Qoyunlar sayılmır: yun Azərbaycanda ixrac məhsullarından birinə çevriləcəkmi?
Ölkəmizdə kənd təsərrüfatı heyvanlarının yun və dərisinin ixracı potensialı hələ də reallaşdırılmayıb. İllərdir bu haqda çox danışılır, amma heç nə dəyişməyib. Bu günlərdə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin (AQTA) sədri Qoşqar Təhməzli yerli şirkətlərin “Heydər Əliyev və Azərbaycan Sahibkarlığı” tanıtım sərgisində çıxışı zamanı bildirmişdi ki, balıq kürüsü, qurbağa budu və ilbizlərin, eləcə də yun, dəri və digər məhsulların Avropa İttifaqına (Aİ) ixracına icazələr alınıb. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda xırda buynuzlu heyvanlarda xəstəliklərdən azad ölkə statusu əldə etmək üçün monitorinqlər aparılıb və lazımi tədbirlər görülüb.
Amma indi vəziyyət elədir ki, təmizlənməmiş yuna görə fermerlərə qəpik-quruş verilir və onun böyük hissəsi sadəcə atılır. Bundan əlavə, əgər əvvəllər yüksək keyfiyyətli və incə yunlu merinoslar yetişdirilirdisə, hazırda əsas diqqət yunları xüsusi qiymətləndirilməyən ətli cinslərə yönəlib. Ancaq onların dərilərinə tələbat da ola bilər.
Üstəlik, ölkədə heyvandarlıq da inkişaf edir. Bu ilin yanvar-may aylarında Azərbaycanda 3 milyard 116 milyon manatlıq kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edilib. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, bu, 2022-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 5,2% çoxdur. Son bir ildə ölkədə istehsal olunmuş bitkiçilik məhsullarının dəyəri 0,9 faiz artaraq 743 milyon manat, heyvandarlıq məhsullarının dəyəri isə 3,5 faiz artaraq 2 milyard 372 milyon manat təşkil edib.
Fermer Nofəl Qasımov AYNA-ya deyib ki, xammal çoxdur, lakin heç kim tərəfindən tələb olunmur: “Yunu fermerlərdən çox ucuz qiymətə alırlar ki, bu da onu təhvil üçün yığmağı sərfəli etmir. Əvvəllər Yevlaxda yun emalı zavodu var idi, amma çoxdan bağlanıb. Dərilərlə də bənzər bir mənzərə var, onlar ümumiyyətlə, qəssablardan pulsuz da alınmır. Fermerləri həvəsləndirmək lazımdır. Heyvandarlığın geniş yayıldığı bütün ərazilərdə toplama məntəqələri olmalıdır”.
Yerli ekspertlər razılaşırlar ki, məsələyə savadlı yanaşsanız, burada perspektivlər var. İqtisadçı ekspert Eyyub Kərimli statistik məlumatlara istinad edir: “Respublikada 2,6 milyon baş iribuynuzlu, 8,1 milyon baş xırdabuynuzlu, yəni 10 milyondan çox təsərrüfat heyvanı var. Dəri və yundan istifadə olunmalıdır - bu, qiymətli xammaldır. Təbii ki, biz onları əvvəllər ixrac etmişik - əsasən Türkiyə, Ukrayna və digər MDB ölkələrinə, eləcə də Çin və Hindistana ixrac etmişik”.
“Azərbaycanın ixrac üfüqlərini genişləndirməsi və əhəmiyyətli Avropa bazarına çıxması müsbət haldır. Bu, qeyri-neft ixracının inkişafına töhfə verəcək və ölkə büdcəsinə valyuta daxilolmalarının daha bir mənbəyinə çevriləcək. Təbii ki, əgər biz dəri və yun məmulatlarının istehsalını ölkəmizdə tətbiq etsəydik və xaricə xammal yox, hazır məhsul satsaydıq, daha sərfəli olardı. Azərbaycanda indi dəri məmulatlarının istehsalı, ilk növbədə ayaqqabı sexləri, qadın çantalarının istehsalı, dəri geyimləri sexləri var. Yundan əsasən toxuculuq sənayesində istifadə olunur və biz yun məmulatlarının istehsalını qurmamışıq. Bu, maliyyə cəhətdən intensiv istehsaldır və investisiyalar, qabaqcıl ölkələrdə tətbiq olunan yeni texnologiyalardan istifadə tələb edir. Amma indi kiçik miqyaslı istehsal güclərinin yaradılması olduqca realdır - həm xammal, həm də sənaye bazası var”, - deyə mütəxəssis əməkdaşımızla söhbətində bildirib.
Azərbaycanın Aİ-yə yun, dəri və balıq kürüsünün tədarükü sahəsində müəyyən ixrac imkanları var. Amma həcm hələ də aşağıdır, bizə biznes plan və yaxşı investisiyalar lazımdır.
Bu barədə danışan iqtisadçı ekspert Asiman Quliyevin AYNA-ya dediyinə görə, 2018-2019-cu illərdən başlayaraq bu məsələ ilə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi səviyyəsində məşğul olunur: “Yaxşı mütəxəssislərimiz var, amma dövlət bu işə nəzarət etməlidir və bu bazarın inkişafında maraqlı olmalıdır. Nəinki xammalı ixrac etmək, həm də öz istehsalımızı inkişaf etdirmək mümkündür və lazımdır”.
Dayanıqlı İnkişaf Araşdırmalar Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev öz növbəsində söyləyib ki, bizdəki dəri İtaliyanın dəri məmulatları istehsalçıları üçün maraqlı ola bilər: “Qeyri-Avropa ölkələrindən isə Mərakeş bu məhsulla maraqlana bilər - bu ölkədə hər il bu təbii materialdan çoxlu çanta, gödəkçə, kəmər və s. düzəldilir. Quzu əti Azərbaycan mətbəxinin əsas tərkib hissələrindən biridir. Ona görə də ölkədə çoxlu sayda bu kənd təsərrüfatı heyvanlarının kəsilməsi təəccüblü deyil. Azərbaycanda hər gün 25 minə yaxın qoyun kəsilir, ona görə də dərimiz, eləcə də yunumuz kifayət qədərdir”.
Buna baxmayaraq, xaricdən ölkəyə xeyli dəri gətirilir. Bu ilin yanvar-may aylarında Türkiyədən Azərbaycana 9 milyon 644 min ABŞ dolları dəyərində dəri və dəri məmulatları ixrac edilib ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 6,1% çoxdur. Təkcə may ayında Türkiyədən Azərbaycana 1 milyon 721 min ABŞ dolları dəyərində məhsul tədarük edilib ki, bu da bir il əvvəlkindən 3,3% çoxdur.
Ağayevin sözlərinə görə, xam dərilər əsasən Azərbaycandan ixrac olunur, emal olunaraq bizə qaytarılır: “Belə bir məhsul, əlbəttə ki, daha bahalıdır. Əgər ölkədə dəri məhsulları istehsal olunursa, yun çox nadir hallarda istifadə olunur. Amma əvvəllər ondan həm paltar, həm də adyal hazırlanır, döşəklər doldurulurdu. İndi yun əvəzinə, əsasən, sintetik sintepondan istifadə edirlər, ona görə də bu istiqamətin itirildiyini deyə bilərik”.