Anti-Rusiya sanksiyalarının məqsədləri onların nəticələri ilə ziddiyyət təşkil edir
Dekabrın əvvəlində G7 ölkələri və Avropa İttifaqı (Aİ), nəhayət, dəniz yolu ilə tədarük edilən Rusiya nefti üçün qiymət tavanı haqqında razılığa gəlib. Gözlənildiyi kimi, Moskva Qərbin qiymət diktəsini qəbul etməkdən imtina edib və hətta hasilatı azaltmaq niyyətindədir.
Bu proses baş verərsə, bazarda təklif həm də ona görə azalacaq ki, OPEC ölkələri oktyabrda keçirilən son iclasda Rusiya karbohidrogenlərinin bazardan çıxarılmasını kompensasiya etməkdən imtina edib. Mövcud hadisələr fonunda dünya neft bazarında tələb və təklif balansı, şübhəsiz ki, dəyişəcək, çünki Rusiya ən böyük xammal tədarükçüsüdür və buna göz yummaq olmaz.
Ümumilikdə, neft tədarükünün fiziki ifadədə 47%-i Aİ ölkələrinin payına düşür və ötən il Rusiya neftinin uzaq xaricə ixracı üçün əsas marşrut dəniz tədarükü olub: Novorossiysk (Krasnodar diyarı), Kozmino (Primorsk diyarı), Primorsk və Ust-Luqa (hər ikisi Leninqrad vilayətində), eləcə də Priqorodnoye (Saxalin) limanları vasitəsilə 118,5 milyon ton “qara qızıl” daşınıb. Bundan əlavə, “Drujba” neft kəməri ilə Avropaya 39 milyon tona qədər yük daşınıb, daha 40 milyon ton Şərqi Sibir - Sakit Okean neft kəməri və Qazaxıstandan keçməklə Çinə tranzit boru kəmərləri ilə çatdırılıb.
Bu vəziyyətdən çıxış etsək, neft ixracının məhdudlaşdırılması Avropaya yaxşı heç nə vəd etmir və onlar bunu orada çox gözəl başa düşürlər. Təsadüfi deyil ki, Rusiya neftinin qiymət tavanı kifayət qədər stabildir - o, hər iki aydan bir nəzərdən keçiriləcək və bazar qiymətindən ən azı 5 faiz aşağı qalmalıdır.
Rusiya Federasiyasının Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun analitiki İqor Yuşkovun fikrincə, qiymət koalisiyası Rusiya neftinin hər bareli üçün 30 dollarda israr edən Polşa ilə razılaşmadı, çünki Aİ Rusiya neftinin ixracından kənar qalmaqdan ehtiyat edir. Axı Moskva dəfələrlə xəbərdarlıq edib və bəyan etməkdə davam edir ki, qiymət tavanını dəstəkləyən ölkələrə çatdırılmanı dayandıracaq.
İndi Rusiya hakimiyyəti cavab tədbirləri üçün 3 variantı nəzərdən keçirir - qiymət diktəsini dəstəkləyən ölkələrə neft ixracından tamamilə imtina etməkdən və qiymət tavanı ilə əlaqəli müqavilələr üzrə ixraca qadağadan tutmuş, “Urals” qarışığına münasibətdə maksimum endirimin “Brent”ə uyğun təyin edilməsinə qədər.
Üçüncü variant, digər rusiyalı analitiklərin fikrincə, mümkün deyil, çünki o, hansısa düstur üzrə qeyri-bazar qiymət üsulunu nəzərdə tutur və bu, fikir ayrılıqlarının olmayacağına zəmanət vermir. Mütəxəssislər ikinci, daha çevik yolu ən məqbul hesab edirlər. O, alıcının hansı ölkədən olmasından asılı olmayaraq, qiymət tavanı şərtini özündə əks etdirən müqavilələr üzrə ixracın qadağan edilməsini nəzərdə tutur.
Dekabrın 5-də Putinin mətbuat katibi Dmitri Peskov Rusiyanın Qərbin neft ixracına tətbiq etdiyi qiymət həddini tanımaq niyyətində olmadığını, daha sonra cavab addımlarının atıldığını bildirsə də, indi Rusiya hakimiyyətinin bəyanatlarında daha az kateqorik notlar üstünlük təşkil edir. Eyni zamanda, Rusiya KİV-ləri yekdilliklə Rusiya Federasiyası Baş nazirinin müavininin Aleksandr Novakın ixraca və neft hasilatına kəskin məhdudiyyət qoymağa hazır olduğunu bəyan etdiyi bəyanatından sitat gətirib.
Amma Qərb qiymət koalisiyası Rusiya üçün belə bir ssenarinin mümkünsüzlüyü ilə bağlı hesablamaya ümid edir. Bu sahə üzrə mütəxəssislərin ümumi rəyinə görə, Rusiyanın bir çox yataqlarının xüsusiyyətləri elədir ki, dayandırılandan sonra orada neft hasil etmək praktiki olaraq mümkün deyil və quyular indi dondurulsa, hasilatı bərpa etmək mümkün olmayacaq.
Bu səbəbdən indi siyasətçilər neft hasilatının kəskin azaldılmasından danışır, praktiklər və mütəxəssislər isə daha ehtiyatlı nəticəyə ümid edirlər. Xüsusən də sanksiyalardan yayınma imkanları müzakirə edilir və Rusiyanın onlara tamamilə məhəl qoymamağa çalışacağı barədə fikirlər səsləndirilir.
İqor Yuşkovun sözlərinə görə, Rusiya “stabil tankerlərə” ümid bəsləyir, çünki bir barel üçün 60 dollardan yuxarı neft ixracına qoyulan qadağa yalnız bu qiymətdən yuxarı xammalın daşınması və daşınmasının sığortasını nəzərdə tutur. O, həmçinin bildirib ki, Moskva belə nəticəyə hazırlaşıb və hətta öz neft donanmasını genişləndirib.
Amma çətin ki, bütün nefti xarici bazarlara təkbaşına çıxarmaq mümkün olsun, ona görə də dəniz yurisdiksiyalarında qeydiyyatdan keçmiş şirkətlərin ixraca cəlb edilməsi imkanları nəzərdən keçirilir. Nə qədər qəribə səslənsə də, qiymət tavanının təşəbbüskarlarının məqsədi Rusiya Federasiyasının neft ixracından əldə etdiyi gəlirləri azaltmaqdır, lakin artıq ekspert rəyləri eşidilir ki, bu, şübhəli bir addımdır, çünki qiymət tavanı neft qıtlığına səbəb olacaq, bu isə bazarda qiymətlərin qalxması deməkdir ki, Rusiya tədarükün azalmasını xammal neftin qiymətinin artması ilə kompensasiya edəcək.
Oxşar qənaətini AYNA ilə bölüşən iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli sanksiyaların məqsəd və nəticələrinin fərqli olduğunu düşünür: “Rusiyaya qarşı yeganə təsirli sanksiyalar neft və qazın qiymətinin aşağı salınması ola bilər. Bununla belə, bütün bu müddət ərzində Qərb məhdudiyyətləri yalnız xammalın bazar dəyərinin artması ilə oynadı. Məsələn, anti-Rusiya tədbirləri nəticəsində təbii yanacağın qiyməti rekord həddə çatıb. Deməli, Ukraynada müharibəni dayandırmaq üçün nəzərdə tutulan sanksiyaların mahiyyəti və məqsədi baxımından belə uzunmüddətli təsir effektli deyil”.
Deputat və iqtisadçı alim Vüqar Bayramov isə bu bazarda hələ də ciddi volatillik müşahidə olunmasa da, daha ucuz barel gözləntisinin haqlı olduğunu hesab edir: “Qiymət həddi ilə bağlı qərar bazara təsirsiz ötüşməyib və neftin qiyməti əhəmiyyətli dərəcədə aşağı düşüb. “Saudi Aramco” yanvar ayında təklif etdiyi qiyməti Asiya üçün 2,20 dollar/barel, Avropa üçün isə 1,80 dollar azaldıb. Bu, iri istehsalçıların bazardakı vəziyyətə və qiymət limiti ilə bağlı qərara profilaktik reaksiyasından xəbər verir”.
“Burada Çin faktoru da mühüm rol oynayır. Lakin dünya bazarında tələbi bir qədər canlandıran “sıfır COVID” siyasətinin əhəmiyyətli dərəcədə yumşaldılmasına baxmayaraq, Çin hakimiyyəti virus məhdudiyyətlərinə riayət etmək niyyətindədir və bu, gələcəkdə tələb və qiymətlərə təzyiq göstərəcək. Bu baxımdan gələn il üçün qiymət proqnozu nikbin deyil”, - deyə analitik bildirib.
Onun fikrincə, neft və neft məhsullarının ixracı respublikamızın valyuta gəlirlərinin 80 faizini təşkil edir və bu səbəbdən də Azərbaycan üçün bazar qiymətləri önəmlidir. Digər məsələlərlə yanaşı, ölkəyə daxil olan valyutanın miqdarı milli valyutanın məzənnəsi üçün həlledicidir.