Ekspert: “Bunlar başa düşmürlər ki, turist turist gətirir”
Turizmin inkişafı xeyli gəlir gətirə və iqtisadiyyatın bir çox sahələrini stimullaşdıra bilər. Bu gün Azərbaycanda bu sahədə nələr baş verir? İqtisadçı ekspert Rauf Qarayev vəziyyəti təhlil edərək, müşahidə və fikirlərini AYNA ilə bölüşüb.
- Ölkədə gəlmə turizmlə bağlı vəziyyət necədir?
- Dövlət Turizm Agentliyinin saytında dərc olunan məlumata görə, 2023-cü ilin yanvar-iyun ayları ərzində Azərbaycana 919 296 turist gəlib. Bu, 2022-ci ilin eyni dövrü üçün 44% (638 770) çoxdur. Qeyd edim ki, turistlərin əsas axını iyul ayına düşür. Bizə daha çox Rusiya, Türkiyə, İran, Hindistan və ərəb ölkələrindən turistlər gəlir. Son vaxtlar çinlilər Azərbaycana maraq göstərirlər. Amma Avropa və Amerikadan gələnlər azdır və biz bunu düzəltmək üçün çalışmalıyıq.
- Azərbaycana gələn orta statistik xarici turistin portreti necədir?
– Dünya Marketinq Araşdırmaları Ekspertləri Assosiasiyasının üzvü olan “Business Insight” şirkəti 2019-cu ildə Azərbaycana gələn xarici turistlər arasında mövcud turizm mühitindən məmnunluq və inam səviyyəsini müəyyən etmək üçün sorğu keçirib. Heydər Əliyev Beynəlxalq Aeroportu, dəmiryol vağzalı, Astara və Sınıq Körpü kimi turistlər üçün daha çox əlverişli yerlərdə könüllülük prinsipi əsasında 12 müxtəlif ölkədən 1601 respondent arasında sorğu keçirilib.
Araşdırmanın hədəf qrupu 18 yaşdan yuxarı xarici turistlərdir. Respondentlərin təxminən yarısı Səudiyyə Ərəbistanından (307 respondent), Birləşmiş Ərəb Əmirliklərindən (269 respondent) və Rusiyadan (246 respondent) olub. İran, Hindistan və Türkiyədən olan 100-dən çox səyahətçidən də müsahibə götürülüb. Onların əksəriyyəti ali təhsillidir (79%). Respondentin orta aylıq gəliri 4390 dollar, ailənin gəliri isə 8931 dollardır.
Təbii ki, ərəblərin orta aylıq gəliri keçmiş SSRİ-də yaşayanlarınkından yüksəkdir. Sosial-iqtisadi xüsusiyyətlərə görə seqmentləşdirmə onu göstərir ki, daha çox yüksək gəlirli insanlar Azərbaycanı turizm məkanı kimi seçirlər. Turistlərin 76,1%-i işləyir və bizneslə məşğul olur. Turistlərin əksəriyyəti gənclərdir (18-35 yaş - 60,3%). Hər 4 turistdən 1-i Azərbaycana bir dəfədən çox gəlir (24%).
Ukrayna (64,2%) və Qazaxıstan (57,8) istisna olmaqla, bütün ölkələrdən gələn turistlər arasında kişilər qadınlardan daha çoxdur. Hindistandan gələn hər 10 turistdən 2-si Azərbaycan haqqında məlumatı turizm agentliklərindən aldığını bildirib. Amma Qazaxıstan və İsraildən gələn turistlər bu barədə heç nə deməyiblər, bu isə o deməkdir ki, bu ölkələrdə turizm agentliklərinin fəaliyyətinin aktivləşdirilməsinə ehtiyac var.
- Əcnəbiləri Azərbaycana nə cəlb edir?
- Monitorinq araşdırmalarında qeyd edildiyi kimi, Azərbaycanın bölgələri öz təbiəti ilə, xüsusən də ərəb ölkələrinin sakinlərini özünə cəlb edir. Belə ki, 2022-ci ildə Şabran rayonunda mehmanxanalarda orta doluluq 80,1 faiz, məsələn, Bakıda 23,8 faiz, Qəbələdə 19,7 faiz təşkil edib. Şəhərlər arasında ən yüksək göstərici Naftalanda olub - 37,6%. Maraqlıdır ki, siyahıda Şuşadakı otellər də var - 16,7% və bu, yaxşı nəticədir. Sabirabad mehmanxanalarında doluluq 16,2% təşkil edib. Bu ərazi ona görə məşhurdur ki, Kür və Araz çayları burada kəsişir, lakin burada otellər azdır, əyləncə, uşaq əyləncə mərkəzləri yoxdur və bir çox yerli turizm agentlikləri buranı öz siyahısına daxil etməkdən imtina edir. Amma turistləri Sabirabad meşələri və avqust qarpız festivalı maraqlandıra bilər.
– Ölkəmizdə bir turist hansı məqsədlər üçün və orta hesabla nə qədər pul xərcləyir?
– 2022-ci ildə yerli turistlər hədiyyələrə (27%), nəqliyyata (14%), yeməyə (26%), yaşayışa (19%), digərlərinə (14%) 3 milyard manat xərcləyiblər. Xarici turistlər hədiyyələrə (12%), nəqliyyata (35%), yeməyə (21%), yaşayışa (25%), digərlərinə (5%), mədəni tədbirlərə (1%), idman və əyləncələrə (1%) xərcləyiblər - cəmi 34 milyard manat. Nəqliyyat xərclərini çıxsaq, o zaman xərclərə görə birinci yerdə Qətər (1340 manat), ikinci yerdə Oman (1325), üçüncü yerdə isə Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (1296 manat) qərarlaşıb.
- Turistlərin çoxu xidmətin aşağı səviyyədə olmasından şikayətlənir. Bu sahədə hər hansı irəliləyiş varmı?
- Reputasiyasına dəyər verən otellər normal keyfiyyətdə xidmət göstərir. Amma yaxşı xidmətin qiymətləri çox yüksəkdir. Təbii ki, xidmətdə çatışmazlıqlar var. Dünya Kubokunda iştirak etmək üçün Bakıya gələn amerikalı şahmatçı Hikaru Nakamuranın son şərhini xatırlatmaq kifayətdir. O, sosial şəbəkədəki səhifəsində otağındakı lavaboda/duşda su olmadığını yazıb. Bir çox saytlar yazmağa başladı ki, Azərbaycanda otellərdə problemlər var, su yoxdur və s. Fakt budur ki, xidmət həmişə yüksək keyfiyyətli olmalıdır. İndi istənilən turist öz rəyini internetdə qoya bilər və bu, bütün dünyada insanların mülkiyyətinə çevriləcək. Əgər bunlar məşhur insanlardırsa, deməli onların açıqlamaları işıq sürəti ilə hər yerə yayılır. Bir mənfi şərh illərlə reklamı və turizm sənayesində görülən işləri yox edə bilər.
- Siz yüksək qiymətləri qeyd etdiniz. Bu da turistlərin narazılığının daha bir səbəbidir.
– Bəli, qonaqpərvərlik qiymətləri həqiqətən də kifayət qədər yüksəkdir. Ümumiyyətlə, indi pulun dəyəri məsələsi tez-tez qaldırılır. Məsələn, bir çox restoranlar bu barədə əvvəlcədən heç nə deyilməsə də, xidmətin ödənişini hesaba daxil etməyə başladılar. Amma bir çox iaşə obyektlərində qiymətlər onsuz da çox bahadır, xüsusən də paytaxtda.
– Turizm sahəsində aparılan monitorinqlər barədə nə deyə bilərsiniz?
- Bu məsələ ilə Dövlət Turizm Agentliyi məşğul olur. Qeyd edim ki, 2019-cu ildə ən böyük yerli konsaltinq şirkəti SIAR və beynəlxalq “Business Insight” şirkəti monitorinqlərə cəlb olunub. Onların rəyinə görə, turizm informasiya mərkəzləri və ictimai nəqliyyata aşağı bal verilib. Ancaq turistlərin təhlükəsizliyi və tolerantlıq yüksək qiymətləndirilir.
- Pandemiya daxili turizmin inkişafına necə təsir etdi?
- Təəssüf ki, hələ də keyfiyyətli inkişaf xüsusilə nəzərə çarpmır, vəziyyət elədir ki, vətəndaşlar hər şeyi olduğu kimi qəbul etmək məcburiyyətindədirlər. Vaxtilə Nargin adasında “Disney Land” layihəsi var idi, amma reallaşmadı. Ölkəmizdə turizmin inkişafı üçün hələ çox iş görülməlidir. Turizm sahəsində ekspertlərin, iqtisadçıların, qonaqpərvərlik sənayesi nümayəndələrinin səylərini birləşdirmək lazımdır.
- Qonşu ölkələr - Türkiyə və Gürcüstan turizm sahəsində ciddi uğurlar əldə ediblər. Onların təcrübəsini mənimsəməyə bizə nə mane olur?
– Bəli, həqiqətən də Türkiyədən nümunə götürməyə dəyər. Orada turizm ən mühüm gəlir mənbələrindən biridir. Təbiətinin gözəlliyi, inkişaf etmiş infrastrukturu, əyləncə sənayesi, sərfəli otellər, keyfiyyətli xidmət, turoperatorların peşəkar işi, ora getməyin rahatlığı istirahətçiləri bu ölkəyə cəlb edir. Orta turistə nə lazımdır? Qalmaq ucuz olsun, əyləncə və rahatlıq, təhlükəsizlik olsun və görmək üçün bir şey olsun. Bütün bunlar Türkiyədədir. Bundan əlavə, çoxları ingilis dilində danışır və hətta bizim turizm zonalarında belə, problemimiz var. Azərbaycanda xarici dillərdən əsasən rus dilində danışırlar. Bu, MDB ölkələrindən turistlərin cəlb edilməsinə kömək edir, lakin biz turizmin coğrafiyasını genişləndirmək istəyiriksə, xidmət sektorlarında ingilis dilini bilməliyik.
Əgər Gürcüstandan danışırıqsa, o zaman əsas problemlərdən biri odur ki, bizim uçuşlar bahadır və bu, çoxlu turistlərin axınını dayandırır. Bir məqama da toxunacağam: ölkəmizdə xidmət sahəsində çalışanlar çox vaxt əcnəbilərə real qiymətlərdən qat-qat yüksək qiymətlər təklif edirlər. Bəli və çox vaxt yerli turistlərə də yalnız pul kisəsi kimi baxırlar. Bu, yanlış yanaşmadır, belə adamlar başa düşmürlər ki, turist turist gətirir. Özü də səfərdən razı olsa, yenə gələcək, səfəri qohumlara, dostlara, qohumlara tövsiyə edəcək.
Statistikaya görə, çox az sayda turist Azərbaycana yenidən gəlmək istəyir. Əsasən, böyük gəlirləri olan ərəblər bir neçə dəfə gəlir. İşğal olunmuş ərazilər azad edildikdən sonra turistlərin sayı arta bilər. Amma bu sahənin çiçəklənməsi üçün çox şeyi dəyişmək və təkmilləşdirmək lazımdır.