“Həqiqətən, Allah sizə insanlar arasında hökm verərkən ədalətlə hökm etməyi əmr edir”
(Nisə surəsi, 58)
Fələstin-İsrail qarşıdurmasının aynasında
Bu gün bütün dünya Yaxın Şərqdə baş verən hadisələri həyəcanla izləyir. Və yenə də uzunmüddətli Fələstin-İsrail qarşıdurmasının residivi ortaya çıxdı. Hər iki tərəfdən mindən çox ölü, dağılmış evlər, dinc əhali arasında itkilər.
Bu gün biz “günahkar kimdir” sualına cavab axtarmayacağıq, çünki bu suala cavab vermək üçün ən azı İsrail dövlətinin yarandığı 1948-ci ilə qədər olan uzaq keçmişə nəzər salmaq lazımdır. Bircə onu qeyd edək ki, məqsədlər nə qədər böyük və transsendental olsa da, səbəblərdən asılı olmayaraq, heç bir şey günahsız dinc insanların - qadınların, uşaqların, qocaların, istər yəhudi, istərsə də müsəlmanların ölümünə haqq qazandıra bilməz.
Beləliklə, biz İsrail və Qəzzada baş verən son hadisələr, eləcə də onlardan əvvəlki oxşar proseslər fonunda beynəlxalq institutların və planetin aparıcı güclərinin ədalət və dürüstlük səviyyəsini çox qısa şəkildə qiymətləndirməyə çalışacağıq.
Məntiqi zəncir, yoxsa Qordi düyünü?
Son eskalasiyanın əvvəlindən çox nadir istisnalarla demək olar ki, bütün dünya İsraili dəstəklədi. Arqumentlər də ciddi idi: yəhudi dövlətinin beynəlxalq səviyyədə tanınmış ərazisi silahlı qruplar tərəfindən işğal edilib və rəsmi Təl-Əvivin müstəqilliyini və mülki əhalinin həyatını qorumaq üçün özünü müdafiə etmək hüququ var (bir daha təkrar edirik: biz bu münaqişənin tarixinə getməyəcəyik və incəliklərinə nəzər salmayacağıq, ancaq biz faktiki vəziyyətdən başlayırıq). Cavab olaraq nə deyə bilərsiniz? Necə etiraz edə bilərsiniz?
Sərhədlərin toxunulmazlığı müasir dünya düzəninin əsas tezislərindən biridir. Və bu tezisi əsas kimi qəbul edənlər çox gözəl başa düşürdülər: əgər belə olmasaydı, ərazi iddialarının törətdiyi kataklizmlərin, müharibələrin sonu olmazdı. Bunu indi də başa düşürlər. Və hətta bu ümumbəşəri razılaşmanın fonunda müxtəlif yerlərdə ümumi qəbul edilmiş sərhədlərin toxunulmazlığı prinsipini ortadan qaldıran münaqişələr yaranır.
İsraillə hər şey aydındır, necə deyərlər, faktlara qarşı çıxmaq olmaz. Amma burada belə bir sualı verməyə bilmərik: bağışlayın, cənablar, bəs niyə az qala bütün dünya erməni vəhşi dəstələrinin Azərbaycan ərazisini, kənd-kənd, şəhər-şəhəri zəbt etməsinə səssizcə baxırdı? Üstəlik, nəzərinizə çatdıraq ki, o sərhədlər də dünya institutları tərəfindən tanınıb və təsdiqlənmişdi! Niyə heç kim ədaləti bərpa etmək, işğalçıları qovmaq üçün bizə silah və maliyyə yardımı etməyə tələsmirdi?
30 il! Azərbaycan 30 il ədalətin nəhayət zəfər çalmasını gözlədi. Amma yox, belə bir şey olmadı. Üstəlik, indi İsrailin sərhədlərinin təhlükəsizliyini və bütövlüyünü belə canfəşanlıqla müdafiə edən (bu mövqe tamamilə düzgündür və heç bir müzakirə mövzusu deyil) dünya bu 30 il ərzində Azərbaycanı öz (hətta dünyanın qəbul edilmiş prinsiplərindən) kənara çıxmağa inandırır və işğal olunmuş torpaqları işğalçılara bağışlamağa çağırırdı!
Təsəvvür edə bilərsiz?! Mövqelərin nə qədər müxtəlifliyi göz qabağındadır! Diametrik olaraq əks yanaşmalar var. Və nəhayət, Azərbaycan öz gücü ilə təkəbbürlü qonşularını dədə-baba yurdundan, qanunla tanınan torpaqlarından qovanda isə anlaşılmaz bir şey baş verdi: bu dünya, prinsipcə, yaxşı geyimli xalalar və qarınlı kişilər vasitəsi ilə yüksək tribunalardan, əslində onların qoruduğu təməl prinsipləri həyata keçirənlərə qarşı savaş açdı. Və indi bütün bu hadisələri necə sıralaya bilərik ki, Qordi düyünü yox, məntiqi zəncir əldə edək?!
Təkcə Azərbaycan yox...
Bəs təkcə Azərbaycanmı ikili, bəzən üçlü standartların qurbanına çevrilib və olmaqda davam edir? Onlardan bir misal da var! Məsələn, Ukraynadakı müharibəni, daha doğrusu onun əvvəlki mərhələsini götürək. Axı Qərbin və ABŞ-ın Ukraynaya hansı hərbi yardımı göstərdiyini hamımız xatırlayırıq: dəbilqələr, çadırlar, sarğılar, saper bıçaqları...
Zelenskinin Ukrayna xalqı ilə həmrəy olduqlarına əminlik verən bütün ölkələrə necə müraciət etdiyini də xatırlayırıq: “Bizə silah verin!”
Dünyanın böyükləri tələsmədilər, düşündülər, hesablamalar apardılar. Bu arada Ukraynanın şəhər və kəndlərində insanlar ölürdü. Və buzların qopmasına, situasiyanın dəyişməsinə qədər daha çox günlər, aylar keçdi. Və yenə də, hələ ki, Ukrayna istədiyi hər şeyi əldə edə bilməyib.
Bəs HƏMAS İsrailə hücum edəndə nə baş verdi? Təxminən iki gün sonra Amerika təyyarədaşıyan gəmisi Aralıq dənizində İsrail sahillərinə çatdı və göyərtəsində müasir silahlar olan yük təyyarələri yəhudi dövlətinin hərbi aerodromlarına endi. Niyə? Cavablar fərqli ola bilər, amma mahiyyət dəyişməyəcək.
Yeri gəlmişkən, eyni mövzuda. Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen azərbaycanlılara yaxşı tanışdır. Rusiya Aerokosmik Qüvvələri və Rusiya artilleriyası Ukraynanın şəhər və kəndlərinə hücum edəndə bu şəxs belə bir açıqlama vermişdi: “Rusiyanın mülki infrastruktura, xüsusən də elektrik təchizatı sisteminə hücumları hərbi cinayətdir. Qış gələndə kişi, qadın və uşaqları sudan, işıqdan və istilikdən məhrum etmək əsl terror aktıdır”.
Mən nə deyə bilərəm? Yəqin ki, o zaman dünyada çoxları xanım Leyeni ayaqda alqışladılar. Amma... “Kişiləri, qadınları, uşaqları sudan, işıqdan və istilikdən məhrum etmək” məqsədini açıqlayan İsrail Qəzzanı tam blokada elan edəndə nə dedi? Budur: "İsrailin özünümüdafiə hüququ var".
Və bu, gözəl deyilib. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, həqiqətən də İsrail öz sərhədlərini və vətəndaşlarını qorumaq hüququna malik olan suveren dövlətdir. Bəs biz nə etməliyik? “Kişiləri, qadınları, uşaqları sudan, işıqdan və istilikdən məhrum etmək” - pisdir, yoxsa yaxşıdır? Bu belədir. Doğrudan da, ortada ikili standart yoxdur, çoxüzlü standart var...
Əliyevin sözləri fəaliyyət üçün yol xəritəsidir
Və ümumiləşdirmək üçün. Bu dünyada necə etmək olar? Necə yaşamaq olar? Nəyə inanmalıyıq?
Bu ilin iyulunda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev ilin birinci yarısının ölkənin sosial-iqtisadi inkişafının yekunlarına həsr olunmuş müşavirədə çıxış edərkən bütün vəziyyəti tam aydınlaşdıran, həm də xalqlar üçün parlaq və təhlükəsiz gələcəyi təmin etmək istəyən bütün ölkələrin başçıları üçün universal düstur, özünəməxsus bir tezis səsləndirdi:
“Beynəlxalq hüquq dünyanın müxtəlif yerlərində işləmir. Beynəlxalq hüquqa, beynəlxalq təşkilatların qərarlarına, qətnamələrinə arxalanmağa ehtiyac yoxdur. Biz həmişə hüququn, o cümlədən beynəlxalq hüququn tərəfdarı olmuşuq. Biz həmişə ədalətin tərəfində olmuşuq. Biz bu gün də ədalətin, beynəlxalq hüququn tərəfdarıyıq və beynəlxalq müstəvidə bu mövqeyi dəstəkləyirik... Dünyada qaydalar tamamilə pozulur, davranış qaydalarına, beynəlxalq hüquqa riayət olunmur. Biz bunu hər gün, deyə bilərik ki, görürük. Hər gün. Beynəlxalq hüququn təminatçısı rolunu üzərinə götürmüş böyük dövlətlər bu hüququ ilk dəfə pozan da, sonra isə haqq qazandıran da özləridir. Mən ölkələr dedikdə bütün böyük ölkələri nəzərdə tuturam. Necə deyərlər, onların hər biri özünəməxsus şəkildə ya konvensiyaları, ya beynəlxalq hüquq normalarını, ya da müəyyən edilmiş beynəlxalq davranış qaydalarını pozur və bunu qətiyyən gizlətmirlər. Ona görə də təbii ki, biz ilk növbədə özümüzü qorumaq, müstəqilliyimizi qorumaq, seçimlərimizi, həyat tərzimizi, ərazi bütövlüyümüzü qorumaq üçün daha güclü olmalıyıq”.
Həqiqət budur. Dünya onsuz da ikiüzlülük altında o qədər əyilib ki, onun onurğasını düzəltmək mümkün deyil. Beynəlxalq təşkilatlardan, fövqəldövlətlərdən ədalət, daha çox mərhəmət gözləməyin mənası yoxdur. Bu gün belə deyil, sabah da belə olmayacaq. Və müəllifi final pessimizminə görə bağışlayın, amma Qiyamət gününə qədər belə də olacaq...