Azərbaycanda bu barədə nə düşünürlər - Rusiya sazişdən çıxarsa, nələr baş verəcək?
Taxıl döyüşləri davam edir və Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin (XİN) iyulun ortalarında “taxıl sövdələşməsi”nin başa çatması ilə bağlı son bəyanatı gözlənilməyən xəbər deyildi. Bundan əlavə, XİN-dən demişdilər ki, hər şey buna doğru gedir, lakin məsləhətləşmələrin yeni mərhələsinin keçirilməsi mümkündür.
Bu dəfə Rusiya tərəfi iyulun 18-də müqaviləni ləğv etməklə hədələyir, çünki Moskva bu gün buna doğru gedir. Bununla belə, Rusiya XİN bu məsələ ilə bağlı növbəti məsləhətləşmələri istisna etməyib: “Biz işçi qruplar da daxil olmaqla əlaqələri davam etdiririk. Amma biz dediklərimizi edəcəyik. Yəni biz çalışırıq ki, iyulun 18-i icra olunmayan müqavilələrin tamamlanma vaxtı olsun”.
Bir sözlə, bütün digər razılaşmalardan əvvəlki vəziyyət təkrarlanır.
Kreml, təbii ki, yenə də narazıdır: onlar hesab edirlər ki, sazişdən bonusları yalnız Ukrayna alır, sövdələşmənin Rusiya hissəsi isə yerinə yetirilmir. Əvvəlki konsensus iyunda əldə olunub və kəskin problemləri qətiyyən istisna etmirdi - bu, təkcə Moskvada deyil, yüksək səviyyəli dördtərəfli danışıqlarda birbaşa iştirak edən Türkiyədə də başa düşülürdü. Türkiyə tərəfinin fikrincə, taxıl sövdələşməsi "dünyadakı hər bir ev təsərrüfatına kömək etdi" və qlobal ərzaq indeksini doqquz faiz aşağı saldı. Amma indi vəziyyətin təkrarlanacağı gözlənilir.
“Yerli ekspert dairələri yenə də xaricdən gətirilən taxılın mümkün qiymət artımından narahatdırlar. Dövri uzadılmaların onsuz da tanış olan formatına baxmayaraq, Kreml deyir ki, taxıl sazişinin nəticəsini proqnozlaşdırmaq mümkün deyil”, - deyə iqtisadçı ekspert Akif Nəsirli AYNA-ya şərhində bildirib.
Onun fikrincə, Rusiya tərəfinin növbəti təhdidləri müəyyən dividendlərə hesablanmış şantajdır: "Kremlin bəyanatları yalnız bəzi bonuslar üçün hesablanmış təhdidlərdir. Razılaşmanın əvvəlki uzadılmasından əvvəl Moskva müəyyən güzəştlər tələb edirdi, lakin Qərb onun heç bir şərtini nəzərə almadı və Rusiya Federasiyasına qarşı sanksiyalar, əksinə, getdikcə sərtləşir. Mən Rusiyanın “taxıl sazişi”ndən çıxmasını çətin hesab edirəm, çünki Moskvanın bundan hələ də müəyyən faydaları var”.
Analitik hesab edir ki, Moskva buna baxmayaraq, sazişdən çıxsa, dünya taxılının qiyməti artacaq, amma çox deyil: “Vəziyyət keçənilki böhrandan uzaq olacaq, çünki alternativ əlaqələr və variantlar artıq qlobal ərzaq təchizatında kök salıb və iri taxıl istehsalçıları əkin sahələrini artırıblar. Məsələn, Hindistanda onlar 30 faiz, Meksikada isə 20 faiz artıb. Rusiyanın özündə taxıl əkini sahələri 18,3 faiz genişlənib. Nəhayət, son bir ildə dünyada taxıl məhsulu artıb, ona görə də Rusiyanın təhdidləri artıq heç kimi qorxutmur”.
Rusiyanın taxıl sövdələşməsi ilə bağlı tələblərinin yerinə yetirilmədiyi təqdirdə dünya bazarlarında ərzaq məhsullarının bahalaşacağı faktını artıq Türkiyənin keçmiş xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu ötən İstanbul danışıqları ərəfəsində bəyan etmişdi. Bundan əlavə, müxtəlif bəyanatlarda Rusiya tərəfi kənd təsərrüfatı məhsulları və gübrələrin ixracı ilə bağlı tələblərin yerinə yetirilməsi, eləcə də “Rosselxozbank”ın SWIFT sisteminə yenidən qoşulması üçün təminat olmadığı halda İstanbul şərtlərindən imtina edəcəyini dəfələrlə bəyan edib. Nəticədə dünya ərzaq bazarı yenidən qeyri-sabitlik dalğası ilə əhatə olunacaq.
İqtisadçı eksprt Eldəniz Əmirov güman edir ki, ABŞ Rusiya Federasiyasının iki əsas tələbindən imtina edəcək: “Lakin tarazlıq üçün zəmin var. Məsələn, onlar “Rosselxozbank”ın SWIFT sisteminə yenidən qoşulması tələbini rədd edə və limanlara giriş qadağasını saxlaya bilərlər, lakin Rusiya kənd təsərrüfatı avadanlıqlarının tədarükünün logistikasını bərpa edə bilərlər. “Taxıl sazişi”ndən çıxmaq hər iki tərəf üçün problemlərlə doludur və taxılla bağlı çətinliklər yaranarsa, Moskva yeni təzyiq dalğası ilə üzləşəcək. Əgər kompromis əldə olunmasa, taxılın qiyməti qısa müddətə qalxacaq”.
Xatırladaq ki, taxıl müqaviləsi 2022-ci il iyulun 22-də bağlanıb. Ukrayna, Rusiya, Türkiyə və BMT arasında razılaşma Ukrayna taxılının Qara dəniz limanlarından ixracını nəzərdə tuturdu. Sazişlərin ikinci hissəsi Rusiya kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracına qoyulan məhdudiyyətlərin aradan qaldırılmasına dair memorandum olub və bu, həyata keçirilməyib.