Koronavirus xronikaları: 200 min işsizi necə hesabladılar?
İşsizlərə birdəfəlik maddi yardımın 190 manatının ödənilməsinin detalları əvvəlcə maraqlı gədi, heç olmasa detalları ilə diqqəti cəlb etdi. Ölkə daxilində hansı hesablamalara əsasən 200 mindən çox işsiz sayıldı, kimlər (diqqət!) hələ də www.e-sosial.az portalında elektron qeydiyyatdan keçməli idilər?
Bu vəziyyətdə işsiz qalan daha çox adam olmalıdır - axı ölkə daxilində iqtisadi fəaliyyət dayandırıldı, əhalinin evlərdən çıxması qadağan olunub ... Ancaq Əmək Nazirliyi, Dövlət Məşğulluq Xidmətində qeydiyyata alınan 200 min vətəndaşın aprel-may aylarının ödənişlərini alacaqlarını bildirdi, bu məqsədlər üçün 70 milyon manat ayrılıb. Yanvar ayı etibarilə məşğulluq mərkəzlərində 81,3 min nəfər qeydiyyata alınıb ki, bu da işsizlərin sayını yuxarıda göstərilən göstəriciyə çatdırmağı planlaşdırır.
Bəs niyə məhz 200 min? Bu rəqəm haradan çıxdı? Bu və sonrakı suallara iqtisadçı Neymat Əliyev cavab verdi:
- Hökumət tamamilə əsassız olaraq ölkədə işsizlərin sayının 5% -dən çox olmadığına inandırdı. İşsizliyin bu faizi illərdir rəsmi səviyyədə saxlanılır. İqtisadi cəhətdən fəal əhali 5 milyon nəfər elan edilib. Hesablamalar belədir - 5 milyon X 5% = 250 min işsiz. Son fəaliyyət planına görə, hökumət bu 250.000 nəfərdən 50.000-ni pullu ictimai iş yerləri yaratmaqla işə götürməyi planlaşdırır və hələ də işsiz kimi qeydiyyata alınmalı qalan 200.000 nəfərə 190 manat veriləcək - bu təsdiq edilmiş yaşayış minimumunun miqdarı 2020 üçündür.
İşsizlərin məşğulluq mərkəzlərində qeydiyyata alınmasında da ciddi problem var. Uzun müddət məşğulluq mərkəzləri hökumət tərəfindən rəsmi olaraq işsiz kimi tanınan 250 min insanın da qeydiyyatdan imtina etdi. Rəsmi olaraq işsizlərin 5% -nin olduğu bildirilsə də, məsələn, 2020-ci ilin əvvəlinə bu statusda cəmi 81,3 min adam qeydiyyata alınıb. Eyni zamanda, onlardan yalnız 540 nəfəri işsizlikdən sığorta ödənişləri alıb, yəni yalnız 0.7%- i.
Yekun olaraq - hökumətə görə, ölkədə 5% və ya 250 min işsiz var. Bunlardan 50 mini ictimai işlərə cəlb ediləcək, qalan 200 min nəfər 190 manat alacaq. Bu 200 min nəfərdən 81,3 mini artıq məşğulluq mərkəzlərində qeydiyyatdadır. Beləliklə, qeydiyyata alınmayanların sayı 118,7 min nəfərdir. Bu o deməkdir ki, www.e-sosial.az portalında qeydiyyata alınmaqla rəsmi olaraq işsiz sayılacaq şəxslərin maksimal sayı 118,7 min nəfər olacaq.
- Görünən budur ki, işsizlərin sayı əvvəlcədən müəyyən edilmiş göstəriciyə uyğun deyilir.
- Hökumətimizin bu istiqamətdəki işi, həqiqətən, kənar bir müşahidəçidən belə bir təəssürat yaradır. Yeri gəlmişkən, bu onun günahı deyil. Əslində, istəsə, işsizlərin sayını qısa müddətdə müəyyən etmək olar. Bunu etmək çətin deyil, saymağın bir çox yolu var. Yeri gəlmişkən, həqiqi rəqəmləri çıxarmaq üçün mövcud vəziyyət əlverişlidir.
- Yuxarıdakı qiymətləndirmələrin rəsmi əmək münasibətləri qeydiyyata alınmış vətəndaşlara aid olduğu aydındır. Qanuni əmək bazarında işsiz 250 mindirmi?
- Fevralın 1-nə olan məlumata görə, ölkəmizdə rəsmi qeydiyyata alınmış əmək münasibətləri olan işçilərin sayı 1 milyon 641 min nəfərdir. Bunlardan 910 min nəfər dövlət sektorunda çalışır. Hökumətin qərarı ilə hamısı pullu məzuniyyətə göndərildi, karantin müddətində bütün dövlət sektoru işçilərinə əmək haqqının ödənilməsi planlaşdırılır. Ancaq böhran əleyhinə tədbirlərə ayrılan vəsait bu məqsədlər üçün istifadə edilməyəcək. Dövlət işçilərinin əmək haqları əvvəlcə dövlət büdcəsini doldurdu.
Qalan 731 min işçi özəl sektorda çalışır. Hökümətin son fəaliyyət planına və İqtisadi İnkişaf Nazirinin son açıqlamalarına görə, karantin dövründə bu işçilərin bəzilərinə əmək haqqının 100%, digərlərinə 50% maaş veriləcək. İşsiz statusu alan 250 min adam istisna olmaqla 481 min işçinin taleyi bəlli deyil.
- Eyni zamanda, geniş miqyaslı qeyri-qanuni əmək bazarı nəzərə alınmır - ofisiantlar, satıcılar, təmizləyicilər, günlük zəhmətlə qazanc əldə edən insanlar ... Onların aqibəti necə olacaq?
- Fakt budur ki, COVID-19 pandemiyasının ölkə iqtisadiyyatına, makroiqtisadi sabitliyə, məşğulluğa və biznesə mənfi təsirini azaltmaq üçün hökumətin təsdiq etdiyi Tədbilər Planı 2,5 milyon insanı əhatə edəcək. Bu o deməkdir ki, sərt karantində olan 5,2 milyon iqtisadi fəal insandan 2.7 milyonu dövlət dəstəyindən yararlanmayacaq.
Aprel-may aylarında 664 min qeyri-hökumət sektoru işçisinin əsassız işdən çıxarılmaması üçün gündəlik monitorinqlərin ediləcəyi bildirilir. Düzünü desəm, böyük işəgötürənlərin karantini azaldacağına inana bilmirəm. Kiçik biznesin işçilərə maaşları yalnız hökumətin istədiyi üçün verəcəyinə inanmaq da sadəlövhlükdür. Buna görə də, bu insanların hökumətin fəaliyyət planı ilə əhatə olunduğu düşünülənlərin məntiqi aydın deyil.
İşəgötürənlərin şifahi dəstəyə deyil, konkret maliyyə ehtiyacı olduğunu güman etmək məntiqlidir. Bu hesablamalara əsasən, bu çətin dövrlərdə 3,4 milyon insan və ya əmək qabiliyyətli əhalinin 65% -i Allaha ümid yaşayır və Allaha güvənir.
- İşsizlikdən sığorta fondunun kiçik, lakin artıq əhəmiyyətli büdcəsi olsa belə, işlərini itirmiş vətəndaşlara dəstəyində hansı hissəsi var?
- Fakt budur ki, işsizlikdən sığorta fondunda toplanan vəsait bu fondun fəlsəfəsinə zidd olaraq paylandı. Fondun cari il üçün proqnozlaşdırılan büdcəsinin 128,2 milyon manatından 43 milyon manatı və ya 34 faizi icra orqanlarının saxlanmasına yönəldiləcək ("məşğulluq orqanlarının saxlanması xərcləri", bax http://interfax.az/view/786938, - Ed.) , 64 milyon manat və ya 50% -i özünüməşğulluq fəaliyyəti üçün sərf olunacaq Eyni zamanda, işsizlikdən sığorta ödənişləri cəmi 5 milyon manat və ya fondun xərcləri strukturunda 3% təşkil edir.
Bununla yanaşı, zərurət olduqda, fondun büdcəsindəki gəlirlərin böyük hissəsi işsizlərə sığorta ödənişlərinə yönəldilməlidir. İcra orqanlarını işsizlik fondunda toplanmış bir qəpik (əmək haqqının 0,5%) üçün saxlamağa icazə verilmir. Məşğulluq problemini həll etmək üçün yeni iş yerləri yaratmaq lazımdırsa, bunlar dövlət sərmayəsi hesabına maliyyələşdirilməlidir. Hər şey alt-üst oldu ... Bundan əlavə, karantin vəziyyəti ciddi düşünməyə və səhvləri düzəltməyə vaxt vermir.
Belə çıxır ki, Prezidentin ayırdığı 1 milyard manatdan 200 min işsiz iki ay ərzində 70 milyon manat vəsait alacaq.
Tanya Samsonova