Dünyanın siyasi xəritəsində Azərbaycan ərazisi çox vaxt rəqəmlə qeyd olunur
“Qacarların hücumu ərəfəsində Azərbaycanın şimalında siyasi vəziyyət çox ağır idi. Şimal-Şərqi Azərbaycan torpaqlarını birləşdirən Quba xanlığının süqutu nəticəsində xanlıqlar arasında daxili çəkişmələr daha da güclənmişdi. Bu dövrdə Azərbaycanın şimalında ən qüdrətli hərbi qüvvəyə çevrilən Qarabağ xanlığının hökmdarı İbrahim xan mövcud vəziyyətdən istifadə edərək Gəncə torpaqlarını özünə tabe etməyə çalışırdı. Quba xanı Şeyxəli və Şəki xanı Məhəmmədhəsən Şamaxı xanı Mustafa ilə düşmənçilik edirdi. Şeyxəli xan həm də Bakı xanı ilə münaqişədə idi”.
(Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, 4.8. Azərbaycan xanlıqları).
Tarixi yenidən yaza bilməzsiniz
Mahnıdan sözləri atmaq olmaz, tarixi yenidən yaza bilməzsən. Bəli, bizim şanlı tariximiz var, bununla fəxr edə bilərik, bu salnamə bu xalqın minlərlə igid oğul və qızlarının qanı, təri ilə yazılıb. Amma təəssüf ki, bu salnamədə təəssüf doğuran məqamlar var: ah, kaş bu illərdə əcdadlarımız başqa cür hərəkət etsəydi, hadisələr başqa ssenari üzrə inkişaf etsəydi.
Ancaq tarix “kaş ki” və “olardı ki” əhval-ruhiyyəsini qəbul etmir. Təəssüf ki, keçmişi qaytarmaq mümkün deyil. Tariximizin ən çətin, ürəkağrıdan hadisələrdən biri də məhz XVIII əsrin sonu və XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycan xanlıqları arasında gedən daxili çəkişmələr dövrüdür. Bunun çoxsaylı insan tələfatı ilə müşayiət olunması ilə yanaşı, bu proses həm də Azərbaycanın parçalanmasına səbəb oldu: onun bir hissəsi farsların, bir hissəsi isə Rusiya imperiyasının tərkibində olduğu ortaya çıxdı.
Həmin dövrün acınacaqlı nəticəsi bu gün də davam edir. SSRİ-nin dağılmasından sonra imperiyanın tərkibində olan Azərbaycan torpaqlarında müstəqil dövlət yaranmasına baxmayaraq, Cənubi Azərbaycan hələ də qonşu İranın tərkibindədir. Görünür, tarix bizə dərs verib. Çox ağırdır, daha ağırını təsəvvür edə bilməzsiniz.
Ağlımız isə deyir ki, bir daha belə tarixi çamura düşməmək üçün bu dərsi unutmaq olmaz, bunu xatırlamaq lazımdır, bu haqda düşünmək, müzakirələr aparmaq, ciddi araşdırmalar aparmaq lazımdır. Amma təəssüf ki, ağlın səsi getdikcə daha çox cahillərin və şəhər savadsızlarının qışqırıqlarında itib-batır. Bunun son nümunəsi isə sosial şəbəkələrdə bir dezinformasiyanın səbəb olduğu “daxili müharibə”dir.
Fincanda fırtına
Ucaldılan bir abidənin fotosu dərc olunub və deyildiyinə görə, bu, Şuşada baş verib. Daş heykəldə dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Molla Pənah Vaqifin obrazı canlandırılıb. Bu, tamamilə zərərsiz bir fenomen kimi görünür, lakin aydın müsbət məna daşıyır. Yaxşı, bir abidədir. Sevindirici haldır ki, Şuşada ucaldılır. Allaha şükür ki, artıq bizim olan şəhərimizdə. Bərpa edirik, yerləşirik, təchiz edirik. Belə bir şəkil yalnız düşmənləri qəzəbləndirə bilər. Amma...
Bu söz-söhbətin ilk dəfə kimin (sonradan məlum oldu ki, ümumiyyətlə, Şuşada mövcud deyilmiş) tərəfindən linç təkərini işə salmağa müvəffəq olduğunu söyləmək çətindir. Kimin yaddaşının dərinliklərindən və bəlkə də, internetdən qazıb çıxardığı bu mövzunu - Vaqifin Qazax rayonunun Salahlı kəndində anadan olması faktının çirkli yerlibazlıq fonunda verilməsi də müəyyən deyil, amma proses işə salınıb.
Sən demə, qazaxlının Şuşada abidəsinin ucaldılmasını bəyənməyən “vətənpərvərlər” varmış. Cəfəngiyyatdır, əlbəttə. Sadəcə olaraq psixi problemi olmayan, psixiatrik xəstəxanada yatması qanunla tələb olunmayan şəxs Qazax və Şuşanı bir-birinə qarşı qoya bilməz! Belə şeyləri ciddi müzakirə etmək bir yana, yazmaq belə, ağırdır. İnsanın sağ gözünü sola, qulaqları isə böyrəklərə qısqanmaq kimi bir şeydir.
Ən təhqiredicisi isə bu gülünc bəyanat ətrafında müzakirələrin miqyasının qartopu kimi artmağa başlamasıdır. Və məlum oldu ki, cəmiyyətimizdə yerliçilik virusuna ciddi yoluxmuş müəyyən qrup insanlar var. Sayının az olduğunu və “onlara fikir verməyə dəyməz” demək, sadəcə olaraq özümüzü aldatmaqdır. Axı yaxın keçmişdə də buna bənzər hadisələr baş verib və bu xoşagəlməz söhbətlər aparılıb.
Biz birlikdə güclüyük, amma ayrılıqda...
Bu torpaqlarda qədim zamanlardan müxtəlif etnik qrupların və millətlərin nümayəndələri məskunlaşıblar. Birlikdə əlamətdar günləri qeyd ediblər, birlikdə yadelli işğalçıları dəf ediblər. Bunun ən son nümunəsi 44 günlük müharibədir. Onda heç kimin ağlına belə bir fikir gəlmirdi ki: “Şuşa üçün mən niyə ölməliyəm? Şuşalılar vuruşsun!”
Yox! Bütün xalq toplaşdı, çiyin-çiyinə dayandı - ləzgilər, türklər, tatarlar, ruslar, yəhudilər, talışlar və kürdlər.., müsəlmanlar, xristianlar, yəhudilər, ateistlər və hare krişnalar. Və buna görə də biz düşməni məğlub etdik. İndi, 30 ildən sonra, nəhayət, başımız yuxarı dünyanın qalan hissəsinə baxa biləcəyimiz zaman, müxtəlif sərgüzəştlərə və çirkli oyunlara girmək, alət olmaq yaramaz. Ziyanlıdır! Və cinayətdir!
Biz başa düşməliyik ki, dünyanın qalan hissəsi üçün biz azərbaycanlı adlı tək xalqıq. Bütün dünya Nizamini, Nəsimini, Vaqifi azərbaycanlı kimi tanıyır, nəinki Gəncə, Şamaxı, Qazax şairləri kimi. Və bizim üçün Cek London və Teodor Drayzer amerikalılardır, San Fransisko və İndianadan olan insanlar deyil. Şair və yazıçıların kim olması, hansı xarakterə malik olması, siyasi baxışları, harada doğulması önəmli deyil. Bizlər, nəsillər üçün onların irsi, yaradıcılığı önəmli və dəyərlidir. Sonda biz 21-ci əsrdə yaşayırıq və mağaralarda yamaırıq, çöldə primitiv ibtidai icma quruluşu yoxdur.
Odur ki, biz öz fikirlərimizi, düşüncələrimizi və hərəkətlərimizi düzgün qaydasına qoymalıyıq, bölücü proseslərinin “çiçək açmasına” imkan verməməliyik. Bu, bizim kimi kiçik xalqlar və kiçik ölkələr üçün xüsusilə vacibdir. Dünyanın siyasi xəritəsində Azərbaycan ərazisi çox vaxt rəqəmlə qeyd olunur, çünki ölkənin adını tam qeyd etmək imkanı və yeri yoxdur. Maraqlananlar Xəzər dənizinin sahilində necə bir dövlət olduğunun izahatını xəritənin aşağısındakı qeydlərdə tapa bilərlər. Bunu yadda saxlamaq lazımdır.
P.S. Yeri gəlmişkən. Tarixi də unutmayaq. Xüsusilə 18-ci əsrin sonu - 19-cu əsrin əvvəllərini. Axı, biz hələ də o zaman baş verənlərin altını çəkirik. Və daha neçə və neçə nəsil bunu edəcək - yalnız Allah bilir ...