“Ermənistanın yeni rəhbərliyinin formalaşması prosesi uzanarsa və gözləməkdən bezən Azərbaycan Zəngəzur dəhlizi məsələsini güc yolu ilə həll etməyə başlayarsa, bu, yeni bir müharibəyə səbəb olar”
Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrov Bir neçə gün əvvəl Bakıda səfərdə olarkən, azərbaycanlı həmkarı Ceyhun Bayramov təkbətək görüş keçirdi. Ardınca mətbuata açıqlamalar oldu.
Bayramovun verdiyi məlumata görə, görüşdə 10 noyabr Üçtərəfli Atəşkəs Bəyanatının (ÜAB) icrası müzakirə olunub: “Azərbaycan tərəfi bu bəyanatın vəziyyətin normallaşması və inkişafı üçün kifayət qədər şərt kimi bölgədə yeni reallıqlar yaratmaq üçün zəmin olduğunu düşünür. Azərbaycan müqavilədəki öhdəliklərinə görə cavabdehdir”.
Azərbaycanlı nazir qeyd edib ki, rəsmi Bakı çoxsaylı birtərəfli addımlar atsa da, İrəvandan konstruktiv yanaşma görmür: “Erməni tərəfi üçtərəfli prosesə mane olur. Bu cür davranış bölgədəki vəziyyətin normallaşmasına xidmət etmir. Müqavilələrin pozulmasının ən dəhşətli faktı erməni hərbçilərinin Azərbaycan ərazisinə soxulması cəhdidir. Bu da Azərbaycan vətəndaşlarının öldürülməsi ilə nəticələnib. Terror qruplaşmasının bir hissəsi məhv edildi və hazırda qrupun digər üzvləri ilə bağlı istintaq tədbirləri davam etdirilir. Eyni zamanda, Azərbaycan beynəlxalq humanitar hüququn bütün normalarına əməl edir”.
“Beləliklə, bir çoxlarının, Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin nümayəndələri də daxil olmaqla, həbsdə olan erməni hərbçiləri ilə təmas imkanı var, onların ailə üzvləri ilə əlaqələri var. Amma bu münasibət Azərbaycan əsirlərinə tətbiq edilməyib. Üstəlik, Ermənistan minalanmış ərazilərin xəritələrini verməkdən imtina edərək hərbi cinayətlər törətməyə davam edir - baxmayaraq ki, bu, üçtərəfli bəyanatda nəzərdə tutulub”, - deyə Azərbaycan XİN başçısı bildirib.
Onu da qeyd edib ki, Birinci Qarabağ müharibəsindən bəri itkin düşən 4 min Azərbaycan vətəndaşı haqqında da məlumat yoxdur.
Sergey Lavrov öz növbəsində, İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra bölgədəki vəziyyətin daha da normallaşdırılmasının açarının ÜAB-ın bütün razılaşmalarına əməl olunması olduğunu söyləyib. 2020-ci ilin noyabrında əldə olunan razılaşmanın vəziyyəti həll etmək üçün lazım olan hər şeyi özündə cəmləşdirdiyini və bölgənin inkişafını əngəlləyən, təxminən 30 ildir bloklanmış kommunikasiyaların deblokadasına yönəldiyini vurğulayıb.
Bundan əlavə, Lavrov qeyd edib ki, Rusiya sülhməramlı kontingenti Azərbaycan tərəfi ilə sıx təmasda işləyir. “Ümumiyyətlə, onların işlərini müsbət qiymətləndiririk. Dinc bir həyatın bərpasına kömək edirlər”.
Rusiya XİN rəhbərinin sözlərinə görə, Moskva çox məhsuldar çalışan üç ölkənin Baş nazir müavinləri səviyyəsində üçtərəfli qrupun işini yüksək qiymətləndirir: “Yaxın gələcəkdə bu işin nəticələrini görəcəyimizə inanmaq üçün bütün əsaslarımız var”.
Ceyhun Bayramov əlavə edib ki, bölgənin kommunikasiyalarının deblokdası məsələsinə daha çox diqqət yetirilməlidir: “Bölgədə hazırlıq işləri olduqca intensivdir. Artıq üçtərəfli işçi qrupunun sədrlərinin himayəsi altında altı iclası keçirilib. İşin həcmi çox böyükdür və mütəxəssis alt qrupları bu məsələlər üzərində işləyir. Məlumata görə, bəzi məsələlərdə digərlərindən daha çox irəliləyiş var”.
Lavrov da qeyd edib ki, əlaqələrin blokdan çıxarılması məsələsində maraqlı tərəflər təkcəz Azərbaycan və Ermənistan deyil: “Qonşu ölkələr - Rusiya, Türkiyə və İran da bu işdə maraqlıdır. Bu yaxınlarda İrəvanda minalanmış ərazilərin xəritələri məsələsi müzakirə edildi. Bütün humanitar məsələlər mümkün qədər tez həll olunmalıdır. Bu, ölənlərin cəsədlərinin, itkinlərin və mina xəritələrinin qaytarılmasına da aiddir. Bu məsələ İrəvanda müzakirə edildi. İlkin addımlar atılıb. Məsələnin tezliklə həll olunacağına ümid edirik”.
Bu çıxışlar iki sual doğurur: Birincisi, Lavrovun Bakıdakı görüşlərinin nəticələri necə qiymətləndirilə bilər? İkincisi, onlardan Moskvanın bəzi məsələlərdə İrəvana təzyiq göstərəcəyi qənaətinə gələ bilərikmi?
AYNA-nın suallarını tanınmış rusiyalı politoloq, “PolitRUS” ekspert-analitik şəbəkəsinin qurucusu Vitali Arkov cavablandırıb:
“Lavrovun Moskvanın tərəfdaşları olan Cənubi Qafqaz dövlətlərinə səfəri ümumilikdə səmərəlidir. Qeyd etmək vacibdir ki, cənab Lavrovun Bakı səfərindən əvvəl Rusiya və Azərbaycan prezidentləri Vladimir Putin və İlham Əliyev arasında rəsmi olaraq xalqların ümumi Qələbəsinin 76-cı ildönümü münasibətilə qarşılıqlı təbriklərə həsr olunmuş telefon danışığı oldu. Böyük Vətən müharibəsi mövzusunda danışan Rusiya və Azərbaycan rəhbərlərinin bundan daha geniş aktual məsələlərə toxunduğunu başa düşürük.
Xatırladaq ki, hazırda bölgədə bir çox cəhətdən Bakı və İrəvanla sıx dialoq şəraitində Moskvanın Madrid prinsipləri və Kazan razılaşmaları əsasında dərindən işləyib yekunlaşdırdığı “Lavrov planı” həyata keçirilir. Təəssüf ki, Ermənistanın əvvəlki və hazırkı rəhbərliyinin günahı üzündən bu proses 2020-ci ilin payızında baş verən hərbi hadisələrlə başladıldı - baxmayaraq ki, uzunmüddətli Qarabağ münaqişəsini müstəsna şəkildə sülh yolu ilə həll etmək üçün real şans var idi.
Rəsmi İrəvan tərəfindən Moskvanın yenidən başlatdığı və İkinci Qarabağ müharibəsini dayandırmağa imkan verən ÜAB-ın bütün müddəalarının icrasında təxirə salınmasına gəlincə, bunun obyektiv izahı var - Ermənistanda erkən parlament seçkiləri. Baş nazir Nikol Paşinyanın Bakının tələb etdiyi müqavilə bəndlərini yerinə yetirməsi İrəvanda hökumətin əsas rəqibləri (Ermənistanın keçmiş Prezidenti Robert Köçəryanın rəhbərlik etdiyi “Qarabağ klanı”) tərəfindən və erməni cəmiyyətinin əhəmiyyətli bir hissəsi tərəfindən az qala “xəyanət” kimi yozulur. Elə Paşinyanın bu müqaviləni imzalaması da eyni qəbul edilir.
Beləliklə, ən azı iyunun 20-dək və əslində - Ermənistanın yeni hökumətinin qurulmasına və Ermənistan Parlamenti tərəfindən Baş nazir seçilməsinə qədər bu məsələ həqiqətən həll olunmayacaq. Məsələ nəticələrlə razılaşmayan siyasi prosesin əsas partiyalarından birinin sonrakı kütləvi etirazları olmadan və yalnız bir turdan ibarət olsa, daha da sürətlənə bilər.
Ermənistanın yeni rəhbərliyinin formalaşdırılması prosesi uzanarsa və qonşularının siyasi sabitliyini gözləməkdən bezən Azərbaycan rəhbərliyi Zəngəzur dəhlizi məsələsini güc yolu ilə həll etməyə başlayarsa, bu, böyük ehtimalla, iki ölkə arasında yeni bir hərbi qarşıdurma yarada bilər. Çünki bu, İrəvandakı “müharibə partiyası” - revanşist siyasətçilər və “Qarabağ klanı”nın erməni generalları arasındakı nümayəndələri üçün əlverişli bir bəhanə olacaq.
İrəvanın minalanmış ərazi xəritəsinin verilməsi prosesini uzatmasına gəlincə, burada iki versiya var:
Birincisi realdır: İrəvan bir qrup erməni təxribatçı ilə münasibətdə Bakının mövqeyinə oxşar şəkildə “cavab verir”. Bakı onları əsir saymaqdan haqlı olaraq imtina edir və ÜAB-ın pozulması faktının tanınması halında İrəvana verilməsinə razı ola bilər. Bununla birlikdə İrəvan, bu hərbçilərin ÜAB imzalandıqdan sonra hərbi əməliyyat apardıqlarını və bu səbəbdən beynəlxalq hüquqa görə “hərbi əsirlər” kateqoriyasına daxil olmadığını qəbul etməkdən imtina edir. Cənab Paşinyanın manevr üçün bir “boşluğu” var: bu hərbi əməliyyatı fərdi bir zabitin və ya bir qrup zabitin özbaşınalığına yazmaq və onu nümayişkaranə şəkildə cəzalandırmaq olar. Ancaq Paşinyanda açıq-aydın, erməni hərbçilərinin cavab olaraq susqunluqlarını pozacağı və Baş Qərargahla “İsgəndər”lə yaşanan qalmaqalın təkrarlanacağı qorxusu var və bu da son nəticədə Paşinyan və komandasının nüfuzuna ciddi təsir göstərir. 20 iyun seçkilərindən əvvəl bu, Paşinyan üçün bir daha güclü siyasi zərbə olacaq.
İkincisi konspiroloji versiyadır: həm Ermənistan rəhbərliyində, həm də Silahlı Qüvvələrində və hətta daha çox sözdə “Dağlıq Qarabağın Müdafiə Ordusu”nda davam edən xaosu nəzərə alsaq, tamamilə bütün minalanmış ərazilərin xəritələrinin qorunub-saxlanılmadığı istisna edilə bilməz. Ola bilər ki, ayrı-ayrı ərazilər üçün belə xəritələr ümumiyyətlə tərtib edilməyib”.