bu mövzu müxtəlif səviyyələrdə və müxtəlif platformalarda fəal şəkildə təbliğ olunur: Rusiyanın ən yüksək hərbi və siyasi rəhbərliyinin rəsmi bəyanatlarından tutmuş, həm Ukraynanın, həm də onun Qərb müttəfiqlərinin informasiya və daxili siyasi məkanına sızdırılmalara qədər.
Ukraynada bu mövzu dolayısı ilə bir neçə rəvayət əsasında formalaşdırılır ki, bunların da açarı Prezident Zelenski ilə Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Baş Komandanı general Zalujnı arasında iddia edilən münaqişə haqqında mifdir. Bu qarşıdurmanın fonunda Zelenskinin generalın artan populyarlığı və onun mümkün (lakin təsdiqlənməmiş) siyasi ambisiyaları ilə bağlı narahatlığı dayanır. Bütün bunlar Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin yay-payız əks-hücumundan baş tutmamış siyasi gözləntilərlə daha da ağırlaşır.
Obyektiv olaraq hərbi və siyasi rəhbərlik arasında bu cür ziddiyyətlər istənilən ölkə, xüsusən də müharibə edən ölkə üçün mütləq normadır. Döyüş xəritəsinə baxan siyasətçi siyasi dividendləri və riskləri görür, hərbi peşəkar isə hər birinin taktiki və ya əməliyyat səviyyəsində özünəməxsus vəzifəsi olan, vahid strateji planla birləşdirilən hərbi əməliyyatlar toplusunu görür. Bu cür uyğunsuzluqlar ümumi qəbul edilmiş normadır.
Lakin siyasətçilər və hərbçilər arasında məhz bu uyğunsuzluqlar (1) Ukrayna hərbi-siyasi rəhbərliyində və cəmiyyətində parçalanmaya və (2) Ukrayna ilə onun Qərb müttəfiqləri arasında fikir ayrılıqlarına yönəlmiş Rusiya təbliğatının hazırkı dağıdıcı narrativlərini əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirə bilər.
Məhz Kreml üçün Zelenski-Zalujnı xətti boyunca münaqişə ideyasını Ukraynanın əsas müttəfiqlərinə, ilk növbədə ABŞ-a çatdırmaq son dərəcə vacibdir. Bunun üçün Kreml öz təsir agentlərindən (və sadəcə olaraq boş “faydalı axmaqlardan”) istifadə edir ki, onlardan biri də cənab Herş ola bilər.
Onun bu yolda şüurlu və peşəkar şəkildə Putinin təbliğatını aparması ilk dəfə deyil. “Şimal axını”nda terror aktı ilə bağlı onun ifadələrini xatırlayın.
Beləliklə, biz Kremlin öz hibrid və təbliğat vasitələrindən istifadə etmək üçün getdikcə daha çox səy göstərdiyini görürük, çünki onun effektivliyi əslində Kremlin Ukraynadakı döyüş meydanında tam hərbi fiaskodan qaça bilməyəcəyini və bununla da nəhayət hər hansı bir arzunun bütün qalıqlarını dəfn edə biləcəyini müəyyən edir. Putin rejiminin qan üzərində “qurmağa” çalışdığı, guya “yeni dünyada” “geosiyasi üstünlük” arzusu bu prosesdən birbaşa asılıdır”.
Amerikalı politoloq Endryu Korıbko:
“Rusiya ilə onun opponentləri - istər Ukrayna, istərsə də Qərb arasında gizli danışıqları istisna etmək olmaz, hətta onların məzmunu və tərkibi fərqli, Herşin bildirdiyi kimi olmasa belə.
Ukrayna münaqişəsi ötən yay əks-hücumunun uğursuzluğundan, ABŞ Konqresində çıxılmaz vəziyyətə düşməsindən və Qərbin demək olar ki, bütün siyasi və hərbi diqqətini kəskin şəkildə başqa yerə yönəldən İsraillə HƏMAS arasında son müharibədən sonra həlledici mərhələyə çatıb.
Son bir ay ərzində Qərb və Ukrayna liderləri heç bir şeyin plana uyğun getmədiyinə işarə edərək, öz ictimaiyyətinə xəbərdarlıq siqnalları göndərirlər. Bunlara münaqişənin dalana dirəndiyini etiraf edən Ali Baş Komandan Zalujnı, bu yaxınlarda bütün cəbhə boyu istehkamların tikilməsinə göstəriş verən Zelenski və pis xəbərlərə hazırlaşmağa çağıran NATO rəhbəri Stoltenberq daxildir. Belə şəraitdə Moskva ilə hansısa gizli kanalın yaradılması təəccüblü deyil.
Yenə də, “Pulitzer” mükafatlı jurnalist kimi etimadına və münaqişə ilə bağlı əvvəlki reportajlarına baxmayaraq, Herşin son performansına tam etibar etmək üçün bir az tezdir. Bunun müəyyən dərəcədə həqiqət olduğuna inanmaq cazibədar olsa da, heç kim yazılanları təbii qəbul etməməlidir. Əksinə, onun hesabatının əhəmiyyəti ictimaiyyətin bu münaqişə ilə bağlı gözləntilərini və düşüncə proseslərini dəyişdirməkdədir ki, bu da onları mümkün siyasi kompromisə hazırlamağa kömək edir.
Bunun nə vaxt baş verə biləcəyini, təfərrüatları bir yana qoysaq, heç kim dəqiq deyə bilməz. Bununla belə, istisna etmək olmaz ki, hansısa atəşkəs yolu ilə təmas xətti boyunca münaqişə dondurulsun, bu isə heç bir tərəfin ərazi iddialarından əl çəkməyəcəyi anlamına gəlir. Koreya modelinə əməl etməklə hər bir tərəf öz yerli seçiciləri ilə “simasını xilas edə” və eyni zamanda sülhün davam edib-etməməsindən asılı olmayaraq, sülhdən faydalanmağa davam edə bilər”.