Orta əmək haqqından tutulmalar minimum pensiyaya çatmır
Pensiya yaşı məsələsi gündəmdən düşmür. Bir çox ekspertlər və vətəndaşlar pensiyaya çıxmaq üçün yaş həddinin artması ilə bağlı narazılıqlarını bildirirlər. Bu informasiya dalğasında belə görünürdü ki, biz onun azaldılması istiqamətində müəyyən addımlar gözləməliydik, lakin, deyəsən, bu məsələ hələlik qapalı olaraq qalır.
İndi müvafiq dövlət qurumunun qarşısında başqa vəzifə durur və bu, qadınların pensiya yaşını nəzərdə tutulan həddə çatdırmaqdan ibarətdir.
“Bu gün Azərbaycanda pensiya yaşı kişilər üçün 65, qadınlar üçün isə 63 yaş yarımdır. “Əmək pensiyası haqqında” qanuna 2017-ci ildə edilən dəyişikliyə əsasən, qadınların pensiya yaşı hər il altı ay artırılmaqla onlar bərabərləşdiriləcək”, - deyə əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Sahil Babayev Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət komitəsinin iclasında bildirib.
Pensiya yaşı ondan sonra insanın orta hesabla daha 12 il, yəni 144 ay yaşaması əsasında hesablanır. Qurum rəhbərinin sözlərinə görə, sağ qalma müddəti demoqrafik reallıqlar nəzərə alınmaqla hesablanır və 12 il vətəndaşın pensiya aldığı orta müddətdir.
“Bu gün Azərbaycanda 1 milyon 100 min nəfər pensiyaçının orta əmək stajı 14 ildir ki, bu da özlüyündə bizim mövcud sistemdən çıxıb, daha yumşaq və daha humanist mexanizmə gəldiyimizi göstərir. Və onun daha da artması, təbii ki, Pensiya Fondunda müəyyən kəsir təhlükəsi və əlavə vəsaitlərin cəlb edilməsinə müqavimət yarada bilər”, - deyə nazir vurğulayıb.
Əslində, Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun (DSMF) pensiya imkanları əmək haqqı fondundan və formal əmək münasibətlərinin sayından asılıdır. Burada qeyd edək ki, son illər vergi strukturlarının yenidən qurulması və işçilərin maaşlarının “ağardılması” fonunda əmək münasibətlərinin şəffaflaşdırılması istiqamətində ciddi işlər görülüb.
DSMF-nin gələn ilin büdcəsinə nəzər saldıqda görə bilərsiniz ki, bu tədbirlərin nəticəsi onun gəlir hissəsində də öz əksini tapıb. Əmək müqavilələrinin “ağardılması” ona gətirib çıxarıb ki, Fondun gəlirlərinin mühüm hissəsi, təxminən 5 288,1 milyon manat (76,4 faiz) məcburi dövlət sosial sığorta haqları hesabına daxil olacaq. Eyni zamanda, gələn il icbari sığorta haqları bu il üçün proqnozlaşdırılandan 5,7 faiz çox olacaq.
Bütövlükdə, DSMF-in büdcəsinin parametrləri belədir: növbəti ildə onun maliyyə imkanları daha 10,4% artacaq. Fondun gəlirləri təxminən 7 milyard manat təşkil edəcək. Artıq qeyd edildiyi kimi, gəlirlərin artmasında xüsusi rolu əmək müqavilələri “ağardılandan” sonra ora daxil olan məcburi sosial sığorta haqları oynayır. Səlahiyyətlilər əmək bazarımızın əhəmiyyətli hissəsinin kölgədən çıxması nəticəsində pensiyaya çıxan vətəndaşların layiqli pensiya təminatının mümkün olacağını əsas gətirirlər. Axı əslində, indiki nəslin pensiyaları rəsmi əmək müqaviləsi ilə işləyən insanlar tərəfindən ödənilir.
Bununla yanaşı, statistik məlumatlara görə, oktyabrın əvvəlinə bizdə 1 milyon 719,7 min rəsmi qeydiyyatda olan işçi və 1 milyon 96,6 min pensiyaçı var idi. Pensiya yaşının artırılması nəticəsində ildən-ilə pensiyaçıların sayı azalır. Beləliklə, hökumət sonradan büdcə vəsaitlərinə qənaət etməklə maaşlardan tutulmalar hesabına pensiyaların maliyyələşdirilməsi vəzifəsini sadələşdirib. Və burada sadə arifmetika əsas rol oynayır.
Əmək qabiliyyətli əhali əməkhaqqının 25 faizini Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna ödəyir, ölkədə orta əmək haqqı 930 manata çatıb. Belə ki, hər bir işçi orta hesabla ayda təqribən 230 manat pensiya ödənişi verir ki, bu da bizim 280 manat miqdarında təyin etdiyimiz minimum pensiyadan da azdır.
Hesablamalar pensiya yaşının artırılması nəticəsində hazırda işləyən vətəndaşa bir nəfərdən də az pensiyaçı düşdüyünü göstərsə də, ölkədə orta əmək haqqından tutulmalar hələ də orta pensiyanın ödənilməsini təmin etmək üçün kifayət etmir. Müvafiq olaraq, pensiya ödənişlərində, xüsusilə pensiya yaşının artırılması imkanında əsas rolu təkcə bağlanmış əmək müqavilələrinin sayı deyil, həm də əmək haqqı fondu oynayır.
Və görünür, bu, kifayət deyil. Yəni, orta əmək haqqından cari ayırmalardan istifadə etməklə (bəzi hesablamalara görə, azərbaycanlıların orta əmək haqqı qonşu ölkələrlə müqayisədə aşağıdır) pensiya yaşının artırılması ilə arta biləcək pensiyaçıların sayını dəstəkləmək mümkün deyil.
Başqa analitiklərin fikrincə, indiki pensiyalar pensiyaçıların ehtiyaclarını ödəmir, ona görə də insanlar pensiyaya çıxmaq istəmirlər. Məsələn, iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərlinin sözlərinə görə, indi bizə lazım olan pensiya yaşını aşağı salmaq deyil, normal əmək pensiyasını təmin etməkdir.
“Hesab edirəm ki, pensiya yaşının artırılması mövzusu bir növ diqqəti pensiyanın həcmi barədə aktual problemdən yayındırmaqdır. İndiki məbləğ pensiyaçıların ehtiyaclarını ödəməyə kifayət etmir”, - deyə mütəxəssis söyləyir.