Hələ də bizim üçün ən əlçatan məhsul şimal qonşumuzun payına düşür
Azərbaycan bu il bu taxılın əsas idxal bazarından buğda tədarükünü artırıb. Dövlət Gömrük Komitəsinin (DGK) məlumatına görə, cari ilin on bir ayı ərzində tədarüklər orta illik səviyyəni üstələyərək, ötən illə müqayisədə 20,6 faiz bahalaşıb.
Bu ilin yanvar-noyabr ayları ərzində gömrük orqanları ölkəyə 1 milyon 168 min ton idxal edib ki, bu da ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 17,8% çoxdur. İdxalın da qiyməti qalxıb. DGK-nın məlumatına görə, noyabrda xaricdən orta hesabla 321,23 dollar/ton olmaqla 211 min 683 ton buğda alınıb. Orta illik dəyər baxımından alış qiyməti əvvəlki ilin səviyyəsi ilə müqayisədə 20,6% yüksək olub və $340,77/ton təşkil edib.
Həmişə olduğu kimi, idxal olunan buğdanın böyük hissəsi Rusiyadan gətirilib. Oradan on ayda 761,5 min ton (-12,4%) idxal etmişik, Qazaxıstandan 194,4 min ton taxıl alınıb.
Yerli taxılçılar da sakit oturmayıblar - hesabat ayları ərzində ölkədə 1736,1 min ton buğda yığılıb ki, bu da ötən illə müqayisədə 8 faiz azdır. Axı, xatırlayırsınızsa, 2021-ci ildə Azərbaycanda buğda istehsalı 1,9 milyon ton təşkil edib ki, bu da bir il əvvəlki göstəricidən bir qədər çoxdur.
Göründüyü kimi, bu il taxıl məhsulumuzu artırmaq planlarımız baş tutmasa da, görünür, idxal da bahalaşıb, fiziki həcmdə də artıb. Axı daxili tələbatı birtəhər ödəmək lazımdır və biz bunu 3 milyon ton səviyyəsində bəyan etmişik. Təsadüfi deyil ki, ötən il ərzində öz istehsalımızın artırılmasının vacibliyi barədə bəyanatlar səslənib, ərzaq buğdası yetişdirən təsərrüfatlara 5 illik subsidiyalar verilib. Düzdür, heç də bütün fermerlər dövlət dəstəyinə arxalana bilməzdilər, ancaq onların bir hissəsi Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi ilə bağlanmış müqavilələr əsasında məhsulu Dövlət Ehtiyatları Agentliyinə və un dəyirmanlarına satırdı.
Taxılçılara yardımla yanaşı, dövlət dəstəyi ilə əhatə olunan fermerlərin su təminatının yaxşılaşdırılması istiqamətində də tədbirlər nəzərdə tutulub və Maliyyə Nazirliyinə bütün bunlar üçün zəruri olan vəsaiti 2023-2028-ci illərin dövlət büdcəsi layihəsində nəzərə almaq tapşırılıb.
Taxılçıların özlərinin, xüsusən də kiçik təsərrüfat sahiblərinin fikrincə, hökumətin yanacağın qiymətinin qaldırılması ilə bağlı qərarından sonra buğda əkmək səmərəsiz olub. Çünki bütün bunlar məhsulun maya dəyərinə təsir edir. Digər problemlər arasında onlar suvarma ilə bağlı çətinlikləri və yüksək məhsuldar toxumların çatışmazlığını qeyd edirlər. Lakin kiçik təsərrüfatlar da istehsalın mühüm həlqəsidir. Cəmi bir-iki hektar kənd təsərrüfatı sahəsinin sahibləri ailələrini çörəklə təmin edə bilərdilər...
Amma hökumət orta və böyük biznesə “stavka” edir. Bu il məhsuldarlığın artması orada pilot suvarma sistemlərinin tətbiqi ilə orta və iri şirkətlərin məhsuldarlığının artması hesabına gözlənilirdi. İşğaldan azad edilmiş ərazilərdəki əkin sahələri və bir milyon hektar sahədə dəmyə (suvarılmayan) adlanan əkinlər buna öz töhfəsini verməli idi.
Digər işlərdən də danışırdılar, məsələn: fermerlərə aqrotexniki qaydalara əməl olunması ilə bağlı təlimlərin keçirilməsi. Lakin planlar hələ də plan olaraq, qalır, amma bahalaşan Rusiya buğdasının idxalı əsas gündəmdədir. Bununla belə, Rusiyada taxıl yığımı cari kənd təsərrüfatı ili son dərəcə uğurlu oldu.
“Rusagrotrans”a görə, 12,5% zülallı Rusiya buğdasının yanvar çatdırılması üçün ixrac qiymətləri rublun zəifləməsi fonunda bir ton FOB üçün 305-307 dollara (əvvəlki həftə ilə müqayisədə -7 dollar) düşüb. Dərin su limanlarında 12,5% proteinli buğdanın qiyməti orta hesabla 250 rubl artdı - ƏDV-siz 14,8-15 min rubl/t-a qədər.
Rüsum ixrac qiymətlərinin bahalaşmasına da rəvac verir - elan edilmiş logistik çətinliklərə baxmayaraq, 28 dekabr 2022-ci ildən 10 yanvar 2023-cü ilə qədər 4160,9 rubla qədər artdı. Məzənnə $312,8/ton indikativ qiymətə əsasən hesablanır. Logistika xərclərinin artması ilə birlikdə bütün bunlar yerli bazara çatdırılma qiymətində öz əksini tapır.
Rusiya buğdasından fərqli olaraq, Qazaxıstan buğdasının ixracı rüsumlara tabe deyil, lakin yüksək keyfiyyətinə görə daha baha başa gəlir. Nəqliyyat da baha başa gəlir. Dəmir yolu ilə dənizin qovşağında yerləşən Qazaxıstanın Kurık limanı vasitəsilə daşımalara gəlincə, orada da problemlər var ki, bu da daha çox neft nəqli ilə marşrutun sıxlığından qaynaqlanır.
Xəzər dənizi Aktau limanı vasitəsilə daşımalar gəmilərin olmaması səbəbindən heç də az problemli deyil. Taxıl vaqonlarının qıtlığı da mənfi iz buraxır. Ona görə də bu gün rahat və ucuz logistikaya görə Azərbaycan üçün daha əlçatan olacaq Rusiya buğdasıdır.
Deməli, çox güman ki, sentyabr-fevral aylarında Qazaxıstandan Azərbaycana böyük ixracat görməyəcəyik. Bununla belə, ekspertlərin hesablamalarına görə, marketinq mövsümünün ikinci yarısında Qazaxıstan idxal istiqamətinin aktuallığı arta bilər.