İqtisadçı ekspert: “Uçot dərəcəsinin aşağı salınması əks proseslərə gətirib çıxaracaq”
Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) bütün dünya mərkəzi banklarının yüksək dərəcələri fonunda ölkədə faiz dərəcəsini aşağı salıb. Pul siyasətinin sərtləşdirilməsi üzrə qlobal tendensiya inflyasiyanın yüksək səviyyəsi ilə izah edilir, lakin AMB inflyasiya gözləntilərinə əsasən, yerli pul-kredit orqanları bu problemin üç il ərzində həllini tapacağını düşünürlər.
AMB uçot dərəcəsini azaltmaqla yanaşı, inflyasiya proqnozlarını da aşağı salıb. Azərbaycan tənzimləyicisi bu il illik inflyasiyanı 4,3%, 2025-ci ildə isə 3,4%-ə qədər azalacağını proqnozlaşdırır.
“Sentyabrın sonunda Azərbaycanda inflyasiya 5,1%-ə qədər azalıb ki, bu da 2022-ci ilin sentyabr ayındakı pik göstəricidən (15,6%) 3 dəfədən çox aşağıdır. Hesablamalarımıza görə, inflyasiyanın azalmasına təsir edən tendensiyalar güclənəcək. Nəticədə, 2023-cü ilin sonuna inflyasiya (illik) 4,3% təşkil edəcək”, – deyə Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsi ilə bağlı açıqlamasında qeyd olunur.
Onun proqnozlarına görə, inflyasiya gələn il 5,3%-ə qədər sürətlənəcək, lakin 2025-ci ildə 3,4%-ə qədər yavaşlayacaq: “Ümumiyyətlə, ortamüddətli dövr üçün (2023-2025-ci illər) oktyabr ayı üzrə proqnozlarımıza əsasən, Azərbaycanda illik inflyasiyanın səviyyəsi Mərkəzi Bankın müəyyən etdiyi hədəf dəhlizində, yəni 4±2% səviyyəsində olacaq”.
Bu arada hökumətimizin daxili qiymətləri sürətləndirən amil kimi göstərdiyi qlobal inflyasiya yüksək səviyyədə qalmaqda davam edir. Dünya Bankı son vaxtlar dünyada yüksək inflyasiya, xüsusən də ərzaq məhsullarının qiymətlərinin qalxması ilə bağlı məlumat verib: “Ərzaq məhsullarının qiymət artımı real ifadədə 170 ölkədə ümumi inflyasiyanı 77% ötüb. Dünya Bankının hesabatına görə, aşağı gəlirli ölkələrdə 57,1%, aşağı-orta gəlirli ölkələrdə 83%, yuxarı-orta gəlirli ölkələrdə 59% və yüksək gəlirli ölkələrin 64,3% -də aylıq inflyasiyanın 5%-dən yuxarı artımı müşahidə olunur".
Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin hesabatlarında da qiymət artımının kifayət qədər yüksək templərindən danışılır. Yerli Statistika İdarəsi bu ilin üç rübü üçün ikirəqəmli inflyasiyanın olduğunu açıqlayıb - yanvarın sentyabr ayı üçün istehlak qiymətləri indeksi 11%-ə düşüb. Dövlət Statistika Komitəsinin hesablamalarına görə, ərzaq məhsulları daha sürətlə bahalaşır. Bu ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində ərzaq məhsullarının orta illik qiymət artımı 12,4 faiz, qeyri-ərzaq mallarının qiymətlərində 10,1 faiz, əhaliyə göstərilən ödənişli xidmətlərin qiymətlərində 9,6 faiz təşkil edib. Bununla yanaşı, sentyabr ayında illik inflyasiya səviyyəsi (2023-cü ilin sentyabr ayı göstəricisinin 2022-ci ilin sentyabr ayına nisbəti) 5,1%-i ötməyib.
Analitiklərin fikrincə, manatın tədavül sürəti də yüksək inflyasiyadan xəbər verir. Mərkəzi Bankın məlumatına görə, oktyabrın 1-nə milli valyutanın tədavül məzənnəsi 3,65 bənd təşkil edib. Bu, sentyabrın 1-i ilə müqayisədə 0,10 bənd (2,7), yanvarın 1-i ilə müqayisədə 0,37 bənd (9,2), ötən ilin oktyabrın 1-i ilə müqayisədə (0,7%) 1,07 bənd (22) azdır.
Mövzunu AYNA-ya şərh edən iqtisadçı ekspert Pərviz Heydərovun fikrincə, manatın məzənnəsinin zəifləməsi inflyasiya və qiymətlərin artması ilə izah edilib: “Son illər inflyasiyanın səviyyəsi yüksək olub. Ona görə də Mərkəzi Bank sərt kredit siyasəti aparırdı və bunun əsas göstəricisi Mərkəzi Bankın mərkəzləşdirilmiş kredit resursları əsasında müəyyən etdiyi uçot dərəcəsinin səviyyəsi idi. Bunun fonunda nağd pul dövriyyəsinin sürətində azalma müşahidə olunub. Adətən yüksək işgüzar aktivlik şəraitində pul dövriyyəsinin sürəti artır”.
Onun sözlərinə görə, tənzimləyici inflyasiya proseslərini tənzimləmək üçün faiz dərəcəsini artırmalı olub və pul siyasətinin sərtləşdirilməsi pul dövriyyəsinin sürətinin qaçılmaz zəifləməsinə gətirib çıxarıb: “Müvafiq olaraq, uçot dərəcəsinin aşağı salınması əks proseslərə gətirib çıxaracaq”.
AMB-nin uçot dərəcəsinin aşağı salınması ilə bağlı qərarına qayıdaraq, müstəqil analitiklərin fikrincə, bu alət kommersiya banklarının məzənnələrinə təsir etmir və buna görə də birbaşa rolunu yerinə yetirmir. Onların fikrincə, banklar Mərkəzi Bankın ucuz kredit resurslarından praktiki olaraq yararlana bilmirlər. Bunu AMB-nin açıqladığı statistik məlumatlar sübut edir. Aprelin sonuna yerli bankların Mərkəzi Bankdan cəlb edilmiş vəsaitlərinin həcmi 108,6 milyon manat təşkil edib. Bu isə bankların öhdəliklərinin cəmi 0,3%-ni təşkil edir. Ona görə də tənzimləyici uçot dərəcəsini qaldırdıqda və ya aşağı saldıqda (verdiyi kreditləri baha və ya ucuzlaşdırdıqda) onun bazara təsiri hiss olunmur.