Orta əmək haqqı 980 manat olacaqsa, minimum əmək haqqımız 588 manata qalxmalıdır, amma…
Gələn il respublikada minimum əmək haqqı əvvəlki səviyyədə qalacaq - 345 manatdan çox olmayacaq. Lakin orta nominal əmək haqqı bir qədər artacaq. Hesablama Palatasının məlumatına görə, azərbaycanlıların orta əmək haqqı 980 manata yüksələcək.
Vətəndaşlarımız orta hesabla nə qədər alırlar və gələn ildə nə qədər alacaqlar?
Burada qeyd etmək lazımdır ki, orta nominal əmək haqqı tam olaraq nə qədər alacağınızın və ya orta iş əldə etsəniz, nə qədər ala biləcəyinizin göstəricisi deyil. Təsadüfi deyil ki, bu göstəricinin hesablanması ərazidəki orta temperaturun hesablanması ilə müqayisə olunur.
Maaşlara gəlincə, bəziləri üçün yüksəkdir, lakin əksəriyyət üçün minimumdan bir qədər fərqlənir. Deməli, ölkədə orta əmək haqqı həddən artıq yüksəkdir, paytaxtda isə ənənəvi olaraq daha yüksəkdir. Dövlət Statistika Komitəsinin son məlumatına görə, paytaxt rayonlartında insanlar orta hesabla 1200 manat alırlar.
Əslində, özəl sektorda hardasa belə maaşlar tətbiq edilsə də, dövlət sektorunda çalışanların maaşı bunun yarısı qədərdir və burada söhbət maaşları ayda 800 manata güclə çatan ixtisaslı işçilərdən gedir. Hər cür ayırmalar çıxıldıqda isə, vətəndaşların əsas hissəsi ələ daha da az pul alır.
Məsələn, xalis 800 manat əmək haqqı ilə büdcə təşkilatında çalışan işçinin əmək haqqı 672 manat (gəlir vergisi - 84 ₼, Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna ayırmalar - 24,00 ₼, işsizlikdən sığorta - 4,00 ₼, icbari tibbi sığorta - 16 ₼) təşkil edir. Özəl qeyri-neft strukturlarında xalis əmək haqqı daha yüksəkdir, çünki bu sahədə gəlir vergilərinə moratorium qoyulub. Eyni qaydada hesablanmış əmək haqqı ilə özəl biznes sektorunda çalışan bir işçinin xalis əmək haqqı 714 manat təşkil edəcək.
980 manat (özəl sektor üzrə xalis əmək haqqı 871 ₼, dövlət sektoru üçün 817 ₼) olan orta hesablanmış əmək haqqını əsas gətirərək, ölkəmizdə minimum əmək haqqını da bütün vergilərin siyahısına tabe ediblər. Belə ki, ən az maaş alanlar hesablanmış 345 manatı deyil, dövlət sektorunda 306 manat, özəl sektorda isə 316 manat alırlar.
Yeri gəlmişkən, bütün bu müddət ərzində yerli iqtisadçılar minimum əmək haqqının dövlət vergilərindən azad edilməsini təklif ediblər, lakin hələ də bir nəticə yoxdur. Biz artıq bir neçə dəfə yazmışıq ki, reallığa ən yaxın olan orta əmək haqqının statistik hesablanması median yanaşmadır. Bu yanaşmaya görə, bu ilin doqquz ayında Azərbaycanda orta əmək haqqı 478 manat (qeyri-neft sektorunda 432 ₼, dövlət sektorunda isə 413) təşkil edib. Göründüyü kimi, vətəndaşların əsas kəsimi müəyyən edilmiş minimumdan 133 manat çox alır.
Minimum əmək haqqı ilə bağlı daha bir məqam var. Minimum əmək haqqını eyni səviyyədə qoyub, indi orta əmək haqqının artırılması mövzusunu müzakirə edirlər. Bu məsələnin digər tərəfi də ondan ibarətdir ki, ölkəmizin imzaladığı Avropa Xartiyasına görə minimum əmək haqqı orta nominal əmək haqqının 60 faizini təşkil etməlidir.
Deməli, bu məntiqdən çıxış edərək, 930 manat orta nominal əmək haqqı ilə bizim minimum əmək haqqımız nəzəri olaraq 558 manat olmalıdır. Gələn il orta nominal əmək haqqı 980 manata qalxarsa, minimum əmək haqqı 588 manata qalxmalıdır. Amma bizim minimum əmək haqqımız bunun yarısıdır və ölkədə maaşların əsas kütləsi bu səviyyədən bir qədər yüksəkdir.
Bundan əlavə, Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (BƏT) standartları var. BƏT tövsiyə edir ki, ölkələrə itirilmiş qazancın ən azı 40%-i həcmində əmək haqqının dəyişdirilməsi dərəcəsini (dünya üzrə pensiyaların qiymətləndirildiyi standart) hədəfləsinlər. Belə ki, işçi ilə pensiyaçının həyat səviyyəsi arasındakı ziddiyyət çox kəskin olmasın. Avropa Sosial Xartiyası qocalıqda sosial təminat üçün minimum standart kimi 55-60% əvəzetmə dərəcəsini nəzərdən keçirməyi təklif edir. Analitiklərin fikrincə, bizdə maaşların aşağı olması həm də layiqli pensiya təminatı görüntüsü yaradır.