Bunlar necə baş Verdi və sonra nə olacaq?
Cənubi Qafqaz ölkələrində çox mübahisəli hadisələr baş verir və bunların hamısı bir növ Rusiya ilə bağlıdır. Gürcüstanda Prezident Salome Zurabişvilinin artıq “Rusiya arzusu” adlandırdığı hakim “Gürcü arzusu” partiyası xalqın qəzəbinə və etirazlarına baxmayaraq, ikinci dəfədir ki, “rusiyalı” adlandırılan xarici agentlər haqqında qanun layihəsini parlamentdən keçirməyə çalışır. Bunun üçün gözyaşardıcı qazdan istifadə edərək, minlərlə etirazçının zorla dağıdılmasını belə, göz altına alır.
Bu biri tərəfdən, əsl səbəbləri açıqlamadan, xalqın səlis dediyi kimi, “əfsanə məramlı” adı altında, sanki orada əbədi qalacaq kimi görünən rus “sülhməramlıları” bir gecədə Qarabağı tərk etdilər. Hətta Rusiyanın bu ərazidə öz hərbi bazasını yaratmaq planlarının olması ilə bağlı qorxular da var idi. Rusiya özü belə qənaətə gəlməyə əsas verirdi: hərbi qulluqçuların sayını dəfələrlə artırır, Xankəndidə Rusiya dövlət qurumlarının filiallarını yaradır, rus hərbi kontingentinin yaşaması üçün möhkəm binalar tikir, onun hökmdarları və klassiklərinə abidələr qoyularaq park salınır, işğal etdiyi ərazilərdə rus dilini ikinci dövlət dili kimi qanuniləşdirir, bayramlarda 50 metrlik Rusiya bayrağını nümayiş etdirir, daxili ünsiyyət və sülhməramlılara xas olmayan digər funksiyaları yerinə yetirirdi.
Amma! Bu, Kiyevin “üç günə” tutulacağına olan ümidlərin süqutundan əvvəl idi. Və Qarabağın tam işğaldan azad edilməsindən xeyli əvvəl Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 2023-cü ilin sentyabrında Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Qarabağdakı qalıqlarına qarşı bir günlük əməliyyatı və bunun ardınca erməni əhalisinin müstəqil surətdə ölkəni tərk etməsindən əvvəl.
Sonra Azərbaycan rəhbərliyi nəhayət işğaldan azad edilmiş ərazilərdə dövlətçiliyin bərpası istiqamətində ardıcıl, ciddi iş apardı və adi insanların gözündən qaçan israrlı diplomatik iş gördü ki, bunun məntiqi nəticəsi indi “mif yaradanlar”ın da Qarabağı tərk etməsi oldu. Çünki artıq onların varlığına ehtiyac yoxdur.
Və bu, doğrudur. Amerikalılar bunu artıq brifinq zamanı Rusiya sülhməramlılarının Qarabağdan çıxarılması ilə bağlı sualı cavablandıran ABŞ Dövlət Departamentinin mətbuat katibinin birinci müavini Vedant Patelin ağzı ilə deyiblər: “Düzünü desəm, biz Rusiya ordusunun daha dinc və sabit Cənubi Qafqaz regionunun yaradılmasına töhfə verdiyini göstərən heç nə görməmişik”.
Amma bütün bunlara baxmayaraq, Rusiyanın özündən gələn “ehtiyac aradan qalxıb” izahatına baxmayaraq, müəyyən qədər deyilməmiş natamamlıq var məsələdə. Belə ki, Federasiya Şurasının Beynəlxalq Əlaqələr Komitəsinin rəhbəri Qriqori Karasin qeyd edib ki, Rusiya sülhməramlılarının Dağlıq Qarabağdan çıxarılması Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan tərəfindən bu ərazinin Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanınmasının məntiqi nəticəsidir.
Rusiyanın qonşu Ermənistan və Gürcüstanda öz narrativləri ilə bu ölkələri öz təsir dairəsində saxlamaq üçün necə fəal şəkildə təbliğ etməyə çalışdığını seyr edəndə istər-istəməz şübhələr canlanır: bunun arxasında başqa nəsə varmı?
Mən həqiqətən inanmaq istəyirəm ki, qutu çox sadə şəkildə açılır və biz Rusiya rəhbərliyini lazımsız yerə iblisləşdirirdik, rus hərbçiləri Qarabağa həqiqətən də xoş niyyətlə daxil oldular, onlar yalnız 2020-ci ilin payızında üçtərəfli atəşkəs sazişinin imzalanmasından sonra münaqişə tərəflərini ayırmaq və bundan sonra iki xalqın dinc yanaşı yaşamasını təmin etmək istəyirdilər. Amma təkzibolunmaz fakt odur ki, hətta bu atəşkəsdən sonra da üç il ərzində, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin sentyabrda birgünlük antiterror əməliyyatına qədər, həmin “mif yaradanların” susqun razılığı ilə nəzarətləri altında olan ərazilərdə separatçı “Artsax” hökuməti və erməni silahlı birləşmələri fəaliyyətini davam etdirib.
Şübhələri gücləndirən əlavə arqumentlər Rusiya dövlətinin bütövlükdə tarixi boyu müxtəlif formalarda müstəmləkəçiliyi, xüsusən də Azərbaycana münasibəti baxımından imperiya mahiyyəti sayıla bilər. Nə 1920-ci ildə Xalq Cümhuriyyətinin devrilməsi ilə Azərbaycanın XI Qızıl Ordu tərəfindən işğalını, nə Rusiya xüsusi xidmət orqanlarının Sumqayıtda keçirdiyi xüsusi əməliyyatı, nə 1990-cı ilin Qara Yanvarını, nə də Xocalı faciəsində alay və azərbaycanlıların Dağlıq Qarabağdan qovulmasında Rusiyanın 366-cı motoatıcısının rolunu və iştirakını unutmaq olar.
Ruslar var gücləri ilə Ermənistanda, Gürcüstanın işğal olunmuş əraziləri - Cənubi Osetiya və Abxaziya, Moldovada – Dnestryanıda qalmağa çalışırlar, Belarus çoxdan ümumi dövlətdədir, Qazaxıstan isə, özləri deyirlər ki, Ukraynadan sonra işğal növbəsindədirlər. Daha sonra isə digər Orta Asiya respublikalarına girmək asandır. Hər şey bolşeviklərin bir əsr əvvəl etdiyi kimidir.
Buna görə də düşünmək lazımdır: rusların Qarabağdan belə rahat şəkildə çıxmasının arxasında nə dayanır?
Yəni, Azərbaycan rəhbərliyinin üç il yarımlıq səbirli və zəhmətli diplomatik işi gedişatı dəyişib, Kremlin bədxah plan və layihələrini məhv etdi?
Mümkündür. Ancaq yenə də şübhələr qalmaqdadır. Axı cəmi iki həftə əvvəl, aprelin 4-də Azərbaycan Ərazilərinin Minalardan Təmizlənməsi Agentliyinin rəhbəri Vüqar Süleymanov bəyan etmişdi ki, “Rusiya sülhməramlıları Qarabağda ərazilərin minalardan təmizlənməsində iştirak edəcək”. Bu gün isə artıq Türkiyə Müdafiə Nazirliyi Ağdamda Rusiya-Türkiyə birgə monitorinq mərkəzinin fəaliyyətinin dayandırılacağını bəyan edir.
Rusiya hakimiyyətinin postsovet məkanında belə asanlıqla ələ keçirilən bastiondan çıxmaq qərarı ilə bağlı hisslərimi bir sözlə ifadə edə bilərəm - çaşqınlıq...
Rusiyalıların Qarabağda qalma müddətinin vaxtından əvvəl - razılaşdırılmış 5 ildən tez bitməsinin səbəbləri barədə rəsmi məlumatların azlığını nəzərə alsaq, motivlər haqqında danışmaq çox çətindir və əlavə proqnozlar vermək də çətindir. Biz yalnız ümidi ifadə edə bilərik ki, Fransanın Ermənistanın yenidən silahlanmasında fəal iştirakı və yeni hərbi doktrina işlənib hazırlanmasında ona yardım etməsi və Rusiyanı Ermənistandan sıxışdırıb çıxarmaq cəhdləri şəraitində NATO üzvü olan qardaş, müttəfiq Türkiyə Azərbaycanda öz hərbi bazasının yaradılması təşəbbüsünün reallaşmasına nail olacaq. Bu, geosiyasi turbulentlik şəraitində tarazlıq yaratmaq üçün ideal həll yolu olardı.