Ukraynalı döyüşçü: “Tarlalarda rus əsgərlərinin cəsədləri uzanıb, heç vaxt onu dəfn etmək üçün evələrinə aparmırlar”
“Sərhədin o tayındakı cəmiyyət bütün bunları normal qəbul edir. Necə ola bilər ki, on minlərlə insan yoxa çıxıb, heç kimin vecinə deyil?”
Ukraynanın Ujqorod Milli Universitetinin dosenti Viktor Troşki dinc həyatında riyaziyyatdan dərs deyirdi. Amma Rusiyanın Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı işğalının ilk günlərindən cəbhə xəttinə yollanıb, hələ də cəbhədədir. UNİAN-a müsahibə verən əsgər heç bir təcrübəsi olmadan necə artilleriyaçı olduğunu, hazırda cəbhədəki vəziyyət haqqında danışıb. AYNA döyüşçü dosentin müsahibəsini istinadla təqdim edir:
- Viktor, genişmiqyaslı müharibə başlamazdan əvvəl nə edirdin?
- Zakarpatiyanın Ujqorod şəhərində anadan olmuşam. Kiyevdə aspiranturada oxuduğum bir neçə il istisna olmaqla, demək olar ki, həmişə burada yaşamışam. Mənim macar köklərim var, macar dilində sərbəst danışıram. Genişmiqyaslı işğal hücumundan cəmi bir neçə ay əvvəl, 2021-ci ilin oktyabrında Ujqorod Milli Universitetinin Ukrayna-Macarıstan Təhsil və Elm İnstitutunun Fizika-Riyaziyyat Fənləri Kafedrasında dosent sertifikatı aldım. Kafedrada işləyirdim, eyni zamanda institutun elmi işlər üzrə direktor müavini vəzifəsində çalışırdım. Formal olaraq, mən hələ də vəzifəmdə qalıram, amma hələlik müəllimlik haqqında sadəcə xəyal edirəm. Hazırda başqa bir işim var – Vətənimin müdafiəsi.
- Necə oldu ki, heç bir hərbi təcrübəsi olmayan şəxs Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin bütün cəbhə xətti boyunca, qaynar nöqtələrdə döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirən ən məşhur briqadalarından birində artilleriyaçı oldu?
- Bir anlıq o dəhşətli 24 fevrala qayıdacağam. Həmin gün sanki bütün bunlar yuxu idi, 21-ci əsrdə belə bir şey ola bilməz... Amma fevralın 25-i səhər yuxudan oyandım və aydın başa düşdüm ki, problem tez həll olunmayacaq. Bir neçə gün daha fikirləşdim. Ukraynanın müdafiəsinə getmək qərarımı ailəmə necə deyəcəyimi düşünürdüm. Müharibəyə getməklə bağlı heç bir tərəddüdüm yox idi, sadəcə ailəmə necə izah etməyin yolunu axtarırdım.
Nəhayət, Ujqoroddakı Hərbi Komissarlığa üz tutdum, bilik və imkanlarımı dedim və müharibədə necə faydalı ola biləcəyimi soruşdum. Həmin gün hərbi idarədə olan zabit artilleriya qoşunlarına qoşulmağı təklif etdi. Xəbərdarlıq etdim ki, mənim heç bir təcrübəm yoxdur.
- Orduda xidmət etməmisiniz, bəs universitetdə hərbi kafedra yox idi?
- Heç vaxt əlimə avtomat belə tutmamışam. Hətta məktəbdə “Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı” fənni tədris olunanda da silaha marağım olmayıb. Bir dəfə bizi atəş açmaq üçün poliqona aparmağı planlaşdırmışdılar, amma həmin gün yağış yağdı və biz sadəcə olaraq poliqona getmədik. Bunu Hərbi Komissarlıqda açıq dedim, amma cavabında eşitdim: “Yaxşı, iki sol əlin yoxdursa, onda sənə öyrədərik... Bəlkə də əksinə, sən bizə daha çox xeyir verəcəksən”. Beləliklə, mən artilleriyaya daxil oldum.
- Və siz artıq formalaşmış, tanınmış 128-ci “Transkarpat” briqadasındasınız...
- Mənim kimi yeni başlayanlara bir neçə gün təlim keçirildi: bizə avtomatı sökməyi, yenidən doldurmağı, nişan almağı göstərdilər. Və beləliklə qatara minib cəbhə xəttinə getdik. Əslində bilməli olduğumuz şeyləri yerində öyrəndik. Sadəcə bunun nə olduğunu başa düşmək lazımdır: cəbhə xətti piyada üçün başqa, artilleriyaçılar üçün başqadır.
- Başlanğıcda sizin üçün ən çətin olan nə idi?
- Çətinlik onda idi ki, situasiyaya çox da köklənmiş olmursan. Bu, müharibədir, ətrafda nə olduğunu və onunla necə davranacağını anlamaq çətindir. Hətta bunu təcrübəli əsgərlər də başa düşmürdülər ki, bu da müəyyən “mandraja” səbəb olur. Əvvəlcə əlimə hətta radionu da götürüb düyməni basa bilmirdim, barmağım titrəyirdi... Ancaq təxminən bir aydan sonra nə etdiyimi, tam olaraq necə və hansı nəticələrin ola biləcəyini başa düşdüm. İndi avtomatikdir: gecə oyanmaq - və siz hər şeyi tməli, hesabat verməlisiniz.
- İlk döyüşü xatırlayırsan?
- Əlbəttə, xatırlayıram. Ondan əvvəl biz tez-tez eşitməli olurduq ki, artilleriya haradasa ikinci eşelondadır. Elə ilk gecə dağıntılar oldu, anladıq ki, yox, düşmən eşalonu yaxındadır. Növbəti gecə yaxınlıqdakı küçədə bir düşmən tankı evləri dairəvi atəşə tutmağa başladı və başa düşdük ki, döyüş o qədər də uzaqda deyil. Sonra piyada bizə yaxınlaşdı və bizə dairəvi müdafiəyə keçməli olduğumuzu söylədi. Bu zaman yeni şok hissləri meydana çıxdı. Deyildi ki, telsizdən necə mükəmməl istifadə edəcəyinizi bilmirsiniz və burada artıq bir silah götürməlisiniz.
Ümumiyyətlə, əgər atıcı əlinə pulemyot götürməlidirsə, deməli, vəziyyət çox pisdir. Bu, artıq özünümüdafiə deməkdir, ya da mühasirəyə alındığınız deməkdir.
- Viktor, bizim artilleriya qoşunlarımız hazırda düşmənlə döyüşmək üçün hansı silahlardan istifadə edir? Bunlar hələ də sovet silahlarıdır, yoxsa artıq müasir xarici avadanlıqlar var?
- Düşünürəm ki, müxtəlif hissələrdə fərqlidir, amma bölməmizdə sovet tipli 2S1 özüyeriyən artilleriya qurğusundan istifadə edirik. Onların ilkin olaraq necə işləndiyi və s. bilirik.
- Müasir silahlarla döyüşdünüzmü? Fərqi hiss olunur?
- Biz tez-tez daha müasir qurğulardan istifadə edən digər bölmələrlə əməkdaşlıq edirik və onlar bizə deyirlər ki, onların müəyyən üstünlükləri var, çatışmazlıqlar da var. Lakin hamı bir məsələdə həmfikirdir - bütün məsələ mərmilərin mövcudluğundadır. Əgər kifayət qədər sayda qurğu varsa, o zaman hətta köhnə sovet texnikası da tapşırıqları yaxşı yerinə yetirə bilər.
- Yetərincə texnika, mərmi var, yoxsa qənaət etmək lazımdır?
- İstifadəyə dair qərarlar, vuruşların sayı və s. komandirlər tərəfindən verilir, əsgərlər tərəfindən deyil. Tez-tez elə gəlir ki, biz ora daha çox mərmi yağdıra bilərik, amma komandir başa düşür ki, bəlkə də burada bir az yavaşlamağa, sonra başqa bir vəziyyətdə daha güclü atmağa dəyər. Bu, əmr məsələsidir.
- Bu yaxınlarda kütləvi informasiya vasitələrində oxudum ki, Baxmut -yaxınlığında Ukrayna və Rusiya Federasiyasının artilleriya sistemlərinin nisbəti 1-dən 9-a, artilleriya atışlarının nisbəti isə gündə 20-30 minə qarşı 6-7 mindir. Bu nəhəng boşluğu müşahidə etmisiniz? Və siz necə düşünürsünüz, bəlkə bizim dəqiqliyimiz daha yaxşıdır?
- Bizim dəqiqliyimiz doğrudan da qat-qat yaxşıdır - statistik olaraq deyə bilərəm ki, dəqiqliyimiz ruslardan təxminən 6-7 dəfə artıqdır. Qoy bu mənim qiymətləndirməm olsun, amma müşahidə etdiyim budur.
Atışların sayına gəlincə, müharibənin lap əvvəlində, məncə, düşmənin atışlarının 10-12-yə nisbəti bizim atışlar 1-ə yaxın idi. Sonra həqiqətən lap çətin oldu. Sursat çatışmazlığının olduğu aydındır. İstinad etdiyiniz statistikaya gəlincə, hər şey ola bilər. Məncə, çox şey cəbhənin konkret bölməsindən asılıdır.
- Bizim dəqiqliyimiz nədən asılıdır, peşəkarlıqdan, döyüşçülərimizin motivasiyasından?
- Düşünürəm ki, ilk növbədə, söhbət Ukrayna kəşfiyyatının çox yaxşı işindən gedir. İkinci yerdə çox yaxşı nizam var. Üçüncüsü isə analitikadır: atdılar - dərhal təhlil edilir, əks atış edilir. Biz bu məlumatları müəyyən bir şəkildə sistemləşdirə və dəqiqliyi artıra bilərik və buna görə də müəyyən amillərə təsir edə bilərik.
- Sizcə artilleriyaçıların ən çox nəyə ehtiyacı var?
- Sursata. Buna tam əminəm.
- Hərbi sahədə riyaziyyat ixtisasınız sizə kömək edirmi? Yəqin ki, hər şeyi asanlıqla hesablayırsınız...
- Bunun nə qədər sirr olduğunu bilmirəm, amma indi çoxlu elektron proqramlar var - biz onlardan mülki həyatda olduğu kimi orduda da fəal şəkildə istifadə edirik. Bəzi məlumatları emal etməlisiniz. “Excel”də cədvəl yaradırsan və müxtəlif məlumatlarla asanlıqla işləyə bilirsən. Orduda çox şey avtomatlaşdırılıb...
Riyazi təfəkkür başqa şəkildə kömək edir - monitor ekranında gördüyümüz müxtəlif proseslərin niyə bu və ya digər şəkildə baş verdiyini başa düşməkdə, əgər nüanslar və ya uyğunsuzluqlar varsa, onları anlamaqda və s. Bunu başa düşmək mənim üçün daha asandır, riyaziyyat biliyi əlbəttə, faydalıdır.
Bu kontekstdə çox vacib məsələ statistikadır, lakin bunlar 10 mərmi atıldı, daha 15 mərmi atıldı kimi statistika deyil, müxtəlif növ hərəkətlər və nəticələr mənasında statistikadır. Bu məlumatları sistemləşdirəndə və təhlil etməyə başlayanda çox kömək edir. Axı hər şey, deyək ki, tsiklik olaraq baş verir: həm riyaziyyatda, həm orduda, həm də döyüşlərdə. Müəyyən statistik məlumatları götürərkən onları təhlil etməyə çalışın, sonra növbəti fürsətdə ehtimalları hesablayın və qərar qəbul edərkən onları nəzərə ala bilərsiniz.
Mən bu anlayışı keçən il, haradasa iyun-iyul aylarında anladım. 2014-cü ildə xidmət edən komandir mənə çox şeylər izah etdi, çox şey tətbiq etdi. Məhz o zaman məndə belə bir hiss yarandı ki, burada nəzəri olaraq bildiklərimizin haradasa aydın tətbiqi var.
İndiki müharibə manevr müharibəsidir, ona görə də bizim müdafiə qüvvələrimiz də daim manevr etməli olur, dərhal öz mövqeyindən geri çəkilmək adi hal deyil.
- Neçə dəfə mövqeləri, xüsusən də ağır texnikanın yerini dəyişmək lazımdır?
- Döyüş əməliyyatlarının ərazisi böyük bir ərazidir. Biz həqiqətən manevr edə bilən müdafiəni həyata keçiririk, bu, daim hərəkət etmək deməkdir. Dostlarımla bir dəfə il ərzində harada olduğumuzu saydıq və dəqiq xatırladığımız təxminən 23 yer oldu. Amma bu, iki ay əvvəl hesablama idi və o vaxtdan bir neçə dəfə yedəyişmə manevri edilib. Ancaq il ərzində 23 manevr o deməkdir ki, ayda ən azı iki dəfə yeri dəyişirik. Yerdəyişmə isə o deməkdir ki, hər şeyi qablaşdırmaq lazımdır, heç nəyi unutmamalısan, yaddan çıxarıb orada qoymamalısan. Eyni zamanda, bütün bölmələrin idarə edilməsi aydın şəkildə əlaqələndirilməli, bütün hərbi personal arasında əlaqə saxlanmalıdır.
- Zaman-zaman eşitmək məcburiyyətindəyik ki, işğaldan azad edilmiş rayonlarda ukraynalıların heç də hamısı azadlığa sevinmirlər, orada əməkdaşlıq edənlər, “Rusiya sülhü”nün tərəfdarları var. Sən belə insanlarla rastlaşmısan?
- Müxtəlif situasiyalar var, amma açıq düşmənçilik münasibəti görməmişəm. Xerson vilayətində biz işğalçı qoşunların olduğu əraziyə daxil olduq. İnsanlar sözün əsl mənasında qabağımıza qaçıb ağladılar, bizi öpdülər. Əllərindəki hər şeylərini bizə verməyə hazır idilər, baxmayaraq ki, çox vaxt əllərində heç nə olmur. Yadımdadır, soyuqlar başladı və yerli sakinlər özlərinin isinməyə heç bir şeylərinin olmamasına baxmayaraq, bizim üçün bağdakı ağaclarını kəsdilər ki, isitməyimizə nəsə olsun. Dedilər: “Odun götürün, isinin, meşələr minalanıb...”.
Məsələn, paltaryuyan maşınlarla bağlı xəbərlərdə gördüklərimizin çoxu absurd görünürdü. Amma bunun əyani şahidi olmuşam. Əllərimi yumaq üçün hamam otağına girdim, paltaryuyan maşının yerini boş gördüm. Soruşdum ki, paltaryuyan maşın haradadır? Cavab verdi ki, zirzəmidə gizlədiblər, götürülməsin deyə...”. Yaxud da insanlar ruslar tərəfindən oğurlanmasın deyə maşınlara xüsusi ziyan vurublar. Bütün bunları izləyəndə başa düşürsən ki, insanlar bunu ediblərsə, bu, səbəbsiz olmayıb. Azad edilmiş yaşayış məntəqələrinə daxil olanda çoxları bizə qorxu ilə baxdı, kimin gəldiyini anlamadılar. Amma ukraynalılar olduğumuzu biləndə çox sevindilər və bu sevinc səmimi idi.
- Yaşadığınız ən pis gün hansı gün olub?
- Döyüş yoldaşlarımı itirəndə.
- Xidmət müddətində sizə ən çox nə pis təsir etdi?
- Birincisi, yəqin ki, uşaqların orada yaşadıqları şərait pis təsir edir. Ümumiyyətlə, mərmilərin uçuşu altında qumla oynayan uşaqlara baxmaq çətindir... Biz qazmaxanada gizlənirik, onlar isə evlərdədirlər, çölə çıxırlar, gəlib yemək istəyirlər. .. 21-ci əsrdə, Avropanın mərkəzində uşaqlar gülləbaran altında yaşamağa, yemək axtarmağa məcburdurlar. Bu, çox kədərlidir!
Amma heyranedici məqamlar da var. Ümumiyyətlə, insanların öz doğma torpağa necə bağlı olması, qeyri-insani şəraitdə yaşaması, amma öz doğma yurdundan əl çəkməməsi heyranedicidir... Və onları müəyyən dərəcədə başa düşmək olar: orada doğulmusan, yaşamışsan və indi harasa qaçmaq çətindir.
Amma şəxsən məni ən çox sarsıdan Rusiya hərbçilərinin davranışıdır. Məcburiyyətlə irəliləyirlər - biz onları geri oturduruq. Geri qayıdırlar və onlarla çox qəddar davranırlar. Başa düşmürəm niyə buna dözürlər? Keçən gün mən artıq bu fikri bildirdim və təkrar edəcəyəm: komandirlərimiz bizimlə belə rəftar etsəydilər, biz ukraynalılar çoxdan onlara qarşı çıxmış olardıq. Ruslarda isə fərqlidir, onlar təhqirlərə dözürlər. Hətta onların qaçan əsgərini güllələyirlər və bu, tez-tez olur. Onların bircə variantı var - irəli... Düşünürəm, axı niyə qarşı çıxmırlar, müqavimət göstərmirlər?
Və onların yaxınlarının bu vəziyyətə münasibətini başa düşə bilmirəm. Onların döyüşçüləri içərisində evli, uşaqlı olan kişilər çoxdur. Oğlunun bir neçə buraxılmış zəngləri olan, “hardasan, ata” kimi səsli mesajlar olan telefonlar tapırdım... Başa düşmürəm ki, insanlar buna necə dözürlər? Tarlalarda rus əsgərlərinin cəsədləri uzanıb, heç vaxt onu dəfn etmək üçün evələrinə aparmırlar. Sərhədin o tayındakı cəmiyyət isə (Rusiya cəmiyyəti) bütün bunları normal qəbul edir. Necə ola bilər ki, on minlərlə insan yoxa çıxıb, heç kimin vecinə deyil?
- Həlledici döyüşə hazırlıq varmı?
- Hazırlıq da var, hiss də, ümid də. Ən azından qələbə üçün əlimizdən gələni edəcəyik.