Ət dövrü keçmişdə qaldı - restoranlar quzu kababını menyudan çıxarmağa başlayıb
Ətin qiymətinin günü-gündən artması problemi əhalini narahat etməkdə davam edir. Ötən ayın ortalarında biz hamımız yenidən qiymətlərin sürətli artımını hiss etdik. Gözlənildiyi kimi, qiymətlərə tələbin kəskin artması təkan verdi - lakin Qurban bayramından sonra da piştaxtalarda quzu və mal ətinin qiyməti artan səviyyədə qalır.
Bu il orta hesabla bir qurbanlıq qoçun qiyməti 210 manat və daha yuxarı qiymətdən başlayıb. Quzu əti alsanız, baha olacaq. 15 kq çəkisi olan qoç 200 manatdan yuxarıdır, quzu isə 250 manatdan ucuz deyil.
Bakıda ətin qiyməti yavaş-yavaş, lakin əminliklə kiloqramı 20 manata yaxınlaşır. Belə qiymətləri hər kəs ödəyə bilmir - əhalinin əksəriyyəti rasionunda daha ucuz zülallara - quş əti məhsullarına və yumurtaya keçir, bəzi şəhər kafeləri isə menyudan quzu kababını tamamilə çıxarıb.
Paytaxtın Nizami rayonundakı müəssisə sahibi deyir ki, qiymət artımı ilə gələnlər daha çox toyuq və onun içalatının kababından sifariş edirlər. Təmiz quzu əti əksər müştərilər üçün münasib deyil. Ziyarətçilər hesab edirlər ki, porsiyaların artması ilə birlikdə lülə kababın içinə ucuz ət əlavə olunur.
Bizdə qiymətlərin müxtəlif səbəblərdən qalxması barədə çox danışılıb, amma bir qayda olaraq enməyə tələsmir. Adətən bahalaşma müxtəlif bayramlar ərəfəsində başlayır. Kədərli hadisələr də artıma səbəb olur - məsələn, koronavirus pandemiyası ərzaq inflyasiyasını həmişəkindən daha çox dağıtdı. Ancaq səbəblər gəlir və gedir, lakin yüksək qiymətlər qalır.
Paradoks bazarımızın xəstəliyi ilə izah olunur - inhisar və kartel müqavilələri azad rəqabətə yer qoymur, ona görə də biznes fəaliyyət azadlığı əldə edib və qiymət etiketlərini artırır. Amma bunun altında yatan başqa amillər var - heyvandarlıq sektorunun özündə istehsalın azalması qiymətləri sürətləndirir. Və bu, ümumiyyətlə, təəccüblü deyil, çünki heyvandarlıq üçün yem tədarükü ilə bağlı vəziyyət arzuolunandan çox uzaqdır.
İqtisadçı ekspert Rauf Qarayev AYNA-ya şərhində ətin maya dəyərinə iki əsas amilin təsir etdiyini deyib: “Birincisi, bu, yemin dəyəri, ikincisi, onların saxlanması üçün şərtlərdir. Onlardan heç olmasa birinə əməl olunmasa, yerli ət bazarında qiymət sabitliyi olmayacaq”.
“Son vaxtlar mal və qoyun ətinin kiloqramının 16 və 18 manata qalxması da bu iki məqamda problemlərdən qaynaqlanır. Rayonlara, xüsusən də rayon mərkəzlərinə diqqətlə baxmaq kifayətdir ki, burada bəzən inək və qoyun saxlamaq üçün şərait olmadığını görəsən. Əvvəllər heyvanlar düz küçələrdə otarılırdı, indi tövlələrə sürülür, otlaqlar çatışmır. Otarmaq üçün yem baha başa gəlir, onların əkilməsi və saxlanması üçün lazımi şərait yoxdur. Ona görə də ət və süd məhsullarının bahalaşması ilə bağlı müzakirələr bundan başlamalıdır, çünki yem nə qədər bahadır və onun saxlanması xərcləri də bahadırsa, ət də bir o qədər bahadır. Təbii ki, burada paytaxtda ətin qiymətinin süni şəkildə qalxması faktorunu da istisna etmək olmaz, lakin qiymətlərin sabit olmasının əsas şərti ölkənin regionlarında məhsulun çoxaldılmasıdır: bizdə isə tələbat artır, təklif azalır”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Onun sözlərinə görə, paytaxtda qiymət artımı üçün inhisarçılıq və kartel müqavilələri rol oynayır: “Bununla mübarizə aparsaq da, hələlik heç bir irəliləyiş görünmür. İnflyasiyanın da təsiri var - axı ətrafda hər şey bahalaşırsa, bu fərdi biznes də istehlakçı üçün öz qiymətlərini artırmağa çalışır, əks halda hər şeyin xərclərini necə ödəmək olar?! Amma vəziyyətin mürəkkəbliyinə baxmayaraq, hesab edirəm ki, bizim vəziyyətimiz ümidsiz deyil və hər zaman addım üçün yer var. Sadəcə olaraq, müvafiq idarələrimiz ekspertlərin və KİV-in tövsiyələrini nəzərə almalı, düzgün istiqamət seçməli və problemin həlli üzərində işləməlidir, əks halda bu problem daha da mürəkkəbləşəcək və tamamilə nəzarətdən çıxacaq”.
Bu arada, yerli ət istehsalının statistikası maraqlı mənzərə yaradır - rəsmi məlumatlar ənənəvi olaraq artımı bildirir. Məsələn, Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) məlumatına görə, 2019-cu ildə mal əti istehsalı 137,9 min ton, quzu və keçi əti istehsalı isə 85,3 min ton təşkil edib. Bir il sonra, 2020-ci ildə bu maddələr üzrə istehsal müvafiq olaraq 143,1 və 87,7 min ton təşkil edib. Bir sözlə, statistikaya görə, bütün bu illər ərzində kəsilmiş ət istehsalı, sadəcə olaraq, artım zirvəsindədir. Buna baxmayaraq, statistika göstərir ki, bizdə iribuynuzlu mal-qara xırda mal-qaradan qat-qat çoxdur. Məsələn, 2019-cu ildə inək və camışların sayı 1279,1 min baş, 2022-ci ildə 1288 min baş, xırdalar isə ötən ilin məlumatlarına görə nəzərəçarpacaq dərəcədə az - 7899,7 min baş olub.
DSK-nın məlumatlarına toxunan Qarayev belə qənaətə gəlib ki, iribuynuzlu mal-qaranın sayı ildən-ilə artsa da, xırdabuynuzlu mal-qaranın sayı azalır: “Bunu əsas heyvandarlıq ərazilərində - Quba, Xaçmaz, Qusar, Siyəzən və Şabrandakı vəziyyət göstərir. Qoyun və keçilərin sayına görə aparıcı iqtisadi rayon Qazax-Tovuzdur (buraya Ağstafa, Gədəbəy, Qazax, Şəmkir, Tovuz rayonları daxildir). Ölkənin ən mühüm heyvandarlıq sahələri üzrə son illərin statistikası xırdabuynuzlu mal-qaranın sayının azaldığını göstərir”.