“10 noyabr üçtərəfli Birgə Bəyanat heç bir halda sülh müqaviləsi deyil”
Erməni mətbuatı bir neçə gündür ki, hökumətin Moskvanın himayəsi altında Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamaq planlarından xəbər verir. Media yazır ki, bu mövzu Ermənistanın Baş nazirinin, sonra isə Ermənistanın yeni xarici işlər nazirinin Moskvaya son səfərləri zamanı əsas mövzu olub.
Və İrəvan qəzeti olan "Past" öz mənbələrinə istinadən xəbər verir ki, hökumət aparatı və Xarici İşlər Nazirliyi sülh müqaviləsi bağlamağa fəal hazırlaşır. Xüsusilə, Baş nazir tərəfindən bütöv bir paket hazırlamaq tapşırıldı: “Danışıqlar zamanı Ermənistan tərəfindən hansı konkret təklif və tələblər irəli sürüləcək, tərəflər arasında hansı güzəştlər olacaq, bilinmir”.
Erməni tərəfi hesab edir ki, sənəd layihəsi üzrə ilkin müzakirələr oktyabrda başlaya bilər.
Qeyd edək ki, daha əvvəl, avqustun 14 -də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev CNN Türk telekanalına verdiyi müsahibədə Bakının İrəvana sülh müqaviləsi imzalamağı təklif etdiyini bildirmişdi.
Azərbaycanla Ermənistan arasında böyük sülh müqaviləsinin imzalanma ehtimalı nə qədərdir, tərəflərin mövqeləri nə qədər yaxındır, güzəştə hazırdırlar və ya nə olmalıdır?
Amerikalı jurnalist Coan Lisoski ilə müsahibədə bu suallara məşhur amerikalı politoloq, postsovet məkanı üzrə mütəxəssis, ABŞ dövlət katibinin keçmiş müşaviri Pol Qobl cavab verib.
AYNA “YouTube”də yayımlanan müsahibənin bir hissəsini təqdim edir:
- Düşünmürəm ki, yaxın gələcəkdə bu istiqamətdə hər hansı bir proses gözlənilsin. Çünki prosesə başlamazdan əvvəl həll edilməsi lazım olan bir çox məsələlər var. Əvvəla, bu, Dağlıq Qarabağın statusu məsələsidir: Ermənistan hələ də statusun müəyyən edilməsini tələb edir, Azərbaycan isə öz mövqeyində israrlıdır. Bu halda Bakı bölgənin Azərbaycan daxilində necə idarə olunacağını izah etməlidir. Və Ermənistan anlamalıdır ki, 44 günlük müharibədən sonra status məsələsinə başqa formatda baxmaq lazımdır. Əgər müharibədən əvvəl ermənilər bu anklavın ayrı bir struktur kimi tanınmasını tələb edirdilərsə, indi bir çox anlaşılmazlıqlar var - orada Rusiya qoşunları yerləşdirilib və Azərbaycan münaqişənin bitdiyinə inanır. Tərəflərin mövqeləri bir-birinə ziddir, buna görə də yaxınlarda sülh müqaviləsinin imzalanması ehtimalının olduğunu düşünmürəm.
Bundan başqa, Dağlıq Qarabağ ərazisində Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhədlərin demarkasiyası və delimitasiyası məsələsi var. Düşünmürəm ki, sərhədlərinin müəyyən edilməsi məsələsində ermənilər asanlıqla təslim olacaqlar, halbuki Azərbaycan belə bir delimitasiya xəttini müəyyən etmək istəyir. Buna görə də indi qarşılıqlı etibar əlaqələri qurmaq və atəşkəs rejiminə riayət etməyə çalışmaq lazımdır. Bunlar delimitasiya və demarkasiya proseslərinə başlamaq üçün şərtlərdir. Əminəm ki, tərəflər hələ ki, sülh müqaviləsi imzalamaqdan çox uzaqdırlar.
Başqa bir məsələ, Rusiya, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin imzaladığı 10 noyabr üçtərəfli Birgə Bəyanata aiddir. Bir daha bəyan edirəm ki, bu sənəd heç bir halda sülh müqaviləsi deyil. Bu, sadəcə bir bəyannamədir və düşünürəm ki, buna həm Bakıda, həm də İrəvanda belə də baxılır. Ümumiyyətlə, sülh müqaviləsi ya tərəflərin bir-birinin mövqeyi ilə razılaşmasını, ya da digər tərəfin sülhə məcbur etməsini nəzərdə tutur. Bu vəziyyətdə nə biri, nə də digəri olmadı.
Bundan əlavə, üçtərəfli Bəyannamədə Laçın və Zəngəzurda infrastruktur kommunikasiya xətlərinin açılması nəzərdə tutulmuşdu. Sonuncunun açılması naminə Azərbaycan öz qoşunlarının hücumunu dayandırdı və bu müqaviləyə razılıq verdi. Ermənilər üçün isə müharibənin davam etməsi erməni əhalisinin Qarabağdan çıxması demək olardı. Görünür, Zəngəzur dəhlizi boyunca Azərbaycanın Naxçıvanla birləşməsi Bakıya vəd edilmişdi, amma Ermənistan hələ də bu prosesə mane olur. Bunun izahı çox sadədir - Ermənistanın bu yolda infrastruktur layihələrini həyata keçirmək üçün pulu yoxdur, halbuki Azərbaycan bu vəzifənin öhdəsindən asanlıqla gələcək. Bu vəziyyətdə İrəvan vaxt qazanmaq üçün prosesi əngəlləməyə çalışır. Çıxış yolu layihə iştirakçılarının hər birinin iş cədvəlini xüsusi olaraq təyin edəcək beynəlxalq konsorsiumun yaradılması ola bilər.
Laçın dəhlizində delimitasiyaya gəlincə, bu, tez olmasa da, mümkündür.
Dağlıq Qarabağın statusu haqqında danışarkən xatırlatmaq lazımdır - bəzən insanlar bu münaqişənin məhz bu səbəbdən başladığını unudurlar: Qarabağ erməniləri separatçı proseslərə başladılar, bölgənin Azərbaycandan ayrılmasını tələb etdilər, İrəvanda isə onları dəstəklədilər. Və keçən ilin noyabrında və bu ilin yanvarında qəbul edilən bəyannamələr heç nəyi müəyyənləşdirmir - çünki nə İrəvan, nə də Bakı mövqelərini dəyişdi. Hərbi zəfər əldə edən Bakı, xüsusən də Xankəndinə asanlıqla girə biləcəyi üçün fikrini dəyişmək məcburiyyətində deyil. Sülhməramlıların Qarabağa gəldiyini xatırlamaq lazımdır, çünki ermənilər bu qorunmanı çox istəyirdilər. Və Zəngəzur dəhlizini əldə etmək isə Azərbaycanın xeyrinə idi. Xatırladım ki, 1992 -ci ildən başlayaraq Naxçıvana səfər etmək üçün azərbaycanlılar İran ərazisindən keçmək xatirinə icazə almaq üçün İran səfirliyinə müraciət etmək məcburiyyətində qaldılar. Bu faktın azərbaycanlılar üçün nə qədər alçaldıcı olduğunu təsəvvür edirsinizmi? Ona görə də bu, Azərbaycan üçün prinsipial məsələdir - bu dəhlizi almaq istəyirlər.
Və onu da deyi ki, Ermənistan status məsələsinin başqa bir yolla həlli üzərində düşünməlidir.