Rusiya-İran toqquşması, yoxsa daha dərin plan – Azərbaycan prosesi diqqətlə izləyir
İran Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı hərəkətlərinə cavab olaraq Ermənistana hərbi dəstəyini genişləndirə bilər. Bu barədə ABŞ Müharibənin Öyrənilməsi İnstitutunun (ISW) hesabatında deyilir.
Nəşr yazır: “Rusiya hökuməti İranın İrəvana “Şahed” pilotsuz uçan aparatları (PUA) verməklə Ermənistanda Rusiyanın təsirini sıxışdırmaq cəhdlərini azaltmaq üçün üçtərəfli Rusiya-Azərbaycan-Ermənistan görüşünü keçirmək niyyətində ola bilərdi”.
İnstitut İsrailin “i24News” agentliyinə istinadən qeyd edir ki, Ermənistan son vaxtlar Azərbaycana qarşı bir neçə təxribatda İranın “Şahed” PUA-larından istifadə edib.
Amerika Sahibkarlıq İnstitutunun Kritik Təhdidlər Layihəsinin (The American Enterprise Institute’s Critical Threats Project) təhlilinə görə, Rusiyanın Cənubi Qafqaza “diqqətsizliyi”nə cavab olaraq İran Ermənistana hərbi dəstəyini genişləndirə bilər: “Üçtərəfli görüş Rusiyanın Ermənistana İranla yaxınlaşma ilə bağlı təzyiqlərini bərpa etmək cəhdi ola bilər. Rusiya Federasiyasının Ermənistana təsiri 2023-cü ilin martında Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin bir hissəsini Qarabağdan Ukraynaya köçürdükdən sonra xüsusilə zəiflədi”.
Həmçinin əlavə olunur ki, İranın Ermənistana dronlar verməsi İranın Türkiyə kimi Azərbaycanı da “artan təhlükə” kimi qəbul etməsi anlamına gələcək.
Bakıda bu məlumat nə dərəcədə ciddi qəbul edilməlidir? Axı İranın “Şahed”lərinə gəlincə, biz bilirik ki, onlar artıq nə qədər ziyan verir və Ukraynaya gətirilməkdə davam edir. Ermənistana bu tədarüklər o qədər kütləvi ola bilərmi ki, İrəvan yenidən Azərbaycanla yekun sülhün bağlanması üçün substantiv danışıqlardan yayınmağa başlasın? Və Tehranın bu cür hərəkətlərinin arxasında duran məqsəd budurmu?
AYNA mövzunu analitiklərlə müzakirə edib.
Ukraynalı politoloq, Yaxın Şərq Araşdırmaları Mərkəzinin icraçı direktoru İqor Semivolos:
“İran “Şahed”ləri müharibənin gedişatını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişə biləcək supersilah deyil, lakin, xüsusən də infrastruktur obyektlərinə hücumlardan söhbət gedəndə vəziyyəti həqiqətən ciddi şəkildə çətinləşdirə bilər. Amma geniş cəbhəyə malik, bütün obyektləri hava hücumundan müdafiə sistemləri ilə əhatə etməyin çətin olduğu Ukraynadan fərqli olaraq, Qarabağ əməliyyat teatrında sıx hava hücumundan müdafiə sistemi yaradıla bilər ki, bu da “Şahed”lərə heç bir şans verməyəcək. Əslində, Ukraynanın artıq bu cür pilotsuz təyyarələrə qarşı uğurla mübarizə təcrübəsi var və bunu azərbaycanlı həmkarları ilə bölüşə bilər.
Ümumiyyətlə, mən İranla Ermənistan arasında hərbi əməkdaşlıq perspektivinə çox şübhə ilə yanaşıram. Ayrı-ayrı tədarüklər mümkündür, lakin müxtəlif beynəlxalq aktorlarla, o cümlədən Fransa ilə fəal qarşılıqlı fəaliyyətə əsaslanan Ermənistanın strategiyasını nəzərə alsaq, Tehran ilə İrəvan arasında əlaqələrin daha da intensivləşməsi ermənilər üçün mənfi nəticələrə səbəb ola bilər.
Bundan əlavə, Ermənistana kütləvi şəkildə kamikadze dronlarının tədarükü rəsmi Bakının son dərəcə mənfi reaksiyasına səbəb olacaq, Tehranla ikitərəfli münasibətlərin daha da korlanmasına səbəb olacaq və Azərbaycanın İranla münasibətləri çətin olan digər ölkələrlə əməkdaşlığını gücləndirəcək”.
Azərbaycanlı beynəlxalq məsələlər üzrə ekspert, “Cənubi Qafqaz” Politoloqlar Klubunun rəhbəri İlqar Vəlizadə:
“Düşünmürəm ki, XİN rəhbərlərinin Moskvadakı üçtərəfli görüşünü Rusiya İranın regionda təsirini hansısa yolla məhdudlaşdırmaq üçün keçirib. Hər kəs baş verənləri öz prizmasından qavrayır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu gün Ermənistana ən böyük silah tədarükçüsü İran deyil, Hindistandır. Onda belə çıxır ki, Rusiya Hindistan istiqamətindən riskləri birtəhər dayandırmaq üçün bu görüşü keçirməli olub?
Bu fərziyyə, məncə, doğru deyil və regionumuzda gedən proseslərlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Mənə elə gəlir ki, bu üçtərəfli danışıqlar Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin Brüssel görüşünə cavab olaraq aparılıb və danışıqlar prosesində Rusiyanın maraqlarının müəyyənləşdirilməsinə yönəlib. Bunun nə bölgədəki hərbi-siyasi vəziyyətə, nə də İranın hərəkətlərinə dəxli var.
O ki qaldı İranın Ermənistana pilotsuz təyyarələr satması və Rusiyanın maraqlarını təhdid etməsinə, təbii ki, İrəvana İrandan və ya Fransadan istənilən xarici təsirin artması Moskva tərəfindən müəyyən ehtiyatla qarşılanır. Amma çox güman ki, o, Ermənistana silahların, o cümlədən İranın pilotsuz təyyarələrinin verilməsinə ciddi reaksiya verməyəcək, çünki anlayır ki, bu gün özü Ermənistana kifayət qədər kömək edə bilməz.
Digər tərəfdən, İranın hərbi-siyasi imkanlarının sərhədlərinin də məhdud olduğunu başa düşür. Ermənistan İranın müttəfiqi ola bilməyəcək, sadəcə olaraq İranın beynəlxalq “izqoy” olması və İrəvan üçün bu, reputasiya riskləri daşıdığı üçün sadəcə olaraq Qərb tərəfdaşlarını itirəcək. Yeri gəlmişkən, Ermənistanın İrandan silah alması onun Qərb tərəfdaşları arasında da narazılıqla qarşılana bilər. Yəni müəyyən məhdudiyyətlər var.
İran “Şahed”lərinin Ermənistan tərəfindən alınması ilə bağlı təhdidlərə gəlincə, mən hesab edirəm, təbii ki, Azərbaycanın hərbi-siyasi rəhbərliyi baş verənləri nəzərə alır, bunu müəyyən risk kimi qiymətləndirir. Bu da öz növbəsində dost ölkələrlə müvafiq əlaqələri gücləndirir. Azərbaycan Respublikasının müdafiə sənayesi naziri bu yaxınlarda Türkiyədə səfərdə olub. O, hərbi sərgidə iştirak edib. Bundan əvvəl İsrailin müdafiə naziri Qalant Bakıya səfər etmişdi və orada hərbi-texniki əməkdaşlıq məsələləri də diqqət mərkəzində idi.
Digər tərəfdən, əgər Ermənistan “Şahed”lərdən Azərbaycana qarşı istifadə etməyə cəsarət etsə, bu, artıq Bakı ilə Tehran arasında münasibətlərdə genişmiqyaslı böhrana səbəb olacaq. Bu gün İran Azərbaycanla danışıqlar aparmağa çalışır və münasibətlərimizdəki böhranlı məqamları daha da gərginləşdirmək onun maraqlarına uyğun deyil. Çünki İranın Azərbaycanın əsas rol oynadığı böyük beynəlxalq Şimal-Cənub nəqliyyat layihəsinin həyata keçirilməsindən asılılığı artır. Ona görə də, böyük ehtimalla o, Ermənistanla hərbi-texniki əməkdaşlığını müəyyən qədər hissə-hissə, porsiyalarla aparacaq”.
Azərbaycanlı siyasi ekspert, Siyasi İdarəetmə İnstitutunun rəhbəri Azər Qasımlı:
“İran istənilən şəraitdə və ilk növbədə hərbi baxımdan Ermənistana kömək edəcək. Amma bu, Ermənistanın Rusiya ilə münasibətlərinə təsir etməyəcək. Türkiyə və Azərbaycanın artan təsirinin bununla heç bir əlaqəsi yoxdur.
Tarixi əsaslara söykənən müəyyən geosiyasi və regional reallıqlar mövcuddur. Azərbaycanda, İranda və Rusiyada tam demokratik dəyişikliklər baş verənə və liberal hüquqlar bu ölkələrin daxili siyasətində əsas paradiqmaya çevrilənə qədər, bu ölkələrin münasibətlərində tarixi əsaslar əsas amil olacaq. Qalan hər şey boş şeydir və cari proseslər taktiki ssenarilərdir.
Necə deyərlər, məsələnin kökünə baxmaq lazımdır. Azərbaycan ilə Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin intensivliyi Ukraynadakı münaqişənin intensivliyindən asılı olacaq”.