Bank maliyyəsi olmadan mövcud və gələcək dövlət layihələrinin effektivliyini təmin etmək çətindir
Azərbaycan Mərkəzi Bankının (AMB) rəhbəri Elman Rüstəmov yerli banklardan alınan kreditlərin faizlərinin həddən artıq yüksək olması ilə bağlı açıqlama verib. Parlamentin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin iclasında o, “Bankların hazırda formalaşan kredit faizləri yüksəkdir, lakin bunun ciddi, obyektiv səbəbləri var” açıqlamasını verib.
Ölkənin baş bankirinin təklifi ilə yüksək bank kredit faizləri problemi yenidən gündəmdədir. Rüstəmov problemi dilə gətirməklə yanaşı, kredit və maliyyə qurumlarının yüksək riskləri səbəbindən mövcud vəziyyətin səbəblərinin mənşəyini də dilə gətirib: “Bu faiz bankların qazanc mənbəyidir. Bank sektoru üçün riskləri azaltmalıyıq. Bu istiqamətdə çox çalışmalıyıq. Kredit faizlərinin təkrəqəmli olmasını istəyirik”.
Rüstəmovun çıxışından məlum olduğu kimi, yüksək faiz dərəcələrinin arxasında “çox ciddi obyektiv reallıqlar” görünür. AMB rəhbəri faizlərin banklar üçün gəlir mənbəyi olduğunu xatırladaraq, eyni zamanda onlardan əldə olunan mənfəətin maliyyə strukturlarını gözləyən risk faktorları ilə birbaşa əlaqəli olduğunu qeyd edib. Bu, o deməkdir ki, aşağı faiz dərəcələrinə gedən yol hər cür təhlükənin aradan qaldırılmasından keçir.
Mərkəzi Bank rəhbərinin ardınca yerli analitiklər Azərbaycan iqtisadiyyatının əsas problemlərindən birinin kredit faizlərinin yüksək olması olduğunu etiraf edirlər. Əslində, banklar risklərin çoxunu müştərilərinin çiyinlərinə yıxır. Bir sıra hallarda problemin rəqabət mühitinin formalaşdırılması lazım olan bank sektorunda dövlətin iştirakının artırılması yolu ilə həll edilməsi təklif olunur. Bu cür rəqabət qarşısında kommersiya bankları müəyyən bazar seqmentlərində qalmaq üçün faizləri azaltmağa məcbur olacaq. Razılaşın ki, 8%-lə kredit resursu alan bankın bunu istehlakçıya 16% təklif etməsini normal adlandırmaq olmaz.
İqtisad elmləri doktoru, professor Elşad Məmmədovun AYNA-ya dediyinə görə, 15 faiz səviyyəsində olan kredit faizləri, daxili kreditin real sektorundakı müəssisələr üçün bank kreditlərinin praktik olaraq əlçatmaz olmasına gətirib çıxarır. Bu baxımdan alim, ölkənin kredit və maliyyə sektorunda mövcud olan problemin qüsurlu idarəetmə və tənzimləmə üzərində dayandığına işarə edir: belə halda faiz dərəcələri üzrə gəlirlilik səviyyəsi həddən artıq olur. O, yuxarıdakı məsələnin həllinin makroiqtisadi proseslərin idarə olunması baxımından əsas problemlər müstəvisində olduğunu da qeyd edib.
Mərkəzi Bankın bank kreditləri üzrə birrəqəmli faiz dərəcələrini əldə etməyə hazır olmasına gəlincə, professorun sözlərinə görə, real sektora borc verməkdə bank marjası 1-2% -i keçməməlidir: “Çünki o vaxt real sektordakı müəssisələr üçün kredit faizləri 6% səviyyəsində olacaq. Bu spesifik istiqamətdə tənzimləyicinin ardıcıl siyasəti tələb olunur. Eyni zamanda, iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sahələrində faiz siyasətini iqtisadiyyatın hər bir ayrı sektorundakı gəlirlilik səviyyəsi ilə əlaqələndirmək lazımdır”.
Sabiq maliyyə naziri, Beynəlxalq İqtisadi Araşdırmalar Cəmiyyətinin sədri, professor Fikrət Yusifov isə AYNA-ya deyib ki, istehlak kreditlərinin qeyd-şərtsiz ödənilməsinə zəmanət verilmir: “Bu baxımdan, bu seqmentdəki bankların yüksək faiz dərəcələrinə, digər şeylər arasında, bu cür borcların ödənilməməsi və pandemiya zamanı risk səviyyəsinin artması səbəb olur. Axı, statistikaya baxsanız, məhz istehlakçı təminatsız kreditləri zərərli bank aktivləri kateqoriyasına daxil olur. Ölkənin iqtisadi gələcəyinin başqa alternativi yoxdur”.
İqtisadiyyatın real sektorunun maliyyələşdirilməsinə gəldikdə, Yusifov hesab edir ki, bunun üçün real iqtisadiyyatın müvafiq inkişaf templərinə təkan verəcək xüsusi bir dövlət proqramı tələb olunur. Eyni zamanda, sistemli tədbirlərin həyata keçirilmə ehtimalı, dövlət proqramının valyuta ehtiyatlarının 20%-i və ya 10 milyard dollar səviyyəsində zəmanətli maliyyələşdirilməsinə əsaslanır ki, bu da ölkənin bütün bölgələrində yüzlərlə kiçik və orta sahibkarlıq obyektlərinin yaradılmasına gedəcək.
“Əlbəttə ki, iqtisadiyyatın qarşısında duran vəzifələrin icrasına özəl kommersiya banklarının cəlb edilməsi lazımdır. Lakin banklar iqtisadiyyata kredit vermir və bu problem həll edilməlidir”, - Yusifov vurğulayıb.
Həmsöhbət olduğumuz iqtisadçılar, bank maliyyəsi olmadan mövcud və gələcək dövlət layihələrinin effektivliyini təmin etməyin çətin olması ilə razılaşırlar. Bu səbəbdən, özəl maliyyə qurumları xətti ilə alınan kreditlərin faizlərinin azaldılması ilə bağlı gündəmdəki vəzifə xüsusilə aktualdır.