Və ya: “Rusiya Paşinyana və bir sıra rəqiblərinə təsir edə bilər, amma...”
Bildiyiniz kimi, bir neçə gün əvvəl Paşinyan, Əliyev və Putinin imzalayacağı yeni üçtərəfli bəyanat layihəsinin tam mətni açıqlandı. Burada deyilir:
“Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası və sonrakı demarkasiya ilə əlaqədar birgə komissiya yaradılır. Azərbaycan Respublikası və Ermənistan Respublikası hökumətləri 31 may tarixinədək Komissiya çərçivəsində milli nümayəndə heyətləri təşkil edirlər. 31 may tarixinə qədər Rusiya Federasiyası Hökuməti Komissiya çərçivəsində konsultativ yardım göstərmək üçün milli nümayəndə heyəti formalaşdıracaq”.
Bir sözlə, Moskva yenə də prosesin moderatoru mövqeyini ortaya qoydu. Və bu, əlbəttə ki, müəyyən suallar doğurur. Əvvəla, sərhədlərimizin delimitasiyası və demarkasiyası daha çox kimin maraqlarına uyğun olaraq həyata keçiriləcək - bu, həm Ermənistanın, həm də Azərbaycanın ekspert dairələrində spekulyasiya mövzusuna çevrilib. Yəni mahiyyət etibarilə vasitəçi funksiyaları olan rus mütəxəssisləri kimə daha çox dəstək verəcək?
Sərhədin müəyyənləşdirilməsində Ermənistan və Azərbaycanın öz hədəflərini həyata keçirəcəyi aydındır və belə halda üçüncü tərəfin iştirakı “ikisi birinə qarşı” formatına səbəb ola bilər. Məsələn, əgər Azərbaycan birgə Komissiyanın işi çərçivəsində qoşunlarının Qarabağdan çıxarılmasına nail olmaq üçün Ermənistana təzyiqləri davam etdirəcəksə, buna Rusiyanın köməyi ilə nail olacağına ümid edə bilərmi?
Erməni və azərbaycanlı topoqraflar bu sahədə birlikdə işləyə biləcəklərmi? Rusiyanın vasitəçiliyi hiss edilən nəticələr gətirəcəkmi? Doğrudan da, bu müddətdə Ruisya özünün bəzi, xüsusən də açıqlanmayan maraqlarını həyata keçirə bilərmi? İki respublika arasında (BMT səviyyəsində dövlətlərarası tanınan) Sovet sərhədi varsa, bütün proses ümumiyyətlə nəyə lazımdır?
AYNA-nın suallarını tanınmış ekspertlər cavablandırıblar.
Humanitar Tədqiqatlar Cəmiyyətinin direktoru, konfliktoloq, hüquq müdafiəçisi Əvəz Həsənov:
<img alt="Xalqlar sülhə hazır deyil" "="" data-cke-saved-src="https://cdn1.img.sputnik.az/images/41923/08/419230822.jpg" src="https://cdn1.img.sputnik.az/images/41923/08/419230822.jpg">
“Rusiya yalnız Qarabağdakı müharibənin bitməsinin moderatoru deyil, həm də Ermənistanla Azərbaycan arasındakı münasibətlərin normallaşmasına görə məsuliyyəti öz üzərinə götürür. Deyə bilərik ki, Rusiya uzun bir yoxluqdan sonra bölgəyə qayıtdı və indi iki ölkə arasında siyasi və diplomatik əlaqələr quraraq hər yolla özünü gücləndirmək istəyir. Buna əsaslanaraq, dövlət sərhədləri tanınmadan bu istiqamətdə uğur qazanmağın çətin olacağını yaxşı başa düşür. Bundan əlavə, sərhədlərin demilitasiyası və demarkasiya cəhdləri də Rusiyanın maraqlarına Mehri bölgəsindən keçən nəqliyyat marşrutunun həyata keçirilməsini də daxil edir. Rusiya tərəflərin bu planı tez bir zamanda həyata keçirməsinə kömək edərək, Türkiyə, İran və Orta Asiyaya dəmir yolu xəttinin açılması ilə əlaqəli iqtisadi maraqlarına diqqət yetirir.
Azərbaycan və Ermənistan könüllü olaraq sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsi prosesini başa çatdırmağa hazır deyil. Baxmayaraq ki, Azərbaycan bu prosesin yaxın aylarda öz xeyrinə başa çatmasını çox istəyir. Ancaq hamı başa düşür ki, Ermənistandakı seçkiqabağı vəziyyət və siyasi qeyri-sabitlik bu prosesi çətinləşdirir. Ermənistanda öz siyasi maraqlarına sahib olan Rusiya da hadisələri qabaqlamağa tələsmir.
Hər şeydən əvvəl, Azərbaycan və Ermənistan rəsmiləri danışıqlar masasına oturmalı, demarkasiya ilə bağlı bütün məsələləri həll etməli olacaqlar. Sonra hər iki tərəfin topoqrafları razılaşdırılmış sənədləri tətbiq etməyə başlamaq imkanı qazanacaqlar. Çöl şəraitindəki təşəbbüslər Ermənistan cəmiyyətini qıcıqlandıracaq və erməni siyasətçilərinə bundan istifadə etmək şansı verəcək ki, beynəlxalq ictimaiyyəti Azərbaycana qarşı yönəldtməyə cəhd etsinlər.
Rusiyadan başqa heç bir dövlətin tərəflərin sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi prosesinə başlamasında kömək etməkdə maraqlı olmadığını görürük. ATƏT-in Minsk Qrupunun Qarabağ münaqişəsindəki rolunun azalması ilə bu qrupun digər həmsədrləri tərəflərə təsir gücünü itirir. Onların açıqlamalarının cəmiyyətimizdə ciddi qəbul edilmədiyini müşahidə edirik.
Azərbaycan və Ermənistan, demək olar ki, eyni vaxtda, Qarabağ münaqişəsi başlamazdan əvvəl mövcud olduqları sərhədlər daxilində BMT-yə qəbul edildi. İndi beynəlxalq səviyyədə tanınan sərhədlərin dəqiqləşdirilməsi barədə düşünməyə ehtiyac olduqda, tam olaraq tanınmış sərhədlərə əsaslanmaq olar. Bununla yanaşı, SSRİ-nin (indi Rusiyanın) hərbi arxivində olan Ermənistan və Azərbaycanın daha dəqiq sərhədləri var”.
Rusiyalı politoloq, Siyasi və İqtisadi Rabitə Agentliyinin aparıcı analitiki Mixail Neyjmakov:
“Əvvəla, sərhədlərin delimitasiyası ilə bağlı danışıqların çox uzanması ehtimalı var. Bundan əlavə, yuxarıdakı üçtərəfli bəyanat layihəsi müştərək Komissiyanın əvvəlcə 30 iyundan əvvəl iclas etməsini, yəni ilk iclasın ya Ermənistandakı seçki kampaniyasının pik nöqtəsində, ya da tamamlandıqdan dərhal sonra - siyasi gərginlik olduğu zaman keçirilməsini təklif edir. Təbii ki, ilk iclas prosedur məsələlərinə həsr ediləcək, bununla belə, dediklərim danışıqların necə çətin bir fonda başlanmasını göstərir.
Danışıqların sürətinə Ermənistandakı seçkilərin nəticələri də təsir edəcək - yeni hökumət parlamentdə nə qədər möhkəm dəstək alacaq. Əlbəttə, Rusiya həm Nikol Paşinyana, həm də bir sıra rəqiblərinə təsir edə bilər. Buna baxmayaraq, Moskva Ermənistandakı daxili siyasi vəziyyəti də nəzərə alacaq.
Rusiyanın vasitəçi kimi rolu, əlbəttə ki, ona bölgədə əlavə təsir imkanları verir. Əslində onun əsas rolu sərhəd mübahisələrinin yeni genişmiqyaslı silahlı qarşıdurmaya keçməsinin qarşısını almaqdır. Rusiya üçün də siyasi risklər var (həm Azərbaycan, həm də Ermənistan tərəfinin danışıqların sonrakı gedişindən ehtimal olunan narazılığı). Ancaq vaxtın əhəmiyyətli bir hissəsinin texniki və prosedur məsələlərinə sərf ediləcəyi ehtimal olunan danışıqların xarakteri Moskva üçün bu riskləri azaldacaq.
Rusiyanın qeyri-regional böyük oyunçulardan (məsələn, ABŞ-dan) vasitəçilik rolunu az-çox açıq şəkildə tənqid etməsi halı mütləq olacaq. Misal olaraq, ABŞ Dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə köməkçisinin müavini Corc Kentin aprel ayında Rusiyanın, onun fikrincə, “münaqişəni öz xeyrinə və problemi həll etməyə çalışmadan manipulyasiya etdiyini” söylədiyini xatırlayaq.
Buna baxmayaraq, bu cür oyunçuların yaxın gələcəkdə özlərinin bu cür vasitəçilik məsuliyyətini öz üzərlərinə götürməyə çalışacaqları ehtimalı azdır. Prosesin fəal iştirakçıları deyil, tənqidçi qismində çıxış edərək, vəziyyəti kənardan müşahidə etmək onlar üçün (Vaşinqton da daxil olmaqla) obyektiv olaraq daha sərfəlidir”.