Azərbaycan ayaqqabı sənayesini dirçəldə biləcəkmi?
Sovet dövründə Azərbaycanın yüngül sənayesində ÜDM-in payı 8 faiz təşkil edirdi. İndi bu rəqəmlər daha təvazökardır. Eyni zamanda, paltar və ayaqqabılar daim tələb olunan mallardır, çünki onlar nəinki vaxtaşırı sıradan çıxır, həm də modanın təsirinə məruz qalır.
2023-cü ilin yanvar-noyabr aylarında pərakəndə ticarət şəbəkəsində 7 milyard 541,8 milyon manatlıq toxuculuq məhsulları, geyim və ayaqqabı satılıb ki, bu da 2022-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 5,4 faiz çoxdur.
Yerli iş adamları özləri istehsal etməkdənsə, əsasən başqa ölkələrdən mal idxal etməyə üstünlük verirlər - bu, daha asandır. Buna görə də indi çoxsaylı ayaqqabı mağazalarında alıcı ucuz istehlak mallarından tutmuş keyfiyyətli və bahalı ayaqqabılara qədər, əsasən Çin və Türkiyə ayaqqabılarını tapa bilər.
Yeri gəlmişkən, Mərkəzi Asiya ölkələri də (xüsusən də bu sahədə sıçrayış yaşayan Özbəkistan) ölkəmizə ayaqqabı tədarükündə maraqlıdır. Keçmiş SSRİ-nin bir çox ölkələri artıq ayaqqabı istehsalında uğur qazanıb, məsələn, bir çox kiçik, lakin yaradıcı brendlərin inkişaf etdiyi qonşu Gürcüstanı götürək.
Bəs bu sahədə ənənələri və öz xammalı olan Azərbaycan necə? Ölkəmiz dəri istehsalı ilə, xüsusən Yevlax rayonundakı iri “Gilan” dabbaq zavodunda məşğul olur. Amma biz əsasən xam dəri ixrac edirik, hazır məhsul və dəri alırıq.
Belə ki, 2022-ci ildə Azərbaycan Türkiyədən 19,712 milyon dollar dəyərində dəri və dəri məhsulları idxal edib. Bu, 2021-ci illə müqayisədə təxminən 30% çoxdur. Ötən ilin dekabrında bu ölkədən dəri idxalı yenidən artıb. Öz dəri istehsalımızı inkişaf etdirmək və yerli materiallardan ayaqqabı istehsal etmək əvəzinə idxalı artırırıq.
Prinsipcə, ölkəmizdə son illər ayaqqabı istehsalı artır, lakin ölkəni çoxdan bürümüş ümumi idxal axınında bu, heç də görünmür. Ayaqqabı idxalını artırmağımızı istehsal həcmlərinin təvazökar olması sübut edir.
Amma bir vaxtlar Azərbaycanda istehsal olunan ayaqqabılar bütün SSRİ-də məşhur idi. Çoxlarının hələ də yadındadır ki, bu, Bakıya gələn kimi məcburi alış-verişlərdən biri idi. Bəs biz bu sənayeni canlandıra bilərikmi?
Laçın rayonunun Zərti kəndindəki aqrosənaye parkında işə başlayacaq ayaqqabı fabrikinə indi böyük ümidlər bəslənir. Martın sonunda istifadəyə verilməsi planlaşdırılır. “Pirshagi” brendinin Laçın xətti “Zerti” adlanacaq. Fabrik Asiya, Avropa və Türkiyə istehsalı olan ən müasir avadanlıqlarla təchiz edilib və xidmət sektorunda peşəkarlığın artırılması məqsədilə qardaş Türkiyədən və paytaxt “Pirshagi” brendindən mütəxəssislərin fabrikə cəlb edilməsi nəzərdə tutulub.
Bu müəssisə üçün xammal əsasən Türkiyədən gətiriləcək. Ayaqqabıları Azərbaycanın müxtəlif şəhərlərində ixtisaslaşmış mağazalarda əldə etmək mümkün olacaq. Avropa ölkələrinə də ixrac olunacaq.
İqtisadçı ekspert Rauf Qarayev AYNA-ya açıqlamasında deyib ki, Sovetdən əvvəlki dövrdə Azərbaycanda yerli xammaldan ayaqqabı hazırlayan çoxlu sexlər var idi: “Sovet hakimiyyəti gələndən sonra onlar bağlandı, ancaq ayaqqabı fabrikləri yarandı. SSRİ-nin dağılmasından sonra fabrik istehsalı tənəzzülə uğradı. Kiçik şəxsi ayaqqabı mağazaları yaradılmağa başladı. Lakin sovet dövründə mövcud olan tədarük zənciri və müqavilələr dağıldığı üçün xammal və satışla bağlı problemlər yaranmağa başladı”.
“Vaxtilə ölkəmizin ildə 25 milyon cüt ayaqqabı istehsal edə biləcəyi təxmin edilirdi, lakin bu günə qədər bu rəqəmlərə nail olunmayıb. Keçmiş SSRİ ölkələri arasında Azərbaycan yüngül sənayenin, o cümlədən ayaqqabı istehsalı seqmentinin inkişafına görə sonuncu yerlərdən birini tuturdu”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.
Onun sözlərinə görə, biz hazırda ayaqqabı idxalından asılıyıq: “Hərbçilər və əhali üçün ayaqqabı istehsal edən səhmdar cəmiyyətlər olsa da, onların istehsal etdiyi həcmlər çox azdır. Biz istehsalı genişləndirməliyik və bunun üçün ilkin mərhələdə müasir texnologiyalar, ixtisaslı kadrlar, gələcəkdə isə əsasən yerli xammaldan istifadə lazımdır”.
“O ki qaldı Laçında ayaqqabı fabrikinin yaradılmasına, hesab edirəm ki, yerli ayaqqabı sənayesinin əsl dirçəlişi bundan başlaya bilər. Bəli, xammal Türkiyədən gətiriləcək, amma hesab edirəm ki, indiki mərhələdə bu, düzgün qərardır. Əvvəla, bu ölkə özünü çoxdan bütün dünyada yüngül sənayesi inkişaf etmiş bir ölkə kimi təsdiqləyib və oradakı xammal yüksək keyfiyyətlidir. İkincisi, bu fakt, eləcə də türkiyəli mütəxəssislərin işə cəlb olunması zavodun məhsullarını idxalçılar üçün daha cəlbedici edəcək. Ayaqqabıları təkcə daxili bazarda deyil, həm də xaricə satmaq istəyiriksə, bu, vacibdir. Azərbaycan kiçik ölkədir, lakin bizim bu seqmentdə öz yerimizi tutmaq şansımız var”, - deyə Qarayev vurğulayıb.
Həmsöhbətimiz qeyd edib ki, hazırda dünya bazarındakı ayaqqabıların çoxu Asiya və Cənubi Amerikada istehsal olunur (bütün istehsalın 85%-i): “Çin lider mövqedə olsa da, Türkiyənin yüngül sənayesini inkişaf etdirmə yolu daha təsiredicidir. Bu qardaş dövlətdən öyrənəcəyimiz çox şey var. Bundan əlavə, Azərbaycan hələ də dünyada yalnız neft və qazla tanınır. Müxtəlif malların, o cümlədən ayaqqabıların istehsalçısı kimi tanınmağımız üçün bizə daimi reklam lazımdır. Türkiyə kimi bir ölkənin iştirakı isə ayaqqabı məhsullarımızı daha çox tanınacaq. Eyni zamanda, sonradan istehsal quraraq, ondan asılı olmamaq üçün yalnız bir satış bazarına fokuslanmamaq vacibdir. Biz yüksək keyfiyyətli rəqabətədavamlı məhsul istehsal etsək, alıcı həmişə olacaq”.